بسم الله الرّحمن الرّحیم
ماه شوّال المکرّم؛ { اهمّیت / فضیلت. آداب و اعمال. وقایع }
اهمّیت / فضیلت:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: سُمِّی شَوَّالاً لأِنَّ فِیهِ شَالَت ذُنُوبُ المُؤمِنِینَ أی اِرتَفَعَت؛ شوّال را از این جهت شوّال نامیدند که در آن ماه، گناهان مؤمنان مرتفع و برداشته می‌شود (المراقبات. ص ۳۶۲). بدان که وقت ظهور آثار اعمال ماه رمضان و اعطای پاداش آن، روز عید فطر است (المراقبات. ص ۳۳۴). امام سجّاد علیه السّلام به اولاد خود می‌فرمود: لَیلَهُ القَدرِ لَیسَ دَونَ لَیلَهَ القَدر؛ شب (عید) فطر کمتر از شب قدر نیست (المراقبات. ص ۳۳۴)
.......................
آداب و اعمال:
شب اوّل: شب اوّل، شب عید فطر است و از جمله لیالى شریفه است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیاى آن احادیث بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتر از شب قدر نیست. ۱- غسل: در وقتى که آفتاب غروب کرد، غسل کند. ۲- احیاء: آن شب به نماز و دعا و استغفار و سؤال از حق تعالى و بیتوته در مسجد احیاء نماید. ۳- تکبیر: در عقب نماز مغرب و عشاء و نماز صبح و عقب نماز عید بخواند: اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ* وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ* عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَى مَا أَوْلَانَا. ۴- دعا:، چون نماز مغرب و نافله‌ی آن را خواند، دست‌ها را به سوى آسمان بلند کند و بگوید: یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجُودِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس به سجده برود و صد مرتبه در سجده بگوید: أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ، پس هر حاجت که دارد از حق تعالى بخواهد که إن شاء الله تعالى بر آورده خواهد شد. در روایت است که: بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگوید: یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس صد مرتبه بگو: أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ. ۵- زیارت: امام حسین علیه السّلام را زیارت کند؛ که فضیلت بسیار دارد و زیارت مخصوصه‌ی این شب در باب زیارات آمده است. ۶- ذکر: ده مرتبه این ذکر را بگوید: ((یا دآئِمَ الفَضلِ عَلَی البَرِیهِ یا بَاسِطَ الیدَینِ بِالعَطِیهِ یا صَاحِبَ المَوَاهِبِ السَّنِیهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الوَرَی سَجِیهً وَاغفِلَنَا یا ذَاالعُلَی فِی هَذِهِ العَشِیهِ)). ۷- نماز: چهارده رکعت نماز گزارد و بخواند در هر رکعتى حمد و آیه الکرسی و سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تا براى او به هر رکعتى ثواب عبادت چهل سال و عبادت هر که روزه گرفته و نماز خوانده در آن ماه، باشد. ۱۰- غسل: در آخِر شب غسل کند و در جاى نماز خود بنشیند تا طلوع فجر (مفاتیح الجنان. فصل چهارم. در اعمال ماه شوّال)
.........................
روز اوّل: روز عید فطر است.
آداب و اعمال روز عید فطر:
۱-تکبیر: بعد از نماز صبح و نماز عید این تکبیرات را بخوانى: اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ* وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ* عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَى مَا أَوْلَانَا. ۲- دعا: بعد از نماز صبح این دعا را بخوانى: اللَّهُمَّ إِنِّی تَوَجَّهْتُ إِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ إِمَامِی .... ۳- زکات فطره: زکات فطره را کنار بگذارد یعنی از مال خود بیرون کند. الف: به ازای هر نفر، یک صاع (حدود سه کیلو و نیم)، پیش از نماز عید به تفصیلى که در کتب فقهیُه است. ب: زکات فطره، واجب مؤکّد است و شرط قبولى روزه‌ی ماه رمضان و سبب حفظ تا سال دیگر است. ج: حق تعالى آن را مقدّم بر نماز ذکر فرموده در این آیه شریفه: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى (سوره اعلی. آیه ۱۴). ۴- غسل و دعای آن: بهتر آن است که اگر ممکن شود از نهر غسل کند و وقت آن بعد از طلوع فجر است تا زمان به جا آوردن نماز عید. در جزء روایتى است که غسل را در زیر سقفى بکند و، چون خواستى غسل کنى بگو: اللَّهُمَّ إِیمَاناً بِکَ وَ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ وَ اتِّبَاعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ پس بسم الله بگو و غسل کن و، چون از غسل فارغ شدى بگو: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی وَ طَهِّرْ دِینِی اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ. ۵- لباس نیکو و بوی خوش: پوشیدن جامه نیکو و به کار بردن بوى خوش و رفتن به صحرا درغیر مکّه براى نماز خواندن در زیرآسمان. ۶- افطار: پیش از نماز عید در اوّل روز افطار کند و بهتر آن است که به خرما یا به شیرینى باشد و شیخ مفید رحمه الله فرموده: مستحب است تناول کردن مقدار کمى از تربت سیّد الشّهداء علیه السّلام که شفا است از براى هر دردى. ۷- مهیا شدن برای نماز عید:، چون براى رفتن به نماز عید مهیّا شدى بیرون نروى مگر بعد از طلوع آفتاب و آن که بخوانى دعایى را که سیّد در اقبال از ابو حمزه ثمالى روایت کرده از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام که فرمود: در عید فطر و قربان و جمعه وقتى که مهیّا شدى به جهت بیرون رفتن برای نماز، این دعا را بخوان: اللَّهُمَّ مَنْ تَهَیَّأَ فِی هَذَا الْیَوْمِ أَوْ تَعَبَّأَ .... ۸- نماز عید فطر: و آن دو رکعت است در رکعت اوّل حمد و سوره اعلى را بخواند و بعد از قرائت پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر این قنوت را بخواند: اللَّهُمَّ [أَنْتَ أَهْلُ]أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَهْلَ التَّقْوَى وَ الْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ مَزِیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ وَ أَعُوذُ بِکَ فِیهِ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ {الْمُخْلِصُونَ } پس تکبیر ششم بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع و سجود برخیزد به رکعت دوم و بعد از حمد، سوره والشّمس را بخواند پس چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیرى آن قنوت را بخواند و، چون فارغ شد تکبیر پنجم گوید و به رکوع رود پس نماز را تمام کند و بعد از سلام تسبیح حضرت زهرا علی‌ها السّلام را بفرستد. مستحب است که نماز عید در زیر آسمان و بر روى زمین بدون فرش و بوریا واقع شود و آنکه برگردد از مصلّى از غیر آن راهى که رفته بود و از براى برادران دینى خود به قبولى اعمال دعا کند. ۹- دعای صحیفه سجّادیه: شاید بهترین دعا‌های وارده، دعاى چهل و ششم صحیفه کامله سجّادیه باشد. ۱۰- زیارت: امام حسین علیه السّلام را زیارت کند. ۱۱- خواندن دعای ندبه: سزاوار است این دعا در روز‌های عید فطر و عید قربان و عید غدیر و عید (روز) جمعه خوانده شود. بعد از اتمام دعا به سجده رود و. (مفاتیح الجنان. فصل چهارم. در اعمال ماه شوّال)
...........................
اهمّیت زکات فطره: ۱- دادن فطره برای آنچه از زکات مال ناقص بوده است، باعث جبران و کامل شدن زکات مال می‌شود. ۲- باعث تمام و کامل شدن روزه می‌شود. ۳- به منزله‌ی صلوات بر پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم در نماز است.
مطالبی پیرامون زکات فطره: * زکات فطره و مقدّم داشتن آن بر نماز عید فطر در قرآن هم تأکید شده است: قَد اَفلَحَ مَن تَزَکَّی وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلَّی (سوره اعلی. آیه ۱۴). ۱- جنس: بهتر آن است که از قوت غالب خود بدهد (یعنی غذایی که بیشتر می‌خورد و از بهترین آن‌ها) و می‌تواند عین آن غذا یا قیمت آن را بدهد. ۲- مقدار: یک صاع است؛ یک صاع حدود ۳ کیلو و نیم (۵/۳) است. ۳- وقت: واجب است که از غروب آفتاب شب عید، فطره را از مال خود خارج کرده و کنار بگذارد؛ و واجب بودن آن تا پیش از بیرون رفتن برای نماز عید ادامه دارد و .... ۴- مصرف: أ- به کسی که نیازمند باشد باید داده شود. اَحوَط (احتیاط واجب) آن است که به فقیر غیر هاشمی (غیر سید) بدهد اگر دهنده خود سیدنباشد. ب- اَحوَط آن است که از شهری که در آن هست آن را به خارج آن شهر ندهد (المراقبات. ص ۳۳۴ - ۳۴۱).
چون خواستی برای نماز عید فطر بیرون روی ... بر تو لازم است که از مصیبتی که از غیبت امام زمان تو علیه السّلام برتو وارد شده است، غافل نباشی؛ زیرا نماز عید، حقّ خاصّ امام صاحب عصمت علیه السّلام و از مقامات معروفه‌ی اوست (المراقبات. ص ۳۴۹).
روز بیست و پنجم: شهادت حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام است. * روایت شده که، چون هنگام شهادت امام جعفر صادق علیه السّلام فرا رسید، چشم‌های خود را گشودند و فرمودند: خویشان مرا جمع کنید. چون همه جمع شدند، به سوی ایشان نظر کرد و فرمود: شِفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمرد و اعتنا به شأن او ننماید، نمی‌رسد (مفاتیح الجنان. فصل چهارم. در اعمال ماه شوّال)
.......................
کتاب شریف ((مفاتیح الجنان)) تألیف محدّث بزرگ حاج شیخ عبّاس قمی رحمه الله می‌باشد. * اندکی از کلمات و عبارات کتاب مفاتیح الجنان در مورد این ماه با ادبیات روان تری نوشته شده است و با متن اصلی کتاب تفاوت ناچیزی دارد.
کتاب شریف ((المراقبات)) تألیف عارف کامل میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمه الله می‌باشد.
وقایع:
۱ شوّال؛ روز مبارک عید
۲۵ شوّال سال ۱۴۸ ه. ق؛ شهادت حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام در سنّ ۶۵ سالگی
منبع: پرسمان