فرارو- ۸۰ روز از ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان هنرستان دخترانه نور شهر قم در ۹ آذرماه سپری می‌شود، اما همچنان ابهامات و شائبه‌های پیرامون این ماجرا ادامه دارد. بر اساس ادعای یکی از نمایندگان مجلس، مسمومیت‌های دومینوار دانش‌آموزان با تمرکز بر مدارس دخترانه، حدود ۱۰ تا ۱۵ شهر کشور را درگیر کرده است. مسمومیت‌های سریالی از قم آغاز شد و تا این لحظه در شهر‌های بروجرد، خراسان، شیراز، ارومیه، ساری، اردبیل و تهران موارد مشابهی مشاهده شده است.
به گزارش فرارو، برخی گزارش‌ها از این امر حکایت دارند که تنها در شهر قم ۱۴ مدرسه و دست‌کم ۴۰۰ دانش‌آموز با با علائم مسمومیت به مراکز درمانی این شهر مراجعه کرده‌اند. روزنامه اعتماد هم مدعی شده که در فاصله ۹ آذر تا ۹ اسفند، ۵۳۰ دانش‌آموز و چندتایی معلم و مدیر مدرسه درگیر آن ماجرایی شده‌اند که حالا در افکار عمومی با عنوان «مسمومیت‌های سریالی دانش‌آموزان» شناخته می‌شود.
ناتوانی موقت در حرکت، سردرد، حالت تهوع و استفراغ، تنگی نفس، استشمام بوی آمونیاک، بویی شبیه «شوینده» و «وایتکس»، بوی نارنگی گندیده و اخیرا هم یک مورد گزارش استشمام بویی شبیه نعنا، از جمله علائمی بوده که در گزارش‌های مختلف منتشر شده از مسمومیت‌های سریالی مورد اشاره قرار گرفته است.
هر چند رقم و آمار رسمی‌ای از تعداد مسمومیت‌ها و سطح اثرگذاریشان در دسترس نیست، اما حالا دومینوی مسمومیت‌ها به مساله‌ای جدی برای والدین در شهر‌های درگیر و البته دیگر شهر‌ها تبدیل شده است. افکار عمومی به شدت نگران هستند که این اتفاق، به زودی به دیگر شهر‌های کشور بسط پیدا کند. سطح نگرانی‌ها نسبت به این موضوع به اندازه‌ای بالا رفته که حالا موضوع به یک مساله در سطح ملی تبدیل و مطالبه ورود جدی دستگاه‌های اطلاعاتی و انتظامی به ماجرا مطالبه‌ای عمومی شده است.
در حالی‌که داستان مسمومیت‌های سریالی با نام مدارس و دانش‌آموزان بیشتر بر سر زبان‌ها افتاد، نقطه آغازین ماجرا را می‌توان به ماجرای مسمومیت در دانشگاهی در اصفهان ارجاع داد. در شامگاه ۲ آذر برای اولین بار گزارشی مبنی مراجعه دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان با علائمی علائمی همچون دل‌درد، دل‌پیچه، اسهال و استفراغ منتشر شد. این موضوع از سوی دانشگاه نیز مورد تایید قرار گرفت. در نخستین اظهارنظر رسمی رئیس دانشگاه صنعتی اصفهان، تعداد تعداد دانشجویان مبتلا به مسمومیت را در ابتدا ۲۷۰ نفر اعلام کرد که در نهایت این تعداد به ۶۰۰ نفر رسید.
دومین قطعه از پازل مسمومیت‌های سریالی، در ۹ آذر در هنرستان دخترانه نور در یزدانشهر قم اتفاق افتاد. در باب این اتفاق گزارش‌هایی مبنی بر مسمومیت ۱۸ دانش‌آموز منتشر شد.
سومین رخداد از ماجرای مسمویت‌های سریالی در ۱۰ آذر ماه در دانشگاه خوارزمی کرج اتفاق افتاد. در ارتباط با این موضوع، شورای صنفی دانشجویان کشور در بیانیه‌ای مدعی شد که جمعع کثیری از دانشجویان این دانشگاه، به دلیل مصرف غذای شب گذشته سلف، مسموم شده و دچار تهوع، بدن درد و تب و لرز شدند. رئیس کل دادگستری استان البرز تعداد این دانشجویان را ۱۶۰ نفر اعلام کرد.
در ۲۲ آذر بار دیگر، ماجرای مسمومیت در هنرستان نور تکرار شد که این بار گزارش‌ها از راهی شدن حدود ۵۰ دانش‌آموز به بیمارستان حکایت داشتند. مسمومیت‌های سریالی در مدارس قم به سرعت بسط پیدا کرد و در دو ماه گذشته، بسیاری زا مدارس دخترانه با این پدیده مواجه شدند.
در ۲۵ بهمن ماه بود که گزارشی از مسمومیت ۳۰ دانش آموز یک مدرسه در منطقه ۱۱ تهران منتشر شد؛ البته دلیل این اتفاق از سوی مقامات آموزش و پرورش، انتشار «اسپری حشره‌کش» در فضای کلاس در پی «کنجکاوی کودکانه» اعلام گردید.
از اوایل اسفند ماه به شکلی کم سابقه و با سرعتی بیشتر، ماجرای مسمومیت‌های سریالی به مدارس بروجرد کشیده شد. علاوه بر قم و بروجرد در روز‌های اخیر گزارش‌هایی از مسمومیت‌های مشابه در مدارس برخی از شهر‌های دیگر همانند خراسان، شیراز، ارومیه، ساری، اردبیل منتشر شده است.
نخستین واکنش رسمی به ماجرای مسمومیت‌های سریالی، را می‌توان به اطلاعیه سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ۱۳ آذر ارجاع داد. این سازمان اعلام کرد که با بررسی‌های انجام شده در دانشگاه صنعتی اصفهان «منشا ویروسی عامل این بیماری گوارشی» بوده است.
بعد از گزارش تکرار مسمومیت در هنرستان نور در ۲۲ آذر، روابط عمومی آموزش و پرورش قم در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که کارشناسان در حال بررسی علت مسمومیت هستند. با انتشار گزارش‌هایی دیگر از تکرار مسمومیت‌ها در مدارس قم در دی ماه، این بار آموزش و پرورش منشا را اتفاقات «خارج از مدرسه» دانست. مدیر ناحیه چهار اداره‌کل آموزش‌وپرورش قم نیز مشکل اصلی دانش‌آموزان مسموم‌شده را استرس اعلام کرد. همزمان در اظهاراتی عجیب، مجید محبی، معاون دانشگاه علوم پزشکی قم نیز علت این حوادث را تند تند نفس کشیدن دانش‌آموزان دختر و استرس آن‌ها دانست.
در اوایل بهمن ماه، با جدی‌تر شدن موضوع مسمومیت‌ها، دادستان قم از تشکیل کارگروهی برای شناسایی علت وقوع مسمومیت دسته‌جمعی خبر داد. مجتبی ذوالنوری، نماینده قم، نیز به ابعاد امنیتی احتمالی این موضوع اشاره کرد. احمد امیرآبادی فراهانی، دیگر نماینده قم، نیز گفت: موضوع مسمومیت دانش‌آموزان قمی مشکوک است و تمامی دستگاه‌های انتظامی و امنیتی و مجموعه خدمات شهری پیگیر هستند تا مبداء این مسمومیت را پیدا کنند.
ادامه ماجرای مسمومیت‌ها در بهمن ماه این بار مساله را جدی‌تر کرد و علی بهادری جهرمی در ۲۶ بهمن به این موضوع واکنش نشان داد. در این روز او اعلام کرد: «وزیر بهداشت برای بررسی مسمومیت دانش‌آموزان عازم استان قم می‌شود.»
بعد از طلاع‌رسانی سخنگوی دولت، یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش در ۲۶ بهمن گفت: «در شهر قم، بررسی‌های ما و جلسات با استاندار و مسئولان محلی نشان داد که ماجرای باز نشدن مدارس به دلیل مسمومیت دانش‌آموزان بیشتر تحت تاثیر شایعات است. استاندار قم گفتند، از دیروز مدارس باز شدند و این هم دلیل خوبی بود که بگوییم بخش زیادی از مشکلات ناشی از شایعاتی بود که دانش‌آموزان را دچار ترس و نگرانی کرد.»
همزمان بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت و درمان گفت: «امروز (۲۶بهمن) در قم در بیمارستان شهید بهشتی حضور پیدا کردم و تعدادی از افرادی که به دلیل مسمومیت از مدارس به این بیمارستان منتقل شده بودند را ویزیت کردم... جمع‌بندی ما این است که این مسمومیت بسیار خفیف بوده و هیچگونه عارضه‌ای از شروع مسمومیت‌ها تا به امروز برای افراد ایجاد نکرده است و هیچ گونه نگرانی در این رابطه وجود ندارد.» عین اللهی افزود: «آنچه باعث نگرانی شده «شایعات موج‌های رسانه‌ای خارج از کشور» است.
در همین روز سخنگوی وزارت بهداشت از تشکیل کمیته ویژه‌ای برای «بررسی مستمر علت و وضعیت مسمومیت» دانش‌آموزان قم خبر داد. از سوی دیگر، عباس ذاکریان، فرماندار قم، ورود دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی و سپاه را برای بررسی پرونده مسمومیت‌ها اعلام کرد.
در ادامه محمد جواد منتظری، دادستان کل کشور در روز اول اسفند در نامه‌ای به دادستان عمومی و انقلاب قم در رابطه با مسمومیت‌ها از «احتمال اقدامات مجرمانه عمدی» سخن گفت. همزمان، محمد مصدق، معاون اول قوه قضاییه یک بار دیگر دادستان قم را «مامور پیگیری مسمومیت دانش‌آموزان» عنوان کرد.
بعد از انتشار گزارش مسمومیت ۸۰ نفر از دانش‌آموزان مدرسه دخترانه احمدیه بروجرد در روز‌های ۲ و۳ اسفند، سخنگوی وزارت بهداشت اعلام کرد که در مجاورت مدرسه دستگاهی با سوخت دیزلی کار می‌کرده و دود آن باعث مسمومیت دانش‌آموزان شده و این حادثه ارتباطی با مسمومیت‌ها در شهر قم ندارد، اما در روز ۶ اسفند (۲۵ فوریه ۲۰۲۳) با بازگشایی مجدد مدرسه، این حادثه تکرار شد و این بار ۴۴ دانش‌آموز بروجردی روانه بیمارستان شدند. در همین روز چهار دانش‌آموز دیگر در قم نیز مسموم شدند.
بعد از این اتفاقات، وزیر آموزش و پرورش نیز که پیشتر این حوادث را به «شایعات موج‌های رسانه‌ای خارج از کشور» ربط داده بود تاکید کرد: وزارت بهداشت پیگیر آن هستند و قرار شده وزارت بهداشت نتیجه را از طریق رسانه‌ها اعلام کند.
با وجود تمامی اظهارات مطرح شده از سوی مسئولان، مهم‌ترین اظهارنظر رسمی متعلق با یونس پناهی معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت در یک‌شنبه (۷ اسفند) بود. او در نشست خبری با اصحاب رسانه که در جریان اجلاس معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی سراسر کشور در مشهد برگزار شد، اظهار داشت: «پس از مسمومیت چندین باره دانش آموزان در مدارس قم، مشخص شد افرادی دوست داشتند که تمام مدارس، به خصوص مدارس دخترانه تعطیل شوند. این اظهارات پناهی، از سوی بسیاری از رسانه‌ها، حتی رسانه‌ای همچون تسنیم، به عنوان تایید عمدی بودن اتفاقات مورد بازخوانی قرار گرفت.»
دکتر پناهی، تنها ساعتی بعد از این اظهارات و بعد از این که پاک‌آیین، سخنگوی وزارت بهداشت آن را تکذیب کرد، در گفتگو با ایرنا گفت که منظورش بد فهمیده شده و قصد نداشته بگوید مسمومیت‌ها در قم «عمدی» هستند.
با وجود انکار عمدی بودن مسمومیت‌های از سوی پناهی، علیرضا منادی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در دوشنبه (۸ اسفند) نیز درباره مسمومیت دانش آموزان دختر در قم گفت: «معاون وزیر بهداشت عمدی بودن مسمومیت دانش آموزان دختر را در قم تایید کرد که این خبر خوبی نبود... طبق اخبار رسیده سم استفاده شده از سموم جنگی نیست که خطر بالایی داشته باشد، اما همین که اراده و فکر پلیدی پشت ماجرا بوده که بچه‌های این سرزمین به خصوص دختران را از آموزش بازدارند خطر مهمی است و خبر بسیار بدی محسوب می‌شود باید تلاش کنیم تا ریشه‌ها را پیدا کنیم.»
در همین روز، جلال رشیدی کوچی، رئیس کمیته امنیت کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها نیز در گفتگو با ایسنا با اشاره به مسمومیت سریالی دانش آموزان در قم و چندین شهر دیگر و تایید عمدی بودن این اتفاق، بیان کرد: «با توجه به صحبت‌هایی که با رئیس کمیسیون امور داخلی کشور صورت گرفت، به زودی کمیته حقیقت یابی در کمیسیون امور داخلی کشور برای پیگیری این موضوع و روشن شدن ابعاد آن ایجاد خواهد شد. از نظر بنده اتفاقات خارج از عرفی در حال رخ دادن است. به نظر می‌رسد پشت این مسمومیت سریالی دانش آموزان اتفاق بدی است. کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها این موضوع را دنبال خواهد کرد.
در جدیدترین واکنش رسمی پیرامون داستان ادامه‌دار مسمومیت‌ها در مدارس، روز سه‌شنبه بهرام عین اللهی، وزیر بهداشت و درمان گفت: «مسمومیتی که برای دانش‌آموزان ایجاد شد بسیار خفیف بود و عارضه‌ای برای کسی ایجاد نکرد. نوعی سم خفیف باعث ایجاد مسمومیت شده است. اینکه این سم چطور تولید شده و عامدانه بوده یا خیر در حیطه وظایف وزارت بهداشت نیست.»
ادامه‌دار بودن و گسترش دامنه مسمومیت‌های سریالی از قم به مدارس دیگر شهر‌های کشور، فرضیه عمدی بودن رخداد‌ها را بیش از بیش جدی کرده است. در روز‌های گذشته انگشت اتهام در این ماجرا‌ها با فرض عمدی بود، به سوی دو جریان کشیده شده است. عوامل نفوذی اپوزیسیون و افراطیون داخلی با تفکر طالبانی.
اخیرا، روزنامه هم‌میهن نیز به نقل از خانم «ف»، یکی از معلمان پیشین مدرسه ۱۵ خرداد که در مدرسه احمدیه بروجرد هم تدریس می‌کند، گزارشی منتشر کرد که در آن به ترکیدن چیزی شبیه بمب‌های بودار در این مدارس و بعد از آن بدحال شدن دانش‌آموزان اشاره می‌شود. این گزارش فرضیه عمدی بودن ماجرا را تا حد زیادی تقویت کرد.
فراتر از گزارش هم‌میهن، انتشار گفتگویی از سوی «شبکه شرق» با محمدتقی فاضل میبدی، استاد دانشگاه و حوزه بود که بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای را به همراه داشت. شبکه شرق از زبان میبدی نوشت: «گروهی موسوم به «هزاره‌گرا» مسمویت‌های سریالی را رقم زده‌اند.» از این استاد حوزه نقل شد، «عمدی بودن این ماجرا واقعیت دارد. گفته می‌شود گروهی موسوم به هزاره‌گرا مسئول این مسمومیت‌های سریالی در مدارس هستند. این گروه و تفکر معتقد است که دختران نباید درس بخوانند یا نهایتا باید تا سوم دبستان درس بخوانند. این جریان یک جریان مذهبی و ضد مدرنیته است.»
البته گزارش شرق، از سوی میبدی در همان روز انتشار اظهارات تکذیب شد. به گزارش ایرنا، محمد تقی فاضل میبدی در رد اظهارات منتسب به خود در شرق اظهار داشت: «نمی‌دانم که شبکه شرق چرا این مطلب را از قول بنده زده، من گفتم یکی از دوستانم بیان کرده و باید از وی بپرسید. با وجود این تکذیبه، اما اظهارات منتصب شده به این استاد حوزه، در سطحی گسترده فرضیه تعمدی بودن و نقش گروه‌های رادیکال در ماجرای مسمومیت‌های سریالی را تقویت کرد.»
ماجرای مسمومیت‌های سریالی علاوه بر محافل داخلی، بتدریج در حال تبدیل شدن به موضوعی با بازتاب جهانی است. در همان روز‌هایی ابتدایی که ماجرای مسمومیت‌ها در دانشگاه صنعتی اصفهان مطرح بود، واکنش‌های جهانی به ماجرا آغاز شد. در اواخر ماه دسامبر، مارشا بلکیرن، نماینده جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان ایالات متحده از ایالت تنسی، در توییتی به مسمومیت زنجیره‌ای دانشجویان ایرانی اشاره کرد و نوشت «بیش از هزار دانشجوی ایرانی علائمی مرتبط با مسمومیت دارند. آیا این اقدام عمدی حکومت بوده است؟»
همزمان خبرگزاری فرانسه نیز ضمن انتشار گزارشی در خصوص اظهارات معاون وزارت بهداشت ایران یادآور شد که رسانه‌های محلی در قم از اوایل آذر ماه موارد متعدد مسمومیت صد‌ها دختر حدودا ۱۰ ساله از طریق دستگاه تنفسی را گزارش کرده بودند.
در اواخر بهمن ماه فرانس‌پرس نیز ضمن انتشار گزارشی در خصوص اظهارات معاون وزارت بهداشت ایران یادآور شد که رسانه‌های محلی در قم از اوایل آذر ماه موارد متعدد مسمومیت صد‌ها دختر حدودا ۱۰ ساله از طریق دستگاه تنفسی را گزارش کرده بودند. فرانس‌پرس در گزارش خود به نقل از ایرنا همچنین به تجمع روز ۲۳ بهمن والدین دختران حادثه‌دیده در مقابل فرمانداری شهر قم اشاره می‌کند که خواستار توضیحات از سوی مسئولان شده بودند.
اما در جدی‌ترین بازتاب رسانه‌ای، روز دوشنبه (۸ اسفند) خبرگزاری بلومبرگ گزارشی از مسمومیت‌های گسترده دختران مدرسه‌ای در ایران منتشر کرد. به گزارش اکوایران، خبرگزاری بلومبرگ گزارشی از مسمومیت‌های گسترده دختران مدرسه‌ای در ایران منتشر کرده است. این خبر طی مدت کوتاهی وارد لیست پربیننده‌ترین خبر‌های این وبسایت شده است.
این گزارش با توجه به سخنان یونس پناهی، معاون وزیر بهداشت و عضو کمیته علمی بررسی این مسئله نوشته است که مسمومیت در مدارس دخترانه ایران "تعمدی" و ناشی از "ترکیبات شیمیایی" بوده است. بلومبرگ به نقل از معاون وزیر بهداشت نوشت: «افرادی دوست داشتند که تمامی مدارس، به خصوص مدارس دخترانه تعطیل شوند.»
همزمان با جدی‌تر شدن ماجرای مسمومیت‌های سریالی و بازتاب جهانی پیدا کردن آن، درخواست‌ها برای ورود فوری نهاد‌های اطلاعاتی و انتظامی بیش از هر زمان دیگری افزایش پیدا کرده است. در نشست علنی مجلس در صبح روز سه‌شنبه، ۹ اسفند ماه احمد امیرآبادی فراهانی نماینده مردم قم در مجلس با اشاره به اظهارنظر معاون وزیر بهداشت پیرامون عمدی بودن مسمومیت دختران دانش آموز قم از مسئولان امنیتی و انتظامی خواست تا این موضوع را پیگیری و با عاملان و مسببین آن برخورد کنند. نماینده مردم قم در مجلس با اشاره به اظهارنظر معاون وزیر بهداشت پیرامون عمدی بودن مسمومیت دختران دانش آموز قم از مسئولان امنیتی و انتظامی خواست تا این موضوع را پیگیری و با عاملان و مسببین آن برخورد کنند.
همچنین، عبدالعلی رحیمی مظفری در نشست علنی مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی بخش درآمدی لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور، در تذکری گفت: «حدود حداقل ۱۰ تا ۱۵ شهر ما درگیر مسمومیت دانش‌آموزی شده است. از آقای دکتر قالیباف خواهش میکنم کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها در مجلس و کمیسیون بهداشت و درمان را مأمور کنید که به این حوزه ورود کند.»
این درخواست‌ها در شرایطی است که پیش از این نیز محمدجواد منتظری، دادستان کل کشور در نامه‌ای به دادستان عمومی و انقلاب قم از "احتمال اقدامات مجرمانه عمدی" خبر داده و خواستار بررسی و شناسایی عوامل این حوادث و ورود نهاد‌های اطلاعاتی به ماجرا شده بود.
مگه میشه این همه حمله صورت بگیره و کسی دستگیر نشه؟