هفته گذشته، صنایع هوافضای ترکیه (TAI) از جنگنده TF-X خود رونمایی کرد که حرکت خود را آغاز کرده است، اگر چه هنوز برای مدتی دیگر تنها روی زمین به تست‌های زمینی ادامه خواهد داد. این جنگنده که با نام پروژه اش موسوم به هواپیمای جنگی ملی (MMU) نیز شناخته می‌شود، اولین جت جنگنده بومی ترکیه است که تست‌های تاکسی خود را در ۱۶ مارس سال جاری آغاز کرد. این جت با روشن کردن موتور‌های توربوفن F۱۱۰ خود، بدون هیچ مشکلی، مسیری را در یک باند پرواز در آنکارا پیمود.
به گزارش روزیاتو، چند روز بعد، رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه، از رونمایی رسمی این هواپیما در مراسم یادبود نبرد گالیپولی در دوران جنگ جهانی اول دیدن کرد. این جت جنگنده به طول ۲۱ متر، از لحاظ جثه چیزی بین F-۲۲ و F-۳۵ آمریکا قرار می‌گیرد اگر چه شباهت بسیاری به F-۲۲ دارد. علاوه بر TF-X، در این مراسم از یک پهپاد رادارگریز بال پرنده جدید به نام Anka-۳ و یک هواپیمای سوپرسونیک آموزشی/ حمله زمینی به نام Hürjet نیز رونمایی شد که از لحاظ مفهومی یادآور جنگنده کره‌ای موفق FA-۵۰ Golden Eagle است. نمونه اولیه این جنگنده اولین تست‌های زمینی حرکت خود را در ۱۸ مارس سال جاری انجام داد.
اردوغان در ماه می‌جاری با انتخابات دشواری روبرو خواهد شد، در حالی که به وضوح امیدوار است که این نمونه اولیه از جنگنده بومی این کشور به پیشرفت ترکیه و حرکت آن به سمت یک صنعت نظامی خودکفا اشاره داشته باشد، موضوعی که به خاطر روابط رو به وخامت ترکیه با آلمان و ایالات متحده در یک دهه اخیر به عنوان اصلی‌ترین تامین کنندگان تسلیحات نظامی این کشور، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است.
جنگنده دو موتوره TF-X در ابتدا قرار بود یک مکمل برتری هوایی محور برای ناوگان مورد انتظار ترکیه از جنگنده‌های رادارگریز F-۳۵ باشد. قرار بود F-۳۵ها جایگزین ناوگان قدیمی F-۴ Terminators ۲۰۲۰های این کشور شده و TF-X نیز جای F-۱۶های ترکیه را بگیرند. اما بعد از اینکه اردوغان تصمیم به خرید سیستم‌های دفاع سطح به هوای اس-۴۰۰ از روسیه گرفت، ترکیه از پروژه تولید اف-۳۵ بیرون انداخته شد، زیرا ایالات متحده از این بیم داشت که روسیه از سیستم‌های دفاعی فروخته شده به ترکیه برای جمع آوری اطلاعات از این هواپیمای بسیار پیشرفته استفاده نماید.
ترکیه با گذشت زمان دسترسی به برخی از محصولات دفاعی ساخت غرب را از دست داده است. برای مثال، این کشور به خاطر درگیری هایش با دیگر کشور‌های عضو ناتو بر سر مسائلی مانند حمله به نیرو‌های کُرد متحد ایالات متحده در سوریه و عراق، تلاش برای تصاحب جزایر و آب‌های مدیترانه و هدف قرار دادن مخالفان و رقبای سیاسی اردوغان در خارج از کشور، دیگری به موتور‌های مورد نیاز برای تانک Altay خود دسترسی ندارد. این درگیری‌های بین المللی و دشواری‌های متعاقب آن باعث شده که گزینه‌های ترکیه برای روزآمدسازی ناوگان جنگنده‌های اف-۱۶ این کشور با مشکل روبرو شوند.
با این وجود، احتمال دارد که در ازای پایان دادن به ایجاد مانع برای پیوستن سوئد به ناتو، ترکیه بتواند قرارداد روزآمدسازی ناوگان جنگنده‌های اف-۱۶ خود را تضمین کند. همچنین اردوغان با صحبت در مورد امکان خرید سوخو -۳۵ و سوخو-۵۷های روسی باعث احساس خطر کردن متحدانش در ناتو شده بود، اما با حمله همه جانبه روسیه به اوکراین در فوریه سال ۲۰۲۲، احتمال خرید جنگنده‌های روسی توسط ترکیه بیش از پیش کمرنگ شده است.
در شرایطی که گزینه داشتن F-۳۵ برای ترکیه دیگر امکانپذیر نیست و به خاطر آن، ناوگان جنگنده‌های F-۱۶ این کشور برای مدت طولانی تری در سرویس بمانند، پروژه بومی TF-X اهمیت بیشتری برای برنامه مدرنیزاسیون نظامی ترکیه پیدا کرده است. توسعه اولین جنگنده بومی ترکیه، اما با موانع بسیاری همراه بود، زیرا همکاری‌های این کشور با روسیه، سوئد، کره جنوبی، بریتانیا و پاکستان، همگی بدون نتیجه خاصی بوده است.
همانند جنگنده بومی KF-X متعلق به کره جنوبی، جنگنده TF-X ظاهراً نتوانسته به جایگاه یک جنگنده پنهانکار واقعی برسد، اگر چه ساختار کاملاً پنهانکاری دارد و از موتور بومی سود می‌برد. با این وجود انتظار می‌رود که اولین جنگنده بومی ترکیه دارای استاندارد‌های عملکردی جت‌های جنگنده مدرن، مانند حداکثر سرعت بین ۱.۸ تا ۲.۲ ماخ، سقف پروازی ۵۵،۰۰۰ پا، برد قابل توجه ۷۰۰ مایلی (بیش از ۱،۱۰۰ کیلومتری) با باک داخلی، و توانایی پرواز در سرعت‌های سوپرسونیک بدون استفاده از پس سوز باشد، اگر چه در حال حاضر، گزینه آخر بیشتر یک امیدواری است تا یک قابلیت تضمین شده.
در مصاحبه ای، تمل کوتیل، مدیرعامل شرکت صنایع هوافضای ترکیه گفته است که TF-X دارای محفظه کابین خلبان بومی با توان مقاومت در برابر حمله از بالا، سیستم فرود تک چرخ، دماغه و کابین خلبان ساخته شده از آلیاژ آلومینیوم درجه ۷۰۵۰ و بدنه مرکزی ساخته شده از تیتانیوم است. در این میان، سطوح بیرونی هواپیما و ورود‌های موتور با ترموپلاستیک‌های کامپوزیت کربنی که سبک بوده و انعکاس راداری را کاهش می‌دهند عایق کاری شده است.
خلبانان ترک از کابین خلبان شیشه‌ای دیجیتالی با رابط کاربری کنترل صوتی، دوربین‌های نصب شده روی کلاهخود برای هدف گیری موشک‌ها و قابلیت کنترل از راه دور تا دو پهپاد Anka مجهز به موشک نیز سود خواهند برد. بر اساس ادعاها، سیستم خلبان خودکار هوشمند این جنگنده میتواند وظایف مسیریابی و هدایت روتین را انجام دهد، در شرایط آب و هوایی نامناسب کمک کننده باشد و حتی در صورت بیهوش شدن خلبان نیز بتواند هواپیما را فرود بیاورد.
سال گذشته خبر رسید که احتمال ساخت نسخه دو سرنشینه جنگنده TF-X وجود دارد، اما بعد‌ها اعلام شد که این گزینه ضروری نیست، زیرا این هواپیمای ترکیه‌ای از سیستم خلبان خودکار سود می‌برد. ترکیه مدعی است که اجزای بومی این جنگنده نزدیک به ۸۵ درصد از ساختار کلی آن را پوشش می‌دهند. از استثنا‌های اصلی این ساختار می‌توان به صندلی‌های ایجکت Martin Baker و دو موتور توربوفن GE F۱۱۰-GE-۱۲۹ یاد کرد که میتواند تا ۳۹،۵۰۰ پوند نیروی پیشرانه‌تر را تولید کند، نوعی از پیشرانه که از پس سوز استفاده می‌کند. نسخه‌هایی از موتور‌های F۱۱۰ در جنگنده‌های اف ۱۴، اف-۱۵ و اف-۱۶ استفاده شده است.
آژانس هوافضای ترکیه ۱۰ دستگاه موتور F۱۱۰ را برای چهار نمونه اولیه دو موتوره خود از این جنگنده بومی خود از ایالات متحده خریداری کرده است و انتظار می‌رود که با شروع تولید اولیه این جنگنده، موتور‌های بیشتری وارد ترکیه شوند. در ادامه دستکم ۴۰ دستگاه موتور دیگر برای بخش دوم تولید به صورت لایسنس شده در ترکیه تولید خواهد شد و بعد از آن نوبت به موتور بومی خواهد رسید که قرار است توان تولید ۳۵،۰۰۰ پیشرانه‌تر را داشته باشد.
قابلیت پنهانکاری مهم است، اما آگاهی موقعیتی نیز به همان اندازه اهمیت دارد. در بخش سنسورها، انتظار می‌رود که TF-X دارای رادار چندحالته بومی کلاس AESA از برند Aselsan باشد که میتواند به صورت همزمان اسکن و جمینگ انجام دهد که آن را برای جنگ الکترونیکی بسیار انعطاف پذیر می‌سازد و گفته می‌شود که دو برابر رادار AN/APG-۷۷ متعلق به جنگنده F-۲۲، دارای عناصر انتقال و دریافت است. همچنین این جنگنده دارای یک سیستم جستجو و رهگیری مادون قرمز رو به جلو است که روی دماغه آن قرار می‌گیرد و یک سیستم هدفگیری الکترواپتیکال با پوشش ۳۶۰ درجه‌ای نیز روی آن نصب شده است.
شرکت‌های ترکیه‌ای از قبل انواعی از سیستم‌های دفاعی را ساخته اند، از جمله رادار، لیزر، سیستم‌های هشدار موشکی و جمر‌های DRFM که می‌توانند راهشان را به بسته الکترونیکی دفاع از خود جنگنده TF-X نیز باز کنند. برای کاهش سطح مقطع راداری، این جت میتواند تا ۴ سلاح را در محفظه داخلی خود جای دهد و چهار سلاح دیگر نیز در محفظه‌های کنار بدنه اصلی قرار می‌گیرند. یک توپ اصلی نیز باعث تکمیل شدن تسلیحات داخلی جت ترکیه‌ای می‌شود و در بیرون از بدنه نیز چهار نقطه سخت در زیر بال قرار دارد که برای عملیات‌های غیرپنهانکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
صنعت دفاعی ترکیه در فرآیند تولید انواع مختلفی از سلاح‌های بومی قرار دارد، از جمله کیت‌های هدایت لیزری برای بمب‌های Mark ۸۲, ۸۳ و ۸۴ (کلاس ۵۰۰، ۱،۰۰۰ و ۲،۰۰۰ پوندی)؛ موشک‌های هوا به سطح و هوا به هوای مختلف مانند موشک کوتاه برد گرماجوی بوزدوگان و برد متوسط (۶۵ کیلومتری) با قابلیت هدایت لیزری گوکدوگان. TF-X از موشک‌های کروز SOM با وزن بیش از نیم تن و برد تا ۲۷۵ کیلومتر نیز پشتیبانی می‌کند که برای یافتن هدف از GPS و تصویربرداری IR استفاده می‌کند.
برخلاف انتظار، با توجه به پیشینه کلی برنامه‌های جت‌های جنگنده پنهانکار، توسعه TF-X با مشکلات و دشواری‌هایی همراه بوده است. در سال ۲۰۱۸ بود که اعلام شد نسخه اولیه آماده پرواز این هواپیما در سال ۲۰۲۳ تولید خواهد شد. بعد‌ها این دورنما به سال ۲۰۲۶ تغییر یافت، اما بار دیگر گفته شد که نسخه اولیه در سال ۲۰۲۴ و حتی ۲۰۲۳ نیز ممکن است آماده شود. تست‌های تونل باد این طراحی در آوریل جاری انجام شده و در سال ۲۰۲۴، یک تست سطح مقطع راداری نیز صورت خواهد گرفت که برای بهبود ردپای راداری هواپیما به کار گرفته می‌شود.
تولید اولیه در سال ۲۰۲۹ آغاز شده و در سال ۲۰۳۱ نیز وارد سرویس خواهد شد. ترکیه انتظار دارد که سالانه تا ۲۴ فروند از اولین جنگنده بومی خود را تولید کند و برآورد می‌شود که کمی بیش از یک دهه طول می‌کشد که تعداد فروند‌های تولید شده این جنگنده، طبق برنامه ریزی‌های صورت گرفته، به ۲۵۰ فروند برسد. در صورتی که TF-X موفق باشد، انتظار می‌رود که پاکستان یکی از اولین مشتریان خارجی بالقوه آن باشد. آذربایجان که همکاری دفاعی نزدیکی با ترکیه و منابع مالی قابل توجهی در اختیار داشد نیز یکی از خریداران بالقوه اولین جنگنده بومی ترکیه به شمار می‌آید.
در این میان، جنگنده تک موتوره Hürjet در قالب مدل‌های جت آموزشی پیشرفته و جنگنده‌های سبک تولید خواهد شد. گزینه اول میتواند جایگزین ۶۸ جت آمریکایی T-۳۸M Talon شوند که در پایگاه هوایی گیگلی در نزدیکی ازمیر مستقر هستند و اغلب برای آماده سازی خلبانان به منظور پرواز با هواپیما‌های جنگی سنگین‌تر به کار گرفته می‌شوند. سفارش اولیه سازمان هوافضای ترکیه برای نسخه آموزشی جنگنده هورجت ۱۶ فروند اعلام شده است و انتظار می‌رود که تحویل آن‌ها از سال ۲۰۲۳ آغاز شود. این جنگنده‌های آموزشی در سه نسخه عرضه خواهند شد که در حال جاضر دو نسخه آن قابلیت پرواز دارند.
بر اساس یک پوستر تبلیغاتی مربوط به این جنگنده، Hürjet وزنی ۸.۵ تنی داشته و دارای سرعت حداکثری ۱.۴ ماخ، سقف پروازی ۴۵،۰۰۰ پا بوده و توانایی مقاومت تا ۸ جی را داراست. نسخه‌های اولیه این جنگنده از موتور توربوفن F۴۰۴-GE-۱۰۲ با دو ورودی استفاده می‌کند، موتوری که در نهایت با یک گزینه بومی جایگزین خواهد شد. از دیگر سیستم‌های این جنگنده می‌توان به توانایی سوختگیری در حین پرواز و کلاهخود واقعیت افزوده برای خلبان اشاره کرد. همچنین این نسخه‌های آموزشی با سیمولاتور‌های پیشرفته‌ای به نام Hürjet ۲۷۰ برای کاهش هزینه‌های آموزش فروخته می‌شوند.
نسخه رزمی نیز نقش یک پلتفرم مقرون به صرفه برای پشتیبانی نزدیک هوایی یا حملات هوایی به شبه نظامیان با قابلیت‌های دفاع هوایی محدود به کار گرفته می‌شود. انتظار می‌رود که این نسخه از هواپیمای Hürjet تا سال ۲۰۲۷ آماده نباشد، اما بعد از آماده شدند، دارای پنج نقطه سخت اصلی برای حمل تا ۳ تن تسلیحات نظامی خواهد بود- اگر چه کوتیل در مصاحبه خود گفته بود که توان حمل تنها یک تن سلاح را دارد- و ریل‌هایی برای نصب موشک‌های کوتاه برد هوا به هوا روی نوک بال‌ها و توپ ۲۰ میلیمتری نیز از دیگر تجهیزات دفاعی آن به شمار می‌آیند.
ترکیه تلاش کرده که ۳۳ فروند Hürjet به مالزی بفروشد که ۱۸ فروند از آن میتواند به شکل تحت لایسنس ساخته شود، اما تاکنون این تلاش‌ها منجر به عقد قرارداد نشده است. در حالی که ترکیه در زمینه طراحی و ساخت جت‌های جنگنده تازه کار است، از سال ۲۰۰۰ تاکنون چندین پهپاد با قابلیت حمل موشک را توسعه داده و صادر کرده است. پهپاد تهاجمی بیرقدار که اکنون در اوکراین عملیاتی شده، مشهورترین این پهپاد‌های ترکیه‌ای است، اما ارتش ترکیه از پهپاد‌های سنگین‌تر و مجهزتر Anka-S برای عملیات تهاجمی و شناسایی در لیبی و سوریه نیز استفاده کرده است.
پهپاد تهاجمی رادارگریز Anka-۳ با موتور جت که به تازگی رونمایی شده، دارای یک شکل بال پرنده بدون دم است. این طراحی با هدف کاهش سطح مقطع راداری صورت گرفته و به نظر می‌رسد که اشتقاقی مستقیم از نسخه قبلی Anka-S باشد. ترکیه ادعا می‌کند که Anka-S به سرعت حداکثری ۷۸۰ کیلومتر بر ساعت و حداکثر ارتفاع پروازی ۴۰۰۰۰ پا می‌رسد، قابلیت‌هایی که ۵۰ تا ۶۰ درصد بهتر از قابلیت‌های پهپاد‌های تهاجمی آمریکایی MQ-۹ Reaper است. با این وجود، مداومت پروازی آن تنها ۱۰ ساعت است که کمی کمتر از ۱۴ ساعت مداومت پروازی پهپاد توربینی MQ-۹ Reaper است که میتواند در حالت تسلیح کامل برای این مدت طولانی در هوا بماند.
انتظار می‌رود که Anka-۳ از ۱.۳ تن سلاح پشتیبانی کند که دستکم بر اساس پوستر تبلیغاتی سازمان هوافضای ترکیه شامل پهپاد‌های کامیکازه Simsek است. طراحی این پهپاد جدید تفاوت زیادی با پهپاد تقریباً ۶ تنی Kizilelma (سیب قرمز) دارد که از ساخته‌های کمپانی Bayraktar است و اولین بار در دسامبر ۲۰۲۲ به پرواز درآمد. Kizilelma اصولاً شبیه یک جت جنگنده سرنشین دار بدون کابین خلبان است و میتواند به سرعت در حد صوت ۶۸۰ مایل در ساعت یا سرعت کروز ۴۵۷ مایل بر ساعت برسد. این پهپاد بزرگ از یک موتور توربوفن Al-۲۵T ساخت کمپانی اوکراینی Motor Sich سود می‌برد و ظاهراً دو نسخه سوپرسونیک B و C از آن ساخته خواهد شد که نسخه دوم دارای دو موتور خواهد بود، در حالی که هر دو نسخه از موتور پس سوز Al-۳۲۲ استفاده می‌کنند.
به لطف قابلیت بلند شدن در یک باند کوتاه، این پهپاد‌های جنگی ممکن است جایی در اولین ناو هواپیمابر بومی ترکیه به نام Anadolu داشته باشند که قرار است در سال جاری به آب انداخته شود. با محرومیت از جت‌های F-۳۵B که قرار بود روی عرشه آن قرار بگیرند، این ناو هواپیمابر نقش یک پلتفرم پرتاب پهپاد را ایفا کرده و این کار را با پهپاد‌های Bayraktar TB۳ آغاز کند.
در ماه جاری پهپاد‌ها و جت‌های جنگنده متعددی با موتور‌های جت در ترکیه رونمایی شد که تلاش‌های بی وقفه این کشور برای ساخت پلتفرم‌های نظامی بومی با نشان می‌دهد، توانایی که با صنعت دفاعی دارای قابلیت تولید سنسورها، سلاح‌های هدایت شونده و سیستم‌های کنترل دیجیتالی پشتیبانی می‌شود. اما سیستم پیشرانه این جت‌ها هنوز هم وابسته به موتور‌های ساخت خارج از کشور است و این یعنی توانایی ترکیه در ساخت هواپیما‌های جنگی هنوز هم به خاطر روابط پرتنشش با ایالات متحده و شرکای اروپایی، محدود خواهد بود.
در حال حاضر، کمپانی ترکیه‌ای TEI که در زمینه ساخت موتور فعالیت دارد، روی توسعه توربوفن بومی TF۶۰۰۰ با تیغه‌های پروانه مقاوم در برابر گرما و تک کریستالی متمرکز است. امید این شرکت این است که این موتور بتواند ۶،۰۰۰ پوند نیروی پیشرانه تولید کند، عددی که بعد از اضافه کردن پس سوز، امیدوار است به ۱۰،۰۰۰ پوند برسد. توسعه موفقیت آمیز TF۶۰۰۰ میتواند پیشرفت بزرگی برای صنعت نظامی ترکیه باشد، اما عبور از نیروی پیشرانه‌ای پس سوز ۲۹،۰۰۰ پوندی تولید شده توسط موتور F۱۱۰-GE-۱۲۹ هنوز هم یک چالش بزرگ برای موتورسازان ترکیه‌ای خواهد بود.