چند موشک برای روسیه باقی مانده است؟ کارشناسان نظامی از زمان شروع حمله همه جانبه روسیه به اوکراین در اکتبر سال گذشته همواره این سوال را پرسیده اند. ادعای غربی‌ها مبنی بر اینکه ذخیره موشک‌های پیشرفته نقطه زن روسیه در حال تمام شدن است از ماه مارس گذشته همواره در رسانه‌ها شنیده می‌شود. اما بیش از ۱۱ ماه از جنگ همه جانبه روسیه و اوکراین گذشته و موشک‌های روسی همچنان روی شهر‌های اوکراین می‌بارند.
این سوال که چه تعداد از موشک‌های روسی باقی مانده اند به طور ویژه در چهار ماه اخیر مورد پرسش قرار گرفته است، وقتی که روسیه شروع به بمباران کردن شبکه و زیرساخت‌های انرژی اوکراین با حملات گسترده و دسته جمعی موشکی و پهپادی کرد، حملاتی که هر یک یا دو هفته یکبار رخ می‌داد. این حملات با استفاده از گستره‌ای از موشک‌های مختلف که برخی از آن‌ها تغییر کاربری داده بودند و همچنین پهپاد‌های کامیکازه‌ای که غرب مدعی است روسیه از ایران خریده و پهپاد‌های شاهد ۱۳۶ هستند صورت می‌گرفت.
پاسخ کوتاه و ساده به سوالی که در ابتدای متن پرسیده شد این است که هیچ کس در خارج از روسیه عددی دقیق و حتی تخمینی از زرادخانه موشکی و نرخ تولید موشک‌های روسیه ندارد. اوکراین اعداد و ارقامی در این زمینه منتشر کرده، اما این آمار‌ها به طور مستقل تایید نشده اند. برآورد‌هایی نیز از جانب تحلیلگران غربی بر اساس سرنخ‌های قابل مشاهده صورت گرفته است.
بسیاری از برآورد‌ها بر سر یک نکته توافق دارند: کارزار استراتژیک بمباران روس‌ها با نرخی غیرقابل جبران در حال مصرف کردن موشک‌های این کشور است. اگر این رویه ادامه پیدا کند، روسیه به نقطه‌ای خواهد رسید که دیگر توانایی انجام حملات دسته جمعی و گسترده به صورت یک یا دو هفته یکبار را نخواهد داشت، حتی اگر به سراغ ذخیره‌های استراتژیکش نیز برود.
اوکراین می‌گوید که روسیه تنها سه حمله گسترده دیگر تا رسیدن به این نقطه فاصله دارد. اما زرادخانه موشک‌های روسیه هرگز ته نخواهد کشید، حتی اگر زرادخانه موشکی این کشور آنطور که غربی‌ها و اوکراین می‌گویند کاهش یافته باشد. تاکنون، روسیه علیرغم تحریم‌های گسترده غرب توانسته به تولید موشک‌های کروز مدرن خود ادامه داده و باز هم بر اساس گزارش و ادعای رسانه‌های غربی و اوکراینی، قصد خرید موشک از ایران را دارد، علاوه بر پهپاد‌هایی که ظاهراً از ایران خریداری کرده است.
خلاصه اینکه حملات موشکی روسیه به اوکراین ادامه خواهند داشت، اما ممکن است دیگر مانند گذشته پرتکرار نباشند و به جای آن‌ها از پهپاد‌های با قابلیت حمل مهمات بیشتر استفاده شود. اما برای رسیدن به این هدف استراتژیک بمباران و از بین بردن سیستم انرژی اوکراین، روسیه باید بتواند بسیار بیشتر از مقیاس امروزی و با قدرت و شدت بیشتری اوکراین را بمباران کند.
با جزییات‌ترین ادعای اوکراین در مورد شرایط موشکی روسیه در چارتی که توسط الکسی رزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین در ۲۲ نوامبر گذشته در قالب یک توییت آمده بود منتشر شد، چارتی که تغییر در محتویات زرادخانه موشکی روسیه از ۲۳ فوریه و پیش از شروع حمله همه جانبه به اوکراین تا ۱۸ نوامبر را نشان می‌داد. این چارت می‌گوید که تعداد موشک‌های بالستیک اسکندر روسیه از ۹۰۰ فروند به ۱۱۹ فروند رسیده است و در طی این مدت نیز تنها ۴۸ فروند جدید از این نوع موشک در روسیه ساخته شده است. رزنیکوف مدعی است که روسیه ۳۹۱ فروند از ۵۰۰ فروند موشک کروز کالیبر خود را نیز مصرف کرده و در این مدت تنها ۱۲۰ فروند جدید ساخته است.
در مورد موشک‌های کروز Kh-۱۰۱ نیز ۱۳۲ موشک شلیک شده و تنها ۱۴۴ فروند دیگر در زرادخانه موشکی این کشور باقی مانده در حالی که تنها ۱۲۰ فروند جدید ساخته شده است. باز هم به ادعای رزنیکوف، روسیه نیمی از ذخیره ۳۰۰ فروندی موشک‌های کروز Kh-۵۵۵ و ۱۶ فروند از ۴۲ فروند موشک بالستیک Kinzhal خود را مصرف کرده است هر چند در این مدت ۱۶ موشک را جایگزین کرده است. موشک‌های ضد کشتی روسی مانند Onyx نیز تغییر کاربری داده شده و برای هدف قرار دادن اهداف زمینی اوکراین به کار گرفته شده اند. چارت رزنیکوف نشان می‌دهد که روسیه ۱۲۳ فروند از ۴۷۰ فروند خود از این موشک را شلیک کرده است.
همچنین این چارت اعداد و ارقامی در مورد دیگر موشک‌های روسیه نیز ارائه می‌کند. موشک‌های Kh-۲۲ و Kh-۳۲ که پیش از جنگ ۳۷۰ فروند آن‌ها در زرادخانه روسیه دیده می‌شد و ۲۵۰ فروند آن‌ها استفاده شده است. همچنین تا پیش از شروع جنگ در اوکراین، روسیه ۵۰۰ فروند موشک Kh-۳۵ در اختیار داشت که در طی ۱۱ ماه گذشته ۳۶۰ فروند دیگر از آن تولید کرده و ۵۰۴ فروند را نیز شلیک کرده است.
چارتی که وزارت دفاع اوکراین در ۲۲ نوامبر گذشته منتشر کرد، تعداد موشک‌های نقطه زنی که روسیه در زرادخانه موشکی خود دارد، موشک‌هایی که در طی دوران جنگ ساخته و موشک‌هایی که به کار گرفته شده است را نشان می‌دهد. به محض اینکه روسیه صد‌ها موشک دیگر در ماه دسامبر به سمت اوکراین شلیک کرد، چارت رزنیکوف به سرعت اعتبار تاریخی خود را از دست داد و دیگر آپدیت نبود. در یک بیانیه تازه‌تر که در ۴ ژانویه توسط وادیم اسکیبیتسکی، سخنگوی اداره اصلی اطلاعات وزارت دفاع اوکراین صورت گرفته، روسیه موشک‌های پیشرفته کافی برای تا سه حمله بزرگ به اوکراین را دارد، اگر در هر کدام از این حملات از حدود ۸۰ موشک استفاده شود.
دیگر مقامات رسمی اوکراین نیز برآورد‌های مشابهی داشته اند. بعد از آن، اسکیبیتسکی تصریح کرد که روسیه منتظر خواهد ماند تا کارخانجات این کشور موشک‌های کافی برای حملات بعدی تولید کنند و معمولاً هر ماه ۵۰ موشک کروز جدید توسط روسیه تولید می‌شود. در مورد موشک‌های بالستیک، کیریلو بودانوف رییس بخش اطلاعات ارتش اوکراین می‌گوید که روسیه به ندرت توانسته موشک اسکندر تولید کند و تولیدات این کشور در مورد این موشک، از زمان شروع جنگ تقریباٌ صفر بوده است. به نظر می‌رسد که تولید موشک‌های جدید Kinzhal نیز بسیار پایین بوده، ادعایی که وزارت دفاع اوکراین کرده است.
اما روسیه با تبلیغات سعی کرده به این ادعا‌ها واکنش نشان دهد. دمیتری مدودف، معاون رییس شورای امنیت روسیه در ماه دسامبر اعلام کرد که کشورش تولید سلاح‌های نسل جدید را تسریع خواهد بخشید. مسکو در ۲۹ دسامبر اعلام کرد که هرگز زرادخانه موشک‌های کالیبر این کشور به پایان نخواهد رسید. در بیانیه مسکو به دیگر موشک‌ها اشاره‌ای نشده بود، اما ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، مکرراً در مورد توسعه سلاح‌های هایپرسونیک جدید سخن گفته است. روسیه در تعطیلات سال نو میلادی نیز به بمباران اوکراین ادامه داد. از آن زمان به بعد، تقریباً دو هفته گذشته و هنوز هیچ حمله گسترده‌ای از جانب روسیه صورت نگرفته است. اما ناتالیا هومنیوک، سخنگوی فرماندهی عملیات جنوبی اوکراین در ۱۱ دسامبر تصریح کرد که روسیه برای یک عملیات گسترده بسیار بزرگ در زمانی بسیار زود آماده می‌شود.
برآورد‌های اوکراین در مورد تعداد موشک‌های باقی مانده برای روسیه را باید با دیده تردید نگریست. اوکراین یکی از طرف‌های مستقیم این جنگ بوده و وزارت دفاع این کشور بر کنترل اطلاعات و توانایی جذب کمک‌های نظامی از دیگر کشور‌ها متمرکز است. اما اطلاعات اوکراین با برخی از بدبینانه‌ترین برآورد‌ها در مورد اینکه سرعت روسیه در تولید موشک‌های کروز جدید چقدر است سخن می‌گوید. همچنین شواهدی واضح وجود دارد که نشان می‌دهد زرادخانه موشکی روسیه در حال کاهش است. در شروع حمله همه جانبه به اوکراین، روسیه به طور گسترده از مدرن‌ترین موشک هایش استفاده کرد.
با گذشت زمان، روسیه شروع به استفاده ترکیبی از موشک‌های جدید و مدل‌های قدیمی‌تر کرد، حتی موشک‌های قدیمی با دقت کم که در دوران اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده بودند. در بمباران‌های اخیر، روسیه موشک‌های کروز قدیمی Kh-۵۵ را بدون کلاهک انفجاری پرتاب می‌کرد تا سیستم‌های دفاع هوایی اوکراین را مشغول کرده و به اشتباه بیندازد. بر اساس تحلیلی که توسط بنیاد جیمزتون صورت گرفته، برخی موشک‌های دوران اتحاد جماهیر شوروی که توسط روسیه در اوکراین به کار گرفته شده اند دیگر قابل تولید نیستند و دیگر موشک‌ها با نرخی بسیار کم بازتولید می‌شوند. نیرو‌های روسی همچنین موشک‌های ضد کشتی مانند Onyx و موشک‌های ضد هوایی سیستم S-۳۰۰ را تغییر کاربری داده و برای حمله به اهداف زمینی به کار گرفته اند که نشان می‌دهد آن‌ها مجبور شده اند از چیز‌هایی که دارند استفاده کنند.
چندین تحقیق منبع باز نیز دستکم تا حدودی این ادعا‌ها را تایید می‌کنند که اخیراً روسیه از موشک‌هایی استفاده می‌کند که در اوایل سال جاری تولید شده اند که می‌تواند نشانی از کاهش ذخیره زرادخانه موشکی روسیه باشد. تیمی از مرکز تحقیقات Conflict Armament Research مستقر در بریتانیا که منابع تسلیحاتی را ردگیری می‌کند، بر اساس تحلیل حمله صورت گرفته در ۲۳ نوامبر به این نتیجه رسیده که در این حمله از ۳ موشک Kh-۱۰۱ استفاده شده که شماره سریال هایشان نشان می‌دهد تنها چند ماه پیش‌تر تولید شده اند. این مرکز تحقیقاتی می‌گوید که این موضوع می‌تواند نشان دهنده کاهش زرادخانه موشک‌های کروز روسیه باشد، اما این کشور هنوز هم تولید این موشک‌ها را دارد.
مجله Long War نیز که به تحلیل و گزارش جنگ‌ها می‌پردازد، بر اساس بررسی تصاویر شماره سریال ۱۶ موشک ساقط شده Kh-۱۰۱ به این نتیجه رسیده که ۶ فروند از این موشک‌ها در سال ۲۰۲۲ تولید شده اند. بر اساس تحلیل‌های صورت گرفته روی داده‌های محدود، محافظه کارانه‌ترین برآورد مجله مذکور این است که روسیه می‌تواند هر چهار یک روز یک موشک Kh-۱۰۱ تولید کند. جیمزتاون برآورد کرده است که حداکثر ظرفیت تولید سالانه روسیه بیش از ۲۲۵ موشک در مجموع نخواهد بود که شامل موشک‌های کروز Onyx, Kalibr, Kh-۱۰۱, ۹M۷۲۹ و Kh-۵۹ و موشک‌های بالستیک اسکندر نیز می‌شود.
مقاله‌ای که در ماه ژوئن توسط مرکز تحلیل سیاست اروپایی تهیه شده، روسیه ساعات کار کارخانه‌های موشک سازی خود را به شدت افزایش داده و این کارخانه‌ها بیش از ظرفیت شان مشغول به کار هستند. یکی از این کارخانه ها، کارخانه Novator است که تا قبل از حمله روسیه به اوکراین، سالانه ۱۲۰ فروند موشک کالیبر و چند ده موشک اسکندر تولید می‌کرد. همچنین کارخانه Votkinsk در تولید موشک‌های اسکندر، Yar و Bulava مشارکت دارد که تولیدشان از سال ۲۰۲۲ از ۵۰ موشک در سال به ۶۰ موشک در سال رسیده است. نکته جالب اینکه، این برآورد‌ها بسیار خوش بینانه‌تر از برآورد‌های اوکراینی هاست که اطلاعات ارتششان می‌گوید روسیه هر ماه ۳۰ موشک Kh-۱۰۱ و ۲۰ موشک کالیبر تولید می‌کند.
همچنین غربی‌ها بر این باورند که روسیه امیدوار است موشک‌های بالستیک از ایران دریافت کند، ایرانی که دکترین نظامی آن حول موشک‌ها و پهپاد‌ها شکل گرفته و توان تولید هر دو در تعداد انبوه را داراست. جان کیربی، سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده گفته است که رابطه روسیه با ایران به یک «مشارکت همه جانبه دفاعی» تبدیل شده و روسیه نیز در مقابل تکنولوژی پیشرفته در اختیار ایران قرار می‌دهد. علیرغم اینکه ایران در ابتدا این موضوع را رد کرد، اما چند ماه بعد از شروع جنگ در اوکراین پذیرفت که تعدادی پهپاد را پیش از شروع جنگ در اختیار روسیه قرار داده است، اما مقامات غربی مدعی هستند که ایران صد‌ها فروند پهپاد کامیکازه شاهد ۱۳۶ و شاهد ۱۳۱ در اختیار روسیه قرار داده که در حمله به شهر‌های اوکراین به کار گرفته شده اند.
در این میان، سرویس امنیتی اسراییل نیز مدعی شده که ایران می‌خواهد برد موشک‌هایی که قرار است به روسیه بفرستد را محدود کند. ماه گذشته، میخاییلو پودولیاک، مشاور دفتر ریاست جمهوری اوکراین، مدعی شد که ایران هنوز موشک در اختیار روسیه قرار نداده و فشار‌های دیپلماتیک، تهدید به تحریم‌های بیشتر و مشکلات سیاسی داخلی باعث شده که ایران فعلاً در ارسال موشک به روسیه مردد باشد.
دقیق‌ترین و پیشرفته‌ترین موشک‌ها به قطعات الکترونیکی پیشرفته نیاز دارند. تحریم‌هایی علیه روسیه برای محدود کردن دسترسی این کشور به این تکنولوژی نیز در یک سال اخیر از جانب غرب صورت گرفته است. اما علیرغم این تحریم ها، روسیه ظاهراً توانسته به تولید سلاح‌های خود ادامه دهد. برخی منابع امنیتی گفته اند که ظاهراً روسیه پیش از فوریه ۲۰۲۲ توانسته مقادیر زیادی ریزپردازنده غربی خریداری و ذخیره نماید.
بر اساس گزارش ماه آگوست موسسه خدمات متحد سلطنتی، بیش از ۴۵۰ قطعه ساخت غرب در سلاح‌های روسی به کار رفته در اوکراین یافت شده است که عمده آن‌ها از ایالات متحده، اروپا و آسیا در سال‌های پیش از حمله خریداری شده است. بسیاری از قطعات ریز الکترونیکی که در سلاح‌های روسی پیدا شده بسیار قدیمی بوده اند. همچنین کارشناسان اوکراینی و آمریکایی مدعی هستند که در پهپاد‌های شاهد ایرانی نیز قطعاتی ساخت غرب و حتی ایالات متحده پیدا کرده اند.
علاوه بر این، روسیه احتمالاً توانسته تحریم‌ها را دور بزند. رویترز مدعی شده که آمار گمرک روسیه نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲ دستکم ۲.۶ میلیارد دلار قطعات کامپیوتر و الکترونیکی به روسیه وارد شده است، که دستکم ۷۷۷ میلیون دلار از این قعطات توسط کمپانی‌های غربی تولید شده که ریزپردازنده هایشان در سیستم‌های تسلیحاتی روسیه یافت شده است. گفته می‌شود که روسیه از طریق کمپانی‌های میانجی در ترکیه، هنگ کنگ و جا‌های دیگر این تحریم‌ها را دور می‌زند، اما حتی برخی از آمار گمرک روسیه از ارسال مستقیم قطعات از اتحادیه اروپا به روسیه خبر می‌دهد.
خلاصه اینکه کنترل صادرات به اندازه کافی برای جلوگیری از دسترسی روسیه به قطعات الکترونیکی که برای ساخت موشک‌های پیشرفته به آن‌ها نیاز دارد، موثر نبوده است. هیچ نشانه‌ای دیده نمی‌شود که روسیه بخواهد حملاتش به زیرساخت‌های انرژی اوکراین را متوقف کند. اما منابع محدود می‌تواند تعداد این حملات را کاهش داده یا روسیه را وادار به تغییر استراتژی نماید.
منبع: روزیاتو