فرارو- آدم ربایی یکی از جرائمی است که علاوه بر ایراد صدمه‌های مادی و معنوی بر شخص ربوده شده و نزدیکان وی موجب احساس ناامنی شدید در اجتماع نیز میگردد.
به گزارش فرارو، آدم ربایی به معنای سلب آزادی تن است؛ آزادی بدنی یعنی فرد بتواند از هر نقطه کشور به نقطه دیگر آن مسافرت کرده یا نقل مکان کند، یا از کشور خود خارج شده و به آن مراجعت کند؛ بنابراین اگر این آزادی با زور یا فریب و تهدید سلب شود، آدم ربایی رخ داده است.
۱-عنصر قانونی: عنصر قانونی این جرم ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی است که بر اساس آن، هرکس به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصاً یا توسط دیگری شخصی را برباید یا مخفی کند، به حبس از ۵ تا ۱۵ سال محکوم خواهد شد.
در صورتی که سن مجنی علیه (کسی که جرمی نسبت به وی واقع شده است) کمتر از ۱۵ سال تمام باشد یا ربودن توسط وسایل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنی علیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود، مرتکب به حداکثر مجازات تعیین شده محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرائم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم میشود.
۲-عنصر مادی: رفتار مجرمانه در آدم ربایی به صورت انتقال جسم شخص از محلی به محل دیگر با زور و تهدید و حیله است به طوری که شخص ارادهای از خود نداشته باشد.
شرط لازم برای تحقق جرم مذکور آن است که شخص ربوده شده رضایت نداشته باشد. عدم رضایت قربانی را میتوان مهم‌ترین عنصر تحقق جرم آدم ربایی دانست؛ زیرا به این معنا است که عمل ربایش باید بدون رضایت شخص ربوده شده صورت گیرد و با وجود رضایت شخص ربوده شده، تحقق این جرم منتفی است.
در جرم آدم ربایی اساساً مباشرت و همکاری مجرم در ارتکاب جرم شرط نیست و رباینده بنا به تصریح ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی، میتواند این جرم را به وسیله دیگری انجام دهد؛ مانند زمانی که ربایش از سوی شخصی مجنون انجام گیرد. در این مورد سبب (شخصی که دستور ربودن را به شخص مجنون داده است) اقوی از مباشر (شخص مجنون) خواهد بود و مسئولیت کیفری متوجه سبب است.
۳- عنصر معنوی: جرم آدم ربایی در صورتی محقق میشود که علاوه بر عناصر مذکور عنصر معنوی هم در مرتکب وجود داشته باشد یعنی شخص باید سوء نیت و قصد مجرمانه در ارتکاب جرم داشته باشد.
در خصوص عنصر معنوی باید موارد زیر مورد بررسی قرار گیرد:
سوء نیت عام: مرتکب علاوه بر علم به موضوع جرم یعنی انسان زنده باید عمل را به صورت عمدی انجام دهد علم و آگاهی مرتکب به‌عدم رضایت بزه دیده شرط نیست؛ بنابراین ربودن انسان زنده در حالت خواب یا بیهوشی هم مشمول حکم ماده مذکور میشود.
جرم مذکور از جمله جرائم مطلق میباشد و نیاز به سوء نیت خاص ندارد منظور از سوءنیت خاص این است که مرتکب علاوه بر قصد نسبت به خود عمل، نتیجه خاصی را نیز از آن عمل قصد کرده باشد که در نظر قانون گذار برای تحقق جرم خاص لازم باشد.
به عنوان مثال در جرم قتل، صرف ایذاء و آزار عمدی مجنی علیه کفایت نمی‌کند، بلکه فاعل باید در تحصیل نتیجه خلاف قانون یعنی کشتن او نیز عامد باشد تا بتوان فعل ارتکابی را قتل عمد شناخت در حالی که در جرم ایراد ضرب و جرح وجود سوء نیت عام در فعل زدن کافی است و لازم نیست مرتکب قصد صدمه زدن داشتن باشد تا ضارب شناخته شود در جرم آدم ربایی هم صرف سوء نیت عام کافی است و نیازی به حصول سوء نیت خاص نیست.
انگیزه مرتکب: به طور معمول مقنن انگیزه را به عنوان یکی از اجزای تشکیل دهنده عنصر روانی به شمار نیاورده است تنها داشتن انگیزه شرافتمندانه در جرائم تعزیری میتواند از عوامل تخفیف مجازات باشد. با وجود این در خصوص جرم آدم ربایی انگیزه یکی از اجرای عنصر روانی است.
هر چند مقنن در ماده ۶۲۱ کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی درباره جرم آدم ربایی، واژه قصد را به کار برده است، ولی این واژه بر انگیزه دلالت میکند و دلالت بر سوء نیت خاص ندارد.
جرم آدم ربایی عمدی است؛ بنابراین مرتکب باید قصد ربودن انسان زندهای را برخلاف میل وی داشته باشد و با فقدان این شرط جرم آدم ربایی قابل تحقق نخواهد بود. مانند اینکه شخصی بدون اطلاع از اینکه شخصی در صندوق عقب اتومبیل وی محبوس است، او را به محل دیگری منتقل کند.
۱- جرم آدم ربایی از جرائم آنی است یعنی در یک لحظه از زمان واقع میشود. در مقابل جرم آنی جرم مستمر یا متمادی قرار میگیرد. منظور از جرم مستمر جرمی است که فعل یا ترک فعل در یک لحظه و مدت کوتاه تحقق نیافته بلکه لازمه تحقق آن استمرار در زمان است. مانند استفاده غیرمجاز از لباس‌های رسمی مأموران نظامی
۲- غیر قابل گذشت است. به موجب تبصره ۲ ماده ۱۰۰ قانون مجازات اسلامی جرم غیر قابل گذشت جرمی است که شکایت شاکی و گذشت وی در شروع به تعقیب، رسیدگی، ادامه آن و اجرای مجازات تاثیری ندارد پس گذشت شاکی فقط میتواند به عنوان یکی از علل تخفیف مجازات یا تبدیل آن به نوع دیگری که مناسب‌تر به حال متهم باشد مورد استناد دادگاه قرار گیرد.
۳- مقید به نتیجه است. جرم مقید جرمی است که برای تحقق آن علاوه بر رفتار فیزیکی وقوع نتیجه هم شرط است مثل قتل عمد که صرف ایراد صدمه کافی نیست بلکه باید مرگ بزه دیده هم واقع شود.
در مقابل جرم مقید جرم مطلق قرار میگیرد منظور از جرم مطلق جرمی است برای تحقق آن نیازی به حصول نتیجه نیست مثل جرم جعل، اگر کسی اقدام به جعل سندی نماید حتی اگر از آن سند هیچ استفادهای هم نکند و صرفاً آن را در خانه خود نگه دارد باز هم به ارتکاب جرم جعل محکوم میگردد.
۴- مجازات این جرم غیر قابل تعلیق است. منظور از تعلیق اجرای مجازات این است که مجازات مجرم به طور موقت و در مدت زمانی مشخص اجرا نشود؛ و هدف از چنین عملی فرصت دادن به متهم است تا حتی با وجود سوءِپیشینه بتواند به حالت اولیه و عادی زندگی و اجتماع بازگردد.
حُسن دیگر تعلیق مجازات این است که مجرم در محیط زندان قرار نگیرد؛ زیرا در اکثر موارد محرز شده است که نه تنها این مجازات نمیتواند در تأدیب و بهبود وضعیت فرد مفید باشد بلکه اغلب اثرات زیان باری به همراه دارد، زیرا که مجرم در اثر ارتباط با تبهکاران حرف‌های صاحب تجارب مجرمانه میشود.
طبق ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی، مجازاتی که برای فرد یا افراد آدم ربا در نظر گرفته شده به شرح ذیل میباشد:
مجازات جرم آدم ربایی ساده حبس از ۵ الی ۱۵ سال است.
در آدم ربایی مشدد مرتکب به حداکثر مجازات یعنی ۱۵ سال حبس محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرائم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم میگردد.
در موارد زیر مجازات آدم ربایی تشدید میگردد:
سن مجنی علیه کمتر از ۱۵ سال تمام باشد.
ربودن با وسیله نقلیه باشد.
به مجنی علیه آسیب جسمی وارد گردد.
به مجنی علیه آسیب حیثیتی وارد گردد.
قانون گذار در ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ شروع به جرم را مورد توجه قرار داده است. بر اساس این ماده، هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن کند و اقداماتی را که ارتباط مستقیم با وقوع جرم دارد، را نیز انجام دهد، اما به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، اقدام او شروع به جرم محسوب میشود.
در خصوص آدم ربایی اگر شخصی شروع به آدم ربایی کند یعنی قصد ارتکاب جرم کرده و شروع به اجرای آن کند، اما جرم بنا به دلایل خارج از ارده مرتکب اتفاق نیفتد به حبس بیش از ۵ تا ۱۰ سال محکوم میگردد.
مثلا هرگاه شخصی دیگری را به زور سوار اتومبیل نماید و قصد ربودن وی را داشته باشد شروع به ربودن نموده است. اما اگر کسی را به عنوان مسافر سوار اتومبیل نماید و تا مدتی در مسیر مورد نظر مسافر حرکت نماید و ناگهان از مسیر مورد نظر منحرف شود شروع به جرم از لحظه‌ی سوار کردن مسافر نخواهد بود بلکه از لحظه خارج شدن از مسیر طبیعی شروع به جرم محقق است.
بدیهی است اگر مجنی علیه به طور کامل و بدون هیچ گونه مانعی تحت اراده و سلطه کامل آدم ربا قرار گیرد جرم آدم ربایی به نحو تام صورت گرفته است. پس اگر شخصی به قصد ربودن فرد دیگر او را به عنف داخل ماشین کند و در حالی که می‌خواهد حرکت کند بر اثر داد و فریاد فرد رباینده دستگیر شود عمل وی شروع به آدم ربایی است.
قانون مجازات اسلامی معاونت در جرم را به طور کلی تعریف کرده است. بر اساس این ماده، اشخاص زیر معاون جرم محسوب میشوند:
۱-هر کس دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم شود.
۲-هر کس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارایه دهد.
۳-هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
با توجه به تعریف قانون گذار از معاونت در جرم، میتوان معاونت در آدمربایی را نیز این گونه تعریف کرد: هر گاه کسی با علم و عمد، وسایل ارتکاب جرم آدم ربایی را تهیه کرده یا افراد را به ارتکاب جرم فوق تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کند یا به هر طریق دیگر وقوع جرم را تسهیل کند، معاون در جرم شناخته میگردد در جرائم مستوجب تعزیر مثل آدم ربایی مجازات معاون از سنخ مجازات مباشر جرم است یعنی معاون هم به مجازات حبس محکوم میگردد، اما میزان حبس وی کمتر است.
به موجب ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی هر کس با شخص یا اشخاص دیگر در عملیات اجرایی جرمی مشارکت کند و جرم مستند به رفتار همه آن‌ها باشد خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت، شریک در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است.
در مورد جرائم غیرعمدی نیز چنانچه جرم مستند به تقصیر دو یا چند نفر باشد مقصران، شریک در جرم محسوب میشوند و مجازات هر یک از آنان، مجازات فاعل مستقل آن جرم است.
هرگاه چند نفر با مشارکت هم مرتکب جرم آدم ربایی شوند هرکدام به مجازات مقرر در خصوص آدم ربایی که حبس از ۵ تا ۱۵ سال است محکوم میشوند.