آیا یک گونه از دست رفته برای همیشه منقرض شده است؟ در فیلم "پارک ژوراسیک" در سال ۱۹۹۳، دایناسور‌ها پس از اینکه DNA آن‌ها دست نخورده در شکم پشه‌های باستانی نگهداری شده در کهربا یافت شد، دوباره شبیه سازی شده و به حیات وحش باز می‌گردند. در حالی که علم شبیه سازی هنوز در مراحل ابتدایی خود است، بسیاری از دانشمندان معتقدند «زمان» تنها مسئله‌ای است که می‌تواند عامل یا مانع موفقیت آزمایشات شبیه سازی برای بازگرداندن حیوانات منقرض شده به زمین باشد.
به گزارش فرادید؛ برای شبیه سازی موفقیت آمیز یک حیوان منقرض شده، دانشمندان باید DNA حیوانی را پیدا کنند که کاملا دست نخورده باشد. برخی از گونه‌ها به دلیل در دسترس بودن چیزی که DNA باستانی یا مواد ژنتیکی از فسیل‌ها یا مصنوعات نامیده می‌شود، پتانسیل قابل توجهی برای شبیه سازی دارند. برای مثال، حیواناتی که اخیراً منقرض شده‌اند، نمونه‌های موزه‌ای و گونه‌هایی که در آخرین عصر یخبندان در یخ‌های دائمی نگهداری می‌شوند، DNA باستانی را در خود حفظ کرده‌اند. این امر باعث می‌شود که احیای یک گونه منقرض شده معقول، اخلاقی، ایمن و مقرون به صرفه باشد.
به دلیل زمان زیادی که از انقراض دایناسور‌ها گذشته شاید بتوان قطعی گفت که نمی‌شود آن‌ها را شبیه سازی کرد. داشتن یک پارک ژوراسیک واقعی احتمالاً تنها در تخیلات و رویا‌های ما خواهد بود، اما یک پارک پلیستوسن* واقعی چه؟ خب این یک داستان دیگر است. در این مطلب شما را با ۱۴ حیوان منقرض شده‌ای آشنا می‌کنیم که احتمال دارد با شبیه سازی دوباره به طبیعت بازگردند:
به نظر می‌رسد ماموت‌های پشمالو گزینه‌ای عالی برای شبیه سازی هستند. بسیاری از نمونه‌های ماموت پشمالو در یخبندان دائمی سیبری باقی مانده‌اند. دانشمندانی که مواد ژنتیکی حفظ شده را مطالعه می‌کنند، ژنوم ماموت پشمالو را توالی یابی کرده‌اند. تحقیقات روی ژنوم، و همچنین مواد ژنتیکی حفظ شده، منجر به ایجاد یک ماموت پشمالو از طریق شبیه‌سازی یا از طریق ویرایش ژنوم نزدیک‌ترین خویشاوند زنده، فیل آسیایی، شده است.
در "اولین گام" به سوی احیای ماموت، محققان روسیه و کره جنوبی در حال تلاش برای بازگرداندن حیوان منقرض شده دیگری به نام اسب لنا با استفاده از سلول‌های یک کره اسب ۴۰۰۰۰ ساله هستند که در سیبری یافت شده است هستند.
با وجود اشتیاق برخی از دانشمندان و بسیاری از مردمان عادی برای شبیه سازی این گونه، نگرانی‌های اخلاقی وجود دارد. ماموت‌های پشمالو حیواناتی اجتماعی بودند که به صورت گله‌ای زندگی می‌کردند. تلاش‌ها برای بازگرداندن ماموت‌های پشمالو از انقراض ممکن است بار‌ها قبل از تولد یک ماموت زنده با شکست مواجه شوند.
اگر از یک فیل آسیایی به عنوان حامل جانشین ماموت استفاده شود، دوره بارداری ۲۲ ماهه فیل، امکان موفقیت برای شبیه سازی را از بین می‌برد. اما به فرض موفقیت در ایجاد یک ماموت پشمالو این سؤال پیش می‌آید که چه نوع زندگی در انتظار این حیوان است؟
ببر تاسمانی یا تیلاسین حیوان بومی استرالیا و بزرگترین کیسه دار گوشتخوار شناخته شده در دوران مدرن بود. این حیوانات تا دهه ۱۹۳۰ عمدتاً به دلیل تغییرات آب و هوایی، شکار بی رویه و فقدان تنوع ژنتیکی منقرض شدند. از آنجایی که آن‌ها اخیراً منقرض شده‌اند، نمونه‌هایی از این حیوان دست نخورده باقی مانده و در کوزه‌هایی نگهداری می‌شوند.
برخی از تیلاسین‌های تاکسیدرمی در موزه‌ها نیز ممکن است DNA را حفظ کرده باشند. بسیاری از مردم استرالیا از بازگشت این حیوانات حمایت می‌کنند و زیستگاه طبیعیشان هنوز وجود دارد. پس از اینکه دانشمندان ژن تیلاسین را در ژنوم موش وارد کردند، برخی از ژن‌های این حیوان با موفقیت در جنین موش پیدا شد.
هنوز فکر می‌کنید شبیه سازی حیوانات منقرض شده غیرممکن است؟ از نظر فنی، این کار قبلاً انجام شده است: بز کوهی پیرنه یا بوکاردو، اخیراً عنوان اولین حیوان منقرض شده که دوباره به طبیعت بازگشته است را کسب کرد البته برای هفت دقیقه.
جنین شبیه سازی شده که حاوی DNA احیا شده از آخرین بز کوهی زنده شناخته شده پیرنه بود، پس از کاشته شدن در رحم یک بز خانگی با موفقیت به دنیا آمد. (او تنها یکی از ۱۵۴ بزی بود که موفق شد یک جنین شبیه سازی شده کاشته شده را تا پایان زایمان حمل کند.) اگرچه بز هفت دقیقه پس از تولد به دلیل مشکل ریوی مرد، امت این پیشرفت راه را برای برنامه‌های شبیه سازی گونه‌های منقرض شده هموار کرد.
آخرین بز کوهی شناخته شده پیرنه یک ماده به نام سلیا بود که در سال ۲۰۰۰ در اثر سقوط از درخت کشته شد. این DNA او بود که برای ایجاد کلون* کوتاه مدت استفاده شد.
با نگاهی به دندان‌های بلند نیش این پلنگ‌های ترسناک دوران پلیستوسن، ممکن است با خود بگویید که آیا احیای این گونه پلنگ ایده خوبی است؟ نمونه‌های فسیلی به لطف زیستگاه‌های سردی که روزگاری در آن‌ها پرسه می‌زدند تا دوران مدرن زنده مانده اند. رسوبات باستانی، مانند آن‌هایی که در چاله‌های قیر وجود داشت، نمونه‌های دست نخورده را حفظ کردند، هرچند وجود DNA باستانی کافی برای ایجاد پایگاه داده هنوز تأیید نشده است.
احیای این گونه دور از تصور نیست، اما واقعیت این است که یافتن یک گونه مشترک که بتواند جنین را حمل کند، آن را بزرگ کند و زیستگاه مناسبی را فراهم کند سخت خواهد بود و به این معنی است که شاید تلاش برای احیای این گونه کمی بلندپروازانه است.
این پرندگان غول پیکر که پرواز نمی‌کردند، از نظر ظاهری شبیه به شترمرغ بودند، اما بدون بال و زمانی بزرگترین پرندگان جهان بودند. با اینکه موا‌ها ۶۰۰ سال پیش در زادگاهشان نیوزلند به خاطر شکار بی رویه منقرض شدند، اما هنوز پر‌ها و تخم‌های آن‌ها نسبتاً دست نخورده یافت می‌شوند. طبق گزارش‌ها، دانشمندان DNA موآ را از پوسته‌های تخم‌های باستانی استخراج و ژنوم آن را ترسیم کرده‌اند.
شاید بدشانس‌ترین حیوان منقرض شده جهان، دودو باشد که تنها ۸۰ سال پس از کشفش منقرض شد. با اینکه زیستگاه پرنده در جزیره موریس فاقد شکارچیان طبیعی بود، آن‌ها به دست دریانوردان برای تأمین غذا شکار شدند.
با نگاه کردن به بقایای فسیلی یا مدل این موجود باستانی، شاید گمان کنید که به یک خرس غول پیکر نگاه می‌کنید. این حیوانات عظیم الجثه تنبل‌های زمینی بودند که نزدیک‌ترین خویشاوندشان تنبل‌های سه انگشت هستند. آن‌ها ۸۰۰۰ سال پیش، در آغاز تمدن بشری، روی زمین راه می‌رفتند. نمونه‌های DNA آن‌ها از بقایای موی دست نخورده شان استخراج شده است. از آنجایی که تنها بستگان بازمانده از تنبل زمینی در مقایسه با آن بسیار کوچک هستند، یافتن یک مادر جایگزین را غیرممکن می‌کند. اما ممکن است روزی امکان رشد جنین در رحم مصنوعی وجود داشته باشد.
طوطی کارولینا که زمانی تنها گونه بومی ایالات متحده بود، پس از شکار بی رویه به خاطر استفاده تزئینی از پرهایش در کلاه‌های زنانه که رایج بود، به طرز غم انگیزی منقرض شد. آخرین نمونه شناخته شده در سال ۱۹۱۸ از بین رفت. از آنجایی که پر‌ها و پوسته تخم این گونه طوطی در موزه‌ها باقی مانده است، استخراج DNA و شبیه سازی این گونه می‌تواند به زودی امکان پذیر شود.
ویرجینیا پروژه‌ای برای کاشت ژنوم طوطی کارولینا در تخم یکی از خویشاوندان آن یعنی طوطی جاندایا در دست اجرا دارد. شرایط آب و هوایی و زیستگاهی مناسب برای زندگی این پرنده فراهم است، اما این خطر وجود دارد که با شبیه سازی، گونه‌ای مهاجم متولد شود.
ماموت پشمالو تنها موجود پرموی عظیم الجثه در تاندرای سرد پلیستوسن نبود. کرگدن پشمالو نیز ۱۰۰۰۰ سال پیش درر میان برف‌های قطب شمال زندگی می‌کرده. این حیوان اغلب در غار‌های باستانی مانند غار Chauvet-Pont-d'Arc در فرانسه ظاهر می‌شد.
کرگدن‌های پشمالو دارای مزایای مشابهی مانند ماموت پشمالو هستند. نمونه‌های به خوبی حفظ شده اغلب در یخبندان دائمی قطب شمال یافت می‌شوند. دانشمندان با موفقیت DNA را توالی یابی کردند و یک کرگدن به طور بالقوه می‌تواند جنین را حمل کند. با این حال، این قربانی تغییرات آب و هوایی فاقد مناطق مناسب برای سکونت مجدد است - که بدیهی است که باید در هنگام انجام چنین پروژه‌ای مورد توجه قرار گیرد.
تا ۲۰۰ سال پیش، گرو‌های کبوتر مسافرآسمان آمریکای شمالی را پوشانده بودند. در سال ۱۹۱۴، کمپین‌های شکار بی رحمانه این گونه را از بین برد. اکنون به لطف فناوری شبیه سازی، حیوانی که زمانی پرتعدادترین پرنده در آمریکای شمالی بود، ممکن است شانس دوباره‌ای برای زندگی داشته باشد. نمونه‌های موزه، پر‌ها و سایر بقایای این پرندگان هنوز وجود دارد و از آنجایی که آن‌ها از نظر ژنتیکی بسیار به کبوتر سوگوار (یاکریم) نزدیک هستند، یافتن یک مادر جایگزین آسان است.
Revive and Restore، سازمانی که فعالانه به دنبال بازیابی گونه‌های منقرض شده است، پروژه‌ای را در دست اجرا دارد که ژنوم یک کبوتر دم نواری را برای ایجاد یک کبوتر مسافر ویرایش می‌کند. آن‌ها ادعا می‌کنند که بازگشت کبوتر‌های مسافر به جنگل‌های آمریکای شمالی به عنوان یک گونه حیاتی برای حفظ آن اکوسیستم لازم خواهد بود.
یکی دیگر از جانوران بزرگی که قربانی پایان عصر یخبندان شد، گوزن ایرلندی بود. گوزن نامیدن این حیوان اشتباه است، زیرا تجزیه و تحلیل DNA نشان داده است که ارتباط نزدیکتری با آهوی کوهی داشته است. اندازه شاخ‌های آن به تنهایی به ۱۲ فوت می‌رسید.
مانند سایر حیواناتی که در دوران پلیستوسن در شمال یخی زندگی می‌کردند، نمونه‌های حفظ شده از گوزن ایرلندی را می‌توان به راحتی در یخبندان در حال ذوب یافت، که آن را به یک گزینه اصلی برای شبیه سازی تبدیل می‌کند. این واقعیت که این گونه در کنار آمدن با گرم شدن آب و هوا ناتوان است و هر گونه زیستگاه برای پستانداران بزرگ در ایرلند رو به کاهش است به این معنی که در صورت موفقیت شبیه سازی، این گوزن فقط به عنوان یک حیوان در آزمایشگاه و یا در باغ وحش آینده‌ای خواهد داشت، که این موضوع نگرانی‌های اخلاقی ایجاد می‌کند.
دلفین رودخانه بایجی که در سال ۲۰۰۷ «منقرض عملکردی» اعلام شد، پس از یک سفر شش هفته‌ای برای یافتن یکی از آن‌ها در سال ۲۰۰۶، اولین گونه‌ای بود که در دوران مدرن به دلیل تأثیر فعالیت انسان منقرض شد. با این حال، به دلیل انقراض اخیر، DNA هنوز هم می‌تواند به راحتی از بقایای آن استخراج شود.
مانند بسیاری از گونه‌های منقرض شده، این سوال باقی می‌ماند که آیا دلفین رودخانه بایجی پس از زنده شدن خانه‌ای برای بازگشت به آن خواهد داشت یا خیر؟ سیستم رودخانه یانگ تسه، زیستگاه طبیعی این دلفین، همچنان به شدت آلوده است. در حال حاضر حمایت یا پول کافی دولتی برای اصلاح مسائلی که در وهله اول منجر به انقراض دلفین شد، وجود ندارد.
آلودگی صنعتی ایجاد شده در طول تولید بسیاری از محصولات ارسال شده به غرب، از جمله کالا‌های معمولی خانگی، قطعات و مواد الکترونیکی و ... هنوز وجود دارد. منبع دیگر حجم عظیم پلاستیکی بود که جهان غرب به نام بازیافت به چین ارسال کرد. البته چین این واردات را در سال ۲۰۱۸ ممنوع کرد.
این پرنده منحصر به فرد زمانی بومی جزیره شمالی نیوزلند بود. در اوایل قرن بیستم پس از اینکه تقاضای موزه برای نمونه‌های تاکسیدرمی به اوج رسید، منقرض شد. به دلیل محبوبیت این پرنده به عنوان یک طلسم و نماد ملی در نیوزیلند، پروژه‌ای در سال ۱۹۹۹ برای شبیه سازی و احیای هویا راه اندازی شد. نقشه برداری از ژنوم موفقیت آمیز بوده است.
متأسفانه، کوکاکوی جنوبی، گونه‌ای که نزدیک‌ترین ژنوم مرتبط با هویا را دارد، ممکن است قبلاً مثل هویا منقرض شده باشد. گونه نزدیک دیگر کوکاکوی شمالی نیز، در حال حاضر به عنوان گونه در معرض تهدید IUCN فهرست شده است.
شاید نئاندرتال بحث برانگیزترین گونه‌ای باشد که واجد شرایط شبیه سازی است، در درجه اول به دلیل جایگزین مناسب که ما هستیم یک کلون نئاندرتال نیز احتمالاً زنده‌ترین خواهد بود. به عنوان مثال، دانشمندان پیش‌نویسی کلی از ژنوم نئاندرتال را تکمیل کرده‌اند. نئاندرتال‌ها به‌عنوان جدیدترین عضو منقرض شده از جنس همو، به طور گسترده‌ای به عنوان زیرگونه‌ای از انسان‌های امروزی در نظر گرفته می‌شوند.
سوال این است که "آیا ما می‌توانیم این کار را انجام دهیم؟ "یا "آیا ما باید این کار را انجام دهیم؟ " به نظر می‌رسد ملاحظات اخلاقی در مورد نئاندرتال‌ها بیشتر از ملاحظات فنی است. در اعلامیه سازمان ملل متحد و بسیاری از کشور‌ها شبیه سازی انسان را ممنوع می‌کنند. شبیه سازی نئاندرتال‌ها بحث برانگیز است، اما می‌تواند روشنگر نیز باشد. آزمایشات اولیه ممکن است منجر به مرده زایی یا نقایص ناسازگار با زندگی شود.
اگر قرار بود شبیه‌سازی انجام شود، باید برای این سؤالات قبل از انجام هر گونه آزمایشی پاسخ مناسب پیدا کنیم:
در صورت موفقیت، هیچ راهی وجود ندارد که بدانیم آیا کودک در برابر باکتری‌ها و ویروس‌های مدرن مصونیت خواهد داشت یا خیر؟
آیا کودکان حاصل همسالانی را در میان کودکان انسان پیدا می‌کنند یا خیر؟
آیا نئاندرتال‌ها توانایی برقراری ارتباط و مدیریت مستقل کارکرد‌های زندگی روزمره مدرن را دارند یا خیر؟
و...
* پلیستوسن (Pleistocene) یکی از دور‌های زمین‌شناسی است که از ۲٫۵ میلیون سال پیش تا ۱۰ هزار سال پیش را پوشش می‌دهد. انقراض گروه بزرگی از پستانداران و شمار زیادی از گونه‌های پرندگان از اواخر دور پلیستوسن (حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش) آغاز شد و تا دور هولوسین ادامه یافت که شاید دلیل آن پایان عصر یخبندان بوده‌است. ماموت، پستانک‌دندان، ببر خنجردندان، تنبل زمینی، شیاردندان گوزن ایرلندی و خرس غارنشین از جمله حیوانات منقرض شده در اواخر پلیستوسن بودند. پارک پلیستوسن نیز یک ذخیره‌گاه طبیعی در رودخانه کولیما در جنوب چرسکی در جمهوری ساخا، روسیه، در شمال شرقی سیبری است که در آن تلاش می‌شود تا اکوسیستم مرتع استپی زیر قطبی شمالی که در آخرین دوره یخبندان در این منطقه شکوفا شده بود، دوباره ایجاد شود.
* کلون کردن به معنی تکثیر غیرجنسی است. کلون سازی از طریق مهندسی ژنتیک در گیاهان، حیوانات و یا حتی باکتری‌ها برای تولید انبوه با کیفیت خاص صورت می‌گیرد.