در بالای کلیه‌ها، ۲ عدد غده وجود دارد که غدد فوق کلیوی یا غده‌های آدرنال (Adrenal glands) نامیده می‌شوند. بیماری آدیسون (Addison disease) زمانی ایجاد می‌شود که قشر آدرنال آسیب دیده باشد. در این وضعیت غده‌های فوق کلیه نمی‌توانند به‌اندازۀ کافی هورمون‌های استروئیدیِ کورتیزول (Cortisol) و آلدوسترون (Aldosterone) تولید کنند.
این هورمون‌ها وظایف متعددی بر عهده داشته و کمبود آن‌ها می‌تواند عملکرد طبیعی بدن را مختل کند. در ادامه این مقاله، علت ایجاد عارضۀ آدیسون، علائم و روش‌های درمان آن را بررسی خواهیم کرد.
هورمون کورتیزول، واکنش بدن به موقعیت‌های استرس‌زا را تنظیم می‌کند. آلدوسترون نیز به تنظیم سدیم و پتاسیم مورد نیاز بدن کمک می‌کند. علاوه بر این، قشر آدرنال هورمون‌های آندروژن (Androgens) که عملکردی مشابه با هورمون‌های جنسی دارند را نیز تولید می‌کند. اگر فعالیت این غدد به‌دلیل بروز عارضۀ آدیسون مختل شود، فرد ممکن است علائم فیزیکی زیر را تجربه کند:
ضعف و اسپاسم عضلانی
کم آبی بدن
خستگی
ایجاد لکه‌های تیره روی پوست (Hyperpigmentation)
کاهش وزن و اشتها
کاهش ضربان قلب و فشار خون
سطح قند خون پایین
غش کردن
ایجاد زخم در دهان
هوس نمک و خوردنی‌های شور
اسهال، حالت تهوع و استفراغ
علاوه بر این، افراد مبتلا به بیماری آدیسون ممکن است علائم عصب-روان‌پزشکی زیر را نیز داشته باشند:
تحریک‌پذیری بالا یا افسردگی
کمبود انرژی
اختلالات خواب
اگر عارضۀ آدیسون به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به بحران آدیسون تبدیل شود. علائم بحران آدیسون عبارت‌اند از:
تحریک‌پذیری بالا
هذیان و توهمات بینایی و شنوایی
تغییر وضعیت روانی فرد، مانند سردرگمی، ترس یا بی‌قراری
از دست دادن هوشیاری
تب شدید
درد ناگهانی در ناحیه کمر، شکم یا پاها.
بحران آدیسون یک وضعیت بسیار خطرناک است و کنترل نکردن آن می‌تواند منجر به مرگ شود. در صورت داشتن هر یک از علائم بالا پیشنهاد می‌کنیم فوراً به دکتر غدد مراجعه کنید.
به‌طور کلی عارضۀ آدیسون به دو طبقۀ نارسایی اولیه آدرنال و نارسایی ثانویه آدرنال تقسیم می‌شود. درمان این نارسایی‌ها تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. بدین‌ترتیب، پزشک می‌بایست در مرحلۀ اول تشخیص دهد که مراجع به کدام نارسایی آدرنال مبتلا شده است.
در نارسایی اولیه آدرنال (Primary adrenal insufficiency)، غدد فوق کلیوی به‌قدری آسیب دیده‌اند که دیگر قادر به تولید هورمون نیستند. معمولاً این نارسایی در اثر حمله سیستم ایمنی بدن به غده‌های فوق کلیوی اتفاق می‌افتد. از دیگر دلایل بروز نارسایی اولیه آدرنال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مصرف طولانی مدت گلوکوکورتیکوئید‌ها مانند پردنیزون (Prednisone)
وجود عفونت در بدن
سرطان و تومور
برخی از دارو‌های رقیق کننده خون که برای کنترل لخته شدن خون استفاده می‌شوند.
نارسایی ثانویه آدرنال (Secondary adrenal insufficiency) زمانی اتفاق می‌افتد که غدۀ هیپوفیز (pituitary gland) قادر به تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) نیست. هورمون ACTH به غدد فوق کلیوی دستور می‌دهد که چه زمانی هورمون‌های خود را ترشح کنند. دلایل دیگر ایجاد نارسایی ثانویه آدرنال عبارت‌اند از:
مصرف نکردن دارو‌های کورتیکواستروئید که به کنترل بیماری‌های مزمن مانند آسم کمک می‌کنند
تومور‌ها
مسائل ژنتیکی
آسیب تروماتیک مغزی.
برخی بیماری‌ها می‌توانند خطر ابتلا به آدیسون را افزایش دهند. اگر در یکی از وضعیت‌های زیر قرار دارید، توصیه می‌کنیم نشانه‌های عارضۀ آدیسون که در تیتر‌های بالا ذکر شد را جدی گرفته و با پزشک معالج خود در این باره مشورت کنید.
ابتلا به عفونت‌های مزمن مانند سل
مصرف دارو‌های ضد انعقاد خون (رقیق کننده)
جراحی و برداشتن قسمتی از غدۀ فوق کلیوی
ابتلا به بیماری‌های خودایمنی، مانند دیابت نوع ۱ یا بیماری گریوز.
هم‌چنین، تحقیقات نشان داده‌اند که بیماری آدیسون با کم خونی در ارتباط است. این کم خونی در واقع نوعی کمبود آهن بوده که در آن، بدن توانایی جذب آهن از غذا را از دست می‌دهد. در آدیسون، این کم خونی اغلب به‌دلیل آسیب به پوشش معده (گاستریت آتروفیک) ایجاد می‌شود. گاستریت آتروفیک (Atrophic gastritis) در اثر التهاب مزمن و نازک شدن پوشش معده به وجود می‌آید.
در این عارضه، معده توانایی خود در ترشح برخی آنزیم‌های لازم برای جذب آهن و ویتامین B۱۲ را از دست می‌دهد. بدیت‌ترتیب، فرد احساس ضعف، خستگی و تنگی نفس می‌کند. این وضعیت با مصرف مکمل‌های آهن درمان می‌شود؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنیم برای درمان و کنترل کم خونی مرتبط با آدیسون به یک متخصص گوارش مراجعه کنید.
علائم آدیسون معمولاً در طول زمان و به کندی ایجاد می‌شوند؛ بنابراین در اغلب موارد این بیماری به‌طور کاملاً تصادفی تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص آدیسون، ابتدا پزشک علائم و نشانه‌هایی که فرد تجربه می‌کند را بررسی کرده و برای تشخیص بهتر، آزمایش‌های زیر را برای او تجویز می‌کند.
آزمایش‌های خون: این آزمایش‌ها برای اندازه‌گیری سطح سدیم، پتاسیم، کورتیزول و ACTH موجود در خون تجویز می‌شوند.
تست تحریک ACTH: این تست پاسخ غده‌های فوق کلیوی را پس از تزریق ACTH مصنوعی اندازه‌گیری می‌کند.
آزمایش هیپوگلیسمی ناشی از انسولین: این آزمایش سطح قند خون (گلوکز) را قبل و بعد از تزریق انسولین اندازه‌گیری می‌کند. به‌طور طبیعی تزریق انسولین باید منجر به افت قند خون (هیپوگلیسمی) و افزایش کورتیزول شود.
توموگرافی کامپیوتری (CT scan): سی‌تی‌اسکن برای ارزیابی غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز تجویز می‌شود.
بسته به علت بیماری، پزشک ممکن است از دارو‌های متفاوتی برای تنظیم غدد فوق کلیوی استفاده کند. در ابتدا ممکن است ترکیبی از دارو‌های گلوکوکورتیکوئیدی (دارو‌هایی که التهاب را متوقف می‌کنند) برای فرد تجویز شود. هم‌چنین، پزشک برای هورمون‌هایی که دیگر توسط غدد فوق کلیوی تولید نمی‌شوند، جایگزین‌های هورمونی تجویز خواهد کرد.
بیماری آدیسون یک عارضۀ مزمن بوده و به درمان مادام‌العمر نیاز دارد. هم‌چنین، برای کنترل این بیماری بهتر است سبک زندگی خود را تغییر دهید. بدین‌ترتیب، از رویداد‌هایی که سطح استرس شما را افزایش می‌دهند، دوری کنید و برای کاهش استرس خود، یوگا و مدیتیشن را به فعالیت‌های روزمره خود اضافه کنید. علاوه بر این، مصرف دقیق دارو می‌تواند به بهبود وضعیت شما کمک کند. به یاد داشته باشید که مصرف کم یا زیاد دارو می‌تواند روی سلامت شما اثر منفی بگذارد.
منبع: بهداشت نیوز