نوشتۀ روی سنگ روزتا درباره‌ی «شورش بزرگ» است: یک شورش مصری علیه حاکمیت مصر-مقدونیه که سال ۲۰۷ پیش از میلاد آغاز شد و تا سال ۱۸۴ پیش از میلاد ادامه یافت؛ رویدادی که مصرشناسان به لطف متونی مشابه متون نوشته شده روی سنگ روزتا، صد‌ها سال از آن مطلع بودند، اما حالا با یک حفاری جدید در سایتی معروف به تِل تیمای (Tell Timai) است که ما بالاخره می‌دانیم این شورش بزرگ دقیقاً کجا اتفاق افتاد.
به گزارش فرادید، جِی سیلورستاین، باستان‌شناس و سخنران ارشد دانشگاه ناتینگهام ترنت به مجله‌ی هنر گفته است: «شواهد باستان‌شناسیِ آن شورش کاملاً کمیاب هستند. البته، تعدادی فرمان و کتیبه مانند سنگ روزتا، تعدادی گزارش تاریخی و مقداری پاپیروس با اشارات غیرمستقیم وجود دارند. اما وقتی صحبت از یافتن مکان ضربت شمشیر‌ها به استخوان می‌رسد، تا جایی که من می‌توانم بگویم، این نخستین مدرکی است که ما به دست آوردیم.»
نمونۀ آثار کشف شده در تل تیمای
داستان این اکتشاف به سال ۲۰۰۷ بازمی‌گردد، زمانی که باستان‌شناسان دانشگاه هاوایی پروژه‌ی تِل تیمای را آغاز کردند، اما دو سال بعد بود که حفاری‌های این سایت باستانی آغاز شد. تِل تیمای واقع در دلتای نیل؛ حدود ۱۰۲ کیلومتریِ شمالِ قاهره، زمانی شهر یونانی-رومیِ مهم Thmouis بود. به بیان دیگر، این سایت مملو از احتمالات بود. شاید تیم حفاری می‌توانست بقایای تجارت پررونق عطر یا شواهدی از نقش آن در اوایل مسیحیت را هم کشف کند. اما چیزی که یافت حتی از این احتمالات هم شگفت‌انگیزتر بود.
سیلوستاین به لایو سایِنس گفته است: «ابتدا چیز‌هایی دیدم که کنجکاوی‌ام را تحریک کرد و فهمیدم که ما در حال نگاه کردن به لایه‌ی تخریب هستیم؛ و سپس اجساد را پیدا کردیم.»
نمونۀ آثار کشف شده در تل تیمای، از جمله استخوان‌های آسیب‌دیدۀ انسان که گمان می‌رود مربوط به دورۀ شورش بزرگ باشند
واضح است که تل تیمای مکان وقوع جنگ‌های مهمی بوده است. چندین سال، حفاری‌ها منجر به کشف بقایای ساختمان‌های سوخته، سلاح‌ها و سنگ‌هایی شد که توسط منجنیق پرتاب شده بودند، زیر تخته‌های کف یک خانه سکه‌هایی پیدا شد، همینطور قطعات سفال و اقلام وارادتی یونانی که قدمت همگی آن‌ها به اوایل عصر بطلیموسی، یعنی دقیقاً زمان شورش بزرگ، بازمی‌گردد.
اما این کشف اجساد میان ویرانه‌ها بود که بسیار به چشم آمد. به نقل از سیلورستاین: «در مصر، مردم به تدفین مردگان اهمیت زیادی می‌دهند، بنابراین حتما داستانی پشت رها کردن اجساد و دفن نکردنشان است. تمامی این یافته‌ها حاوی این پیام بود که اتفاقی اینجا رخ داده و ما باید بفهمیم آن اتفاق چه بوده است.»
میان اجساد انسان، یک جسد متعلق به مرد جوانی بود که درون یک کوره پیدا شد و فقط پاهایش از کوره بیرون بود. آنقدر‌ها هم مخوف به نظر نمی‌رسد: احتمالاً این کوره از کار افتاده بوده و آن مرد جوان برای فرار از یک حمله به درون آن پناه برده است. مرد دیگر پنجاه و اندی ساله هم بود که روی بدنش نشانه‌های زخم‌های ترمیم‌یافته داشت. او نیز احتمالاً حین دفاع از خودش جان باخته و جسدش در حالت عمودی تجزیه شده است.
تل تیمای تنها شورش مصری علیه اربابان یونانی سلسله‌ی بطلیموسی نبود، اما قطعاً بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین آن‌ها بود. با کشف مکان فیزیکی این شورش، محققان امیدوارند شواهد و بینش بیشتری درباره‌ی زندگی در مصر بطلیموسی بدست آورند و شاید بتوانند به این دنیای باستانی واقعیتی فیزیکی ببخشند که تا الان فقط در متون و تصورات وجود داشت.
سیلورستاین در پایان افزود: «ما درِ تازه‌ای را به درک‌مان از استعمارگریِ دوران تسلط یونانی‌ها، مقاومت بومیان و مکانیسم‌های کنترل از جمله بیرحمیِ حاکمیت مصر توسط سلسله‌ی مقدونیه گشوده‌ایم. شهر‌های زیاد دیگری با سرنوشتی مشابه تل تیمای روبه‌رو شدند و من امیدوارم این اکتشاف حوزه‌ی درک باستان‌شناسی ما از این وقایع را وسیع‌تر کند.»