آمار منتشر شده تا انتهای سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ایران در جایگاه پنجم تولیدکننده مطرح و بزرگ نفت خام در اوپک قرار گرفته و به عنوان سومین تولیدکننده گاز طبیعی در دنیا شناخته شده است. به عبارت بهتر ۲۵درصد از کل ذخایر نفت و میعانات گازی جهان در ایران قرار دارد و تاپیش از اعمال تحریم ها، درآمد حاصل از صادرات نفتی و محصولات وابسته به آن مهم‌ترین عامل گرداننده اقتصاد کشور به حساب می‌آمد.
به گزارش دنیای اقتصاد، بر اساس آمار، ایران در سال ۲۰۲۰ چیزی حدود ۲۰ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی را صادر کرده بود که این اعداد و ارقام خود دو برابر ارزش صادرات نفت خام ایران به حساب می‌آید و در صورت افزایش این میزان می‌توان در جهت تحقق شعار سال‌جاری گام برداشت.
گفتنی است که به دلیل تحریم‌ها و دور زدن آن‌ها توسط ایران آمار دقیقی از میزان صادرات نفت و مشتقات آن در دست نیست.
نفت و محصولات ایران مشتری‌های خاص خود را دارد، اما در دو سال اخیر بیشتر صادرات نفت و میعانات گازی به چین بوده و سایر کشور‌های آسیایی در جایگاه دوم قرار می‌گیرند. در این بین کشور‌های آفریقایی مشتری‌های همیشگی نفت ایران به حساب می‌آیند. اما به طور کلی در ۱۰ سال اخیر آسیایی‌ها بیشترین استقبال را از نفت ایران داشتند.
البته صادرات نفتی ایران در دو سال اخیر به دلیل کرونا و تشدید تحریم‌ها روند نزولی به خود گرفته، اما با این وجود چینی‌ها مشتری اول نفت ایران به حساب می‌آیند. در حال حاضر میزان تولید نفت کشور چیزی حدود دوونیم میلیون بشکه در روز برآورد شده است که نیم تا یک میلیون بشکه آن صادر می‌شود، اما همچنان آمار دقیقی از آن در دست نیست و در صورتی که تحریم‌ها برداشته شود میزان تولید تا سه میلیون بشکه قابل افزایش خواهد بود.
استفاده از تانکرهای جاده‌ای سوخت و صادرات به کشور‌های همسایه نیز یکی از راه‌های فروش نفت ایران بوده که از نگاه دولت آمریکا و تحریم‌ها پنهان مانده است. آمار این نوع فروش هرچند کم و جزئی است، اما همین میزان نیز باعث افزایش آمار صادرات می‌شود. ایران با وجود اینکه عضو اوپک است، اما به دلیل تحریم‌ها معمولا از تعهد کاهش صادرات مستثنی می‌شود.
به طور کلی ایران بعد از خروج آمریکا از برجام با کاهش محسوس صادرات مواجه شد. قبل از برجام یکسری از کشور‌ها دارای معافیت تحریمی از سوی آمریکا بودند که در آن زمان تولید نفت ۶/ ۲ میلیون بشکه بود، اما در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۱۸ که از برجام خارج شد معافیت این کشور‌ها نیز از بین رفت و تولید ایران به ۱/ ۲میلیون بشکه کاهش یافت. در حال حاضر گمان‌هایی است که صادرات نفت خام و میعانات بعد از خروج از برجام به زیر یک میلیون بشکه رسیده است.
با وجود این موضوع بهتر است که نفت خام صادر نشود و فرآیند تبدیل در خود کشور انجام شود و در پایان محصول نهایی مصرفی را صادر کنند که در این صورت سود بیشتری عاید کشور می‌شود.
نویسنده: سالار فِیلی - کارشناس حوزه نفت و پتروشیمی