از ديروز اجلاس دو روزه سران ناتو در ليسبون پرتغال آغاز شد. پيش از اين اجلاس اخباري درخصوص استقرار سامانه دفاع موشكي ناتو در تركيه منتشر شد كه البته ترك‌ها در اين خصوص چند شرط را مطرح كردند. مردم برخي از شهرهاي تركيه همچون استانبول نيز در اين خصوص در هفته‌هاي گذشته دست به اعتراضاتي زدند. به گفت‌وگویی در این زمينه با علي‌اكبر فرازي، سفير سابق ايران در روماني و كارشناس مسائل اروپا توجه کنید:
بعد از انصراف آمريكا و ناتو ازاستقرار سامانه دفاع موشكي در شرق اروپا كشورهايي همانند تركيه و روماني به‌عنوان جايگزين اين سامانه موشكي نام برده شده اند. در اين حال از نگاه شما علل اين رويكرد ناتو به روي آوردن به كشورهاي جايگزين چيست؟
قبل از پاسخ به اين سوال بايد مقدمه‌اي را براي فهم بهتر موضوع عرض كنم. در واقع بعد از فروپاشي شوروي، ناتو كه بر مبناي مخالفت و جلوگيري از گسترش كمونيسم در اروپا شكل گرفته بود با بحران هويت روبه‌رو شد و نياز داشت تا تعريفي جديد در اهداف خود داشته باشد تا بتواند ماموريت خود را در كشورهاي ديگر توجيه كند. در اين بين تا زمان جنگ سرد، ناتو به‌عنوان سامانه دفاعي غرب مطرح مي‌شد اما با پايان جنگ سرد و فروپاشي شوروي بحران در بازتعريف اهداف ناتو مشهود بود.
بعد از 11 سپتامبر ناتو به اسلام هراسي دامن زد و حمله به افغانستان را در سرلوحه كارخود قرارداد اما ناتو به اهداف اوليه خود نرسيد و بين اعضا هم آن وحدت و يكپارچگي سابق وجود نداشت. ناتو نياز داشت تا اعضاي خود را حول محوري جمع كند كه آن محور تهديد موشكي عليه اروپا بود. در اين حال روس‌ها تازماني كه سامانه دفاع موشكي خطري براي آنان نداشت با آن خيلي جدي برخورد نمي‌كردند و فكر مي‌كردند فقط ايران مطرح است اما به تدريج متوجه شدند كه ناتو با طرح موضوع استقرار سامانه دفاع موشكي در كشورهاي شرق اروپا قصد وارد شدن در حيات خلوت روسيه را دارد لذا به شدت با اين طرح مقابله كردند. به‌عنوان مثال روسيه در بحران گرجستان در تابستان 2008واكنش سريع و محكمي براي جلوگيري از گسترش ناتو به شرق و آسياي مركزي نشان داد.
به نظر من پس از وقايع گرجستان توافقات پشت پرده‌اي با روسيه انجام شد مبني‌بر اينكه ناتو فعلا از استقرار سامانه دفاع موشكي در لهستان و جمهوري چك صرف نظر كند. اولين بار دبيركل جديد ناتو در سپتامبر2010 اشاره‌اي داشت به يك طرح پيشنهادي 200 ميليون يورويي جهت استقرار سامانه دفاع موشكي در اطراف اروپا براي مقابله با حملات احتمالي كشورهايي كه وي آنها را «كشورهاي سركش» خواند. وي در ادامه مدعي شد كه برنامه هسته‌اي ايران توجيه كننده استقرار اين سيستم است. راسموسن اين مسئله را در اجلاس وزراي خارجه و دفاع ناتو كه در ماه اكتبر در بروكسل برگزار شده بود مجددا مطرح كرد. پس از آن بود كه يك مقام ارشد وزارت امورخارجه آمريكا با اشاره به موقعيت مناسب جغرافيايي تركيه، اين كشور را گزينه مناسبي براي استقرار اين سامانه دانست.
در آستانه اجلاس سران ناتو در ليسبون توجه‌ها به تركيه معطوف شده و خيلي‌ها بر اين نظرند كه تركيه سامانه دفاع موشكي را مي‌پذيرد. از نگاه شما تركيه چه سياستي را در اين زمينه اتخاذ مي‌كند؟
در مقطع كنوني اخبار دقيقي در رابطه با چرايي و چگونگي استقرار اين سيستم دفاعي در خاك تركيه منتشر نشده است. هنوز بحث بر سر اين است كه آيا سيستم سامانه دفاع موشكي مستقر خواهد شد يا فقط رادارهاي رهگيري‌كننده اما واكنش اوليه تركيه واكنشي توام با احتياط بوده است كه نهايتا در قالب چهارشرط اوليه مطرح شده است.
شروط تركيه از اين قرار است: تهديد آميز نبودن اين طرح عليه هيچ يك از همسايگان تركيه. پوشش دادن همه خاك تركيه از سوي اين طرح. شريك كردن آنكارا در سيستم فرماندهي و كنترل طرح. عدم درز اطلاعات اين سيستم به كشورهاي غير عضو ناتو به‌ويژه اسرائيل.
همانطور كه مشاهده مي‌شود تركيه در شرايطي نيست كه بتواند به فوريت به اين مسئله پاسخ دهد. از يكسو دولتمردان تركيه عمق استراتژيك روابط دوستانه با همسايگان، به خصوص جمهوري اسلامي ايران را درك مي‌كنند. دولت كنوني تركيه درصدد است روابط مستحكم و دوستانه‌اي با كشورهاي همسايه‌اش داشته باشد. از سوي ديگر افكار عمومي تركيه نيز نظر مساعدي نسبت به حضور هرچه بيشتر ناتو در اين كشور ندارد. با اين وجود اگر اين پيشنهاد در قالب پيشنهاد رسمي از سوي ناتو طرح شود با توجه به عضويت تركيه در ناتو، انتظار چند دهه‌اي براي پيوستن به اتحاديه اروپا و پيوندهاي سنتي و ديرينه نظاميان ترك با همتايان غربي خود، دولت اين كشور را در موقعيت بسيار دشواري براي رد يا قبول اين پيشنهاد قرار مي‌دهد. هرچند رفتار منطقي و خردورزانه دولتمردان كنوني تركيه در قبال تحولات منطقه‌اي در چند سال گذشته اين بارقه اميد را در ذهن روشن نگه مي‌دارد كه بعيد است آنها منافع هميشگي با همسايگان خود را فداي مهمانان ناخوانده‌اي كنند كه فقط در پي منافع زودگذر خود هستند.
آيا تركيه با توجه به فشار آمريكا و ناتو نخواهد پذيرفت اين سامانه دفاع موشكي در تركيه مستقر شود؟
به نظر من همين‌قدر كه دولت تر كيه براي آمريكا و استقرار سامانه دفاع موشكي در خاك تركيه شرط گذاشته است كه نام هيچ كشور مشخصي به‌عنوان خطر مطرح نشود اين يعني مخالفت ضمني. يا اينكه وزير خارجه تركيه گفته بود كه ايران خطر موشكي براي اروپا نيست يعني تضاد كامل موضع تركيه با موضع آمريكا.
هرچند ناتو تلاش مي‌كند كه خطر موشك‌هاي ايران را دائمي و رو به افزايش براي اروپا قلمداد كند اما من بعيد مي‌دانم كه مخالفت تركيه با استقرار سامانه دفاع موشكي به فوريت اعلام شود. من فكر مي‌كنم كه ترك‌ها با احتياط بيشتري با اين مسئله برخورد مي كنند چرا كه دولت تركيه دوست دولت ايران است و بعيد است تحت تاثير القائات ناتو درمورد خطر موشكي ايران قرار بگيرد.
اگر در نظر بگيريم كه تركيه با استقرار سامانه موشكي در تركيه مخالفت كند چه‌تحولي در روابط آينده تركيه با ناتو و اتحاديه اروپا اتفاق مي‌افتد؟
بديهي است هر كشوري در تعاملات بين‌المللي بر اساس منافع ملي خود رفتار و تصميم گيري مي‌كند. تركيه عضو ناتو است و بر اساس تعهداتي كه دارد بايد در چارچوب مقررات آن سازمان رفتار نمايد. ممكن است لايه‌هايي از سياستمداران لائيك يا نظامياني كه در دولت اردوغان شاهد كاهش نفوذ و قدرت خود بوده‌اند، فشار بر دولت را به بهانه تامين منافع درازمدت افزايش داده و رد پيشنهاد ناتو را زيان‌آور بدانند اما دولت اردوغان با توجه به تنش‌هاي خود با ارتش و تلاشش براي كم كردن قدرت اين نهاد نظامي، در دادن پاسخ مثبت به ناتو تعجيل نخواهد كرد. اين امر لزوما به معناي مخالفت صريح و آشكار و ناديده گرفتن امتيازات آتي نخواهد بود. بنابراين معتقدم در اجلاس ليسبون شاهد پاسخ آري يا خير تركيه نخواهيم بود.