مهران سماک شامگاه ۸ آذر ۱۴۰۱ در محله چراغ برق بندر انزلی با شلیک تفنگ ساچمه‌ای جان باخت. او در خودروی شخصی خود به همراه نامزدش در حال رانندگی بود که مورد اصابت گلوله ساچمه‌ای قرار گرفت.
به گزارش شرق، در آن شب در شهر‌هایی از ایران معترضان به بهانه حذف ایران از جام جهانی و شکست تیم ملی به خیابان‌ها آمده بودند. اگرچه در ابتدا سابقه فوتبالی او و هم‌بازی‌بودنش با سعید عزت‌اللهی، از ملی‌پوشان ایرانی حاضر در جام جهانی، مورد توجه قرار گرفت؛ اما چند روز بعد خبر رسید که فرمانده انتظامی بندر انزلی تعلیق شده است. به‌این‌ترتیب پرونده‌ای که برای بررسی قتل مهران سماک در دادگاه انقلاب گیلان تشکیل شده بود، به دادگاه نظامی ارجاع داده شد. این شاید یکی از پرونده‌هایی باشد که در چهار ماه اعتراض علیه یک مأمور انتظامی تشکیل شده است. نهایتا نزدیک به ۷۰ روز بعد از تشکیل پرونده خبر رسید که تحقیقات مقدماتی پرونده به پایان رسیده و کیفرخواست متهم صادر شده است.
به این بهانه با سیدمجید احمدی، وکیل خانواده مهران سماک، گفتگو کردیم تا در جریان جزئیات پرونده و مراحل دادرسی قرار بگیریم.
شما از چه زمانی رسما به‌عنوان وکیل خانواده وارد پرونده شدید؟
من ۴۸ ساعت بعد از حادثه به‌عنوان وکیل خانواده رسما وارد عمل شدم. البته از صبح روز حادثه من در کنار خانواده سماک بودم؛ ولی فعالیتم را به‌عنوان وکیل در این پرونده به صورت رسمی ۴۸ ساعت بعد آغاز کردم. درست زمانی که خانواده سماک پرونده را رسما به جریان انداختند.
این حادثه شب بازی ایران و آمریکا رخ داد. خانواده در آن زمان از ماهیت ضارب خبر نداشتند؛ اما بعد از معاینات پزشکی در پزشکی قانونی آن‌ها هم مطلع شدند و بلافاصله اعلام جرم کردند. به‌این‌ترتیب پرونده در ابتدا در دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان انزلی به جریان افتاده بود و بعد با بررسی‌های بعدی وقتی مشخص شد متهم نظامی است عدم صلاحیت دادسرای عمومی در رسیدگی به پرونده مشخص شد و پرونده به دادسرای نظامی ارجاع داده شد.
چگونه و چه زمانی مشخص شد که ضارب نظامی است و پرونده به دادسرای نظامی ارجاع داده شد؟
در ابتدا که کسی خبر نداشت ضارب چه کسی است؛ اما بعد از تشکیل پرونده و بررسی مدارک کم‌کم مشخص شد که ضارب نظامی است. به‌این‌ترتیب قرار عدم صلاحیت صادر شد و پرونده به دادسرای نظامی گیلان ارجاع داده شد. این ماجرا هم روز چهارم بعد از حادثه رخ داد.
مدارکی که مشخص می‌کرد ضارب نظامی است چه بود؟ آیا فیلمی از لحظه شلیک موجود است؟
مدارک و مستنداتی ارائه شده که چنین مسئله‌ای را مشخص کرده که در میان آن فیلم هم وجود دارد. از نظر ما فیلم‌های دوربین مداربسته دلالت بر این داشت که ضارب نظامی است. البته پرونده، چون در مرحله دادسراست، هنوز با آن کیفیتی که بتوان همه بخش‌های آن را بررسی کرد، در اختیار وکلا قرار نگرفته؛ اما در مجموع می‌توان گفت که مدارکی وجود داشت که اثبات می‌کرد ضارب نظامی است و منجر به این تصمیم شد.
نوع گلوله شلیک‌شده می‌تواند مشخص کند که از اسلحه یک نظامی شلیک شده؟
گلوله از تفنگ ساچمه‌ای شلیک شده و برای همین مشخص نمی‌شود الزاما ساچمه از یک تفنگ نظامی شلیک شده است؛ اما به کمک سایر دلایل و مستنداتی که دادستانی در همان روز‌های اول جمع‌آوری کرد، مشخص شد که ضارب نظامی است. در این پرونده دستگاه قضائی با دقت و سرعت وارد شد و رضایت کامل ما و خانواده در این بخش وجود دارد. در نهایت همه این فعالیت‌های دادستانی در روز‌های نخست بعد از حادثه منجر به این شد که ضارب شناسایی شود و بعد هم قرار عدم صلاحیت به شایستگی دادسرای نظامی صادر شود.
ضارب نظامی چه مقامی داشته؟
متهم فرمانده منطقه انتظامی بوده و تا اینجای کار اتهام شلیک به آقای سماک متوجه ایشان است.
مراحل دادرسی چگونه طی شد و آیا مشکلی در‌این‌میان پیش آمد؟
زمانی که پرونده از دادسرای عمومی به شعبه اول بازپرسی دادگاه نظامی ارجاع شد. ادامه تحقیقات از این شعبه شروع شد که به نوعی تحقیقات اصلی پرونده تلقی می‌شود. با ورود دادستانی نظامی تحقیقات بیشتر و گسترده آغاز شد و تحقیقات فنی هم صورت گرفت. در نهایت متهم تفهیم اتهام شد و با قرار بازداشت موقت با توجه به نوع اتهام در بازداشت ماند. در‌حال‌حاضر هم تحت قرار بازداشت موقت قرار دارند. در روز‌های گذشته تحقیقات مقدماتی به پایان رسید و قرار مجرمیت دادسرا برای ایشان صادر شد و همچنان در بازداشت به سر می‌برند. در مرحله بعد قرار نهایی دادسرا پرونده به دادستانی ارسال شد که دادستان نظامی گیلان هم ضمن تأیید قرار کیفرخواست صادر کردند. پرونده هم در‌حال‌حاضر به شعبه اول دادگاه نظامی یک گیلان ارجاع شده است.
با توجه به ارجاع پرونده به دادگاه نظامی وضعیت برخورداری از وکیل برای خانواده سماک در این پرونده چگونه بود؟
ما هیچ محدودیتی در این زمینه نداشتیم.
یعنی لیست خاصی برای وکلایی که می‌توانند به این پرونده دسترسی داشته باشند، وجود نداشت؟
خیر، همان‌طور که گفتم هیچ محدودیتی برای وکلا در این پرونده وجود نداشت.
فرایند بررسی پرونده طبیعی بوده یا طولانی شده به نظر شما؟ با توجه به اینکه در این مدت پرونده‌هایی بودند که خیلی زود به اجرای حکم هم رسیدند.
به هر حال هر پرونده‌ای بسته به نوع اتهام به تحقیقات مختلفی نیاز دارد. این پرونده هم باید تحقیقاتش انجام می‌شد و مراحلش طی می‌شد.
موارد مشابهی در این مدت مرتبط با شکایت از مأموران نیروی انتظامی در اعتراضات اخیر برگزار شده؟
این پرونده جزء معدود پرونده‌های مرتبط با اعتراضات بود که با این کیفیت در دادسرای نظامی تشکیل شد. دستگاه قضائی در این پرنده عملکرد قابل قبولی داشت و به‌سرعت امور را پیش برد. اتفاقا از وقتی پرونده به دادسرای نظامی رسید، سرعت بهتری هم در تحقیقات صورت گرفت.
این مدت در صحبت‌های مقام‌های نظامی بار‌ها و بار‌ها شنیده شده که گفتند در اعتراضات از سلاح کشنده استفاده نشده. در تحقیقات به این موضوع و نوع سلاح و کشنده‌بودنش رسیدگی شد؟
من هم در صحبت‌های مقام‌های رسمی در این مدت این را شنیده‌ام؛ اما به هر حال در پرونده ما شلیک از سلاح یک مأمور نظامی منجر به مرگ یک شهروند شده. البته نوع سلاح همان‌طور که گفتم، تفنگ ساچمه‌ای بوده و در این مرحله شلیک از یک سلاح ساچمه‌ای موجب مرگ یک شهروند شده و تا این مرحله به اثبات رسیده است که از تفنگ ساچمه‌ای استفاده شده و شلیک از این سلاح منجر به قتل مرحوم مهران سماک شده است.
نظر کارشناس‌های فنی پرونده در این زمینه چه بوده؟ سلاح را کشنده تشخیص دادند؟
تشخیص این مسئله امری قضائی است. در نهایت این دادگاه است که تشخیص می‌دهد وسیله یا آلتی که به کار رفته، نوعا کشنده محسوب می‌شود یا خیر. از نظر من به‌عنوان وکیل پرونده استفاده هرگونه سلاح گرم نسبت به انسان نوعا کشنده محسوب می‌شود؛ به‌ویژه اینکه درباره مرحوم مهران سماک تیراندازی به ناحیه سر و صورت ایشان بوده که با توجه به تعریف مواضع حساس و تأثیر آن در تعیین میزان کشندگی نوعا کشنده محسوب می‌شوند. در این زمینه از ناحیه بنده و خانواده هیچ تردیدی وجود ندارد.
آیا در شب حادثه شرایط شهر یا محل حادثه به گونه‌ای بود که لازم به دخالت نیروی نظامی آن هم با این کیفیت شود؟
بر‌اساس مشاهدات ما از فیلم‌ها و مستندات موجود، تجمعی در لحظه وقوع قتل مهران سماک وجود نداشته و اساسا مهران سماک در وسیله شخصی خودش در حال حرکت بوده و هیچ تجمعی صورت نگرفته بود. در حین حرکت با اتومبیل به ایشان شلیک صورت گرفته است.
زمان تشکیل دادگاه مشخص شده؟
منتظر تعیین وقت دادرسی از سمت شعبه اول دادگاه نظامی یک گیلان هستیم.
در کیفرخواست متهم به چه مواردی اشاره شده؟
مهم‌ترین نکته و مهم‌ترین خبر صدور کیفرخواست برای متهم است. عناوین آن عبارت‌اند از «رعایت‌نکردن قانون نحوه به‌کارگیری سلاح منجر به قتل عمد». قانون نحوه به‌کارگیری سلاح شرایط و چگونگی استفاده سلاح از سوی نیرو‌های نظامی را مشخص کرده که قواعد خودش را دارد که حتما باید رعایت شود. در صورت رعایت‌نکردن این قانون بسته به نوع حادثه‌ای که ممکن است بر اثر شلیک رخ بدهد، مجازات‌هایی هم در نظر گرفته می‌شود.
اینجا به مسئله نحوه به‌کارگیری سلاح اشاره شده؛ اما آیا این موضوع که در موقعیت منجر به قتل آیا اساسا شلیک ضرورت داشته یا نه، از سوی دادسرا بررسی شده؟
نه، بحث ضرورت شلیک اساسا بررسی نشده. ما هم نمی‌توانیم به آن ورود کنیم. اینجا به این پرداخته می‌شود که فرد نظامی وقتی شلیک می‌کند، تکلیف دارد قانون را رعایت کند. وقتی قانون نحوه به‌کارگیری سلاح را رعایت نمی‌کند و منجر به رخ‌دادن چنین حادثه‌ای شود، باید پاسخ‌گو باشد و مسئول است.