وضعیت دخل و خرج شهرداری‌ها هر سال اوایل اسفند نهایی می‌شود و شهرداری‌ها متوجه می‌شوند که قرار است سال بعد شهرشان را با چه پولی بچرخانند. این ماجرا برای شهر‌های بزرگ و پرجمعیت سخت‌تر و پیچیده‌تر است.
به گزارش روزنامه هفت صبح، بودجه سالانه شهرداری‌ها همان برنامه جامع مالی هر شهر است که در آن همه خدمات، فعالیت‌ها و کار‌هایی که باید در طول سال مالی انجام شود، نوشته می‌شود. به‌غیر از آن میزان مخارج و درآمد‌های لازم برای تامین هزینه آن‌ها هم پیش‌بینی می‌شود و شورا‌های شهر باید آن را تصویب کنند.
از سال ۱۳۶۲ به بعد دوران خوشی شهرداری‌ها تمام شد و سهم دولت در بودجه آن‌ها به آهستگی کم شد؛ آنقدر کم که امسال به پنج صدم درصد از بودجه کل رسید و این یعنی بار بودجه شهری بیشتر روی دوش مردم می‌افتد. پولی که شهرداری‌ها هر سال با آن شهر‌ها را اداره می‌کنند از دو منبع داخلی و خارجی به دست می‌آید و بخشی از آن هم کمک‌هایی است که دولت هر سال در بودجه مشخص می‌کند.
منابع درآمد داخلی هر شهرداری همان دریافتی مستقیم از عوارض مستغلات یا اراضی و املاک به علاوه درآمد حاصل از عوارض غیرمستغلات است؛ عبارت سختی است و ساده‌اش همان عوارض ساختمان است. منابع درآمد خارجی بند‌های بیشتری دارد و پولی که به شهرداری می‌رساند هم بیشتر است، مثل درآمد‌هایی که از انواع عوارض به دست می‌آید: عوارض عمومی و عوارض اختصاصی، پول خدمات و درآمد‌های موسسات انتفاعی شهرداری که ساده‌ترین مثالش پول بلیت اتوبوس است. به غیر از این درآمد‌ها وجوه اموال شهرداری و کمک‌های دولت و سازمان‌های دولتی را هم باید به این درآمد اضافه کرد.
چرخه نهایی شدن بودجه همه شهرداری‌ها هم چهار مرحله دارد: تهیه و تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت بر بودجه. هر سال همه شهرداری‌ها بودجه مدنظرشان را به شورا‌های شهر تحویل می‌دهند و معمولا اوایل اسفند تکلیف دخل و خرج شهرداری‌ها تا سال بعد مشخص می‌شود.
اگر درآمد‌ها کمتر از هزینه‌ها تخمین زده شود، سال مالی سختی پیش‌روی شهرداری‌ها قرار می‌گیرد و ماجرا به کسری بودجه می‌رسد. بررسی لایحه بودجه شهر‌های بزرگ نشان می‌دهد که تقریبا همه آن‌ها رقم بودجه‌ها را به میزان زیادی نسبت به سال قبل افزایش داده‌اند، اما اینکه چقدر از آن محقق شود خودش پروژه جداگانه‌ای برای آن‌هاست و رقم آن هر سال اعلام می‌شود.
بودجه عمرانی یا همان پولی که برای ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی شهری کنار گذاشته می‌شود هم بخش زیادی از بودجه را به خود اختصاص می‌دهد. نکته تازه بودجه‌های امسال شهرداری‌ها این است که بر اساس برنامه چهارم توسعه شهری هم برنامه‌ریزی شده‌اند. از ویژگی‌های بودجه‌های امسال این است که شهریور قانونی تصویب شد که وابستگی بودجه شهرداری‌ها به درآمد حاصل از تراکم‌فروشی و صدور مجوز ساخت و ساز به صفر برسد و به جای آن عوارض نوسازی یا همان شارژ شهری قرار بگیرد.
ما رقم لایحه بودجه چند شهر پرجمعیت کشور را بررسی کردیم که تصویری کلی از وضعیت جیب شهرداری‌های آن‌ها برای سال آینده داشته باشیم. رقم بودجه برخی شهر‌ها مثل مشهد و کرمانشاه هم که در میان شهر‌های پرجمعیت کشورند، شفاف نبود و برای همین در این فهرست نمی‌توانید آن‌ها را ببینید.
عددی که امسال برای لایحه بودجه شهرداری تهران اعلام شد، تا قبل از رسیدن به دست شورای شهر چند بار تغییر کرد و از ۷۵ هزار میلیارد تومان در نهایت به ۷۸ هزار و ۴۷۵ میلیارد تومان رسید. امسال این بودجه بیشترین رشد را در حوزه اجتماعی داشت. در مجموع این لایحه ۵۶درصد بیشتر از سال قبل برای منابع درآمد شهرداری پیش‌بینی شده.
یعنی شهرداری سقف بودجه را از ۳/۵۰ هزار میلیارد تومان امسال به ۵/۷۸ هزار میلیارد تومان برای سال آینده رسانده است. به‌غیر از این یک سقف دوم بودجه‌ای هم در نظر گرفته شده که ۳۰ هزار میلیارد تومان بیشتر است و از منابع مازاد بر بودجه است. اگر این بودجه به دست شهرداری برسد، آن را برای حملونقل هزینه می‌کند. برنامه شهرداری تهران این است که پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام را دوباره شروع کند، اما اینکه چقدر این برنامه بلندپروازانه به نتیجه می‌رسد معلوم نیست.
شهرداری تبریز هم به‌تازگی لایحه بودجه را به شورای‌شهر تحویل داده و رقم نهایی را هم ۱۹ هزار و ۴۴۳ میلیارد تومان اعلام کرده و قرار است درآمد‌های پایدارش را از پنج درصد به ۱۸درصد برساند. شهردار این شهر گفته که از طریق قرارگاه مسکن می‌تواند این درآمد را به ۲۵درصد برساند. ماجرای درآمد‌های پایدار هم برای شهرداری‌ها جدی است که هرسال سعی می‌کنند در لایحه بودجه سهم آن را بیشتر کنند. از زمانی‌که دولت سهمش را در بودجه شهرداری‌ها کم کرد و درآمد‌های ناپایدار هم برای مدیران شهری قابل تکیه کردن نبود، این ماجرا شروع شد.
بعد از انقلاب و به‌خصوص در دهه ۷۰، شهرداری‌ها تلاش کردند که درآمد‌های پایدارشان را بیشتر کنند. شهرداری تهران اولین شهرداری‌ای بود که تراکم‌فروشی را مطرح کرد و از این طریق هم پول خوبی به‌دست آورد، ولی تراکم‌فروشی چیزی نبود که شهرداری بتواند به آن افتخار کند. نوسان درآمد‌های ناپایدار شهرداری‌ها باعث شد به فکر پایدار کردن آن بیفتند و کار را با تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده شروع کردند.
شهرداری اصفهان هم بودجه امسالش را ۲۱ هزار و ۱۳۳ میلیارد تومان بست و به شورای شهر تحویل داد. سهم خودش از این بودجه نزدیک به ۱۹هزار میلیارد و مابقی آن مربوط به سازمان‌های زیرمجموعه آن است. این رقم نسبت به سال قبل ۶۱درصد بیشتر شده و مثل همه شهرداری‌ها بیشترین هزینه امسال این شهرداری هم عمرانی و مربوط به ساخت‌وساز است.
۱۴هزار میلیارد تومان از این بودجه به درآمد‌های عمومی و اختصاصی و ۱۳۳/۲ میلیارد تومان به بخش واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای اختصاص دارد. ماجرای این کلمات سخت مربوط به درآمد‌های عمومی و اختصاصی را هم که شفاف کردیم و تفاوتشان فقط در رقمی است که در نهایت به شهرداری می‌رسد و محل به‌دست آمدنشان یکی است.
بودجه سال آینده کرج سه هزار میلیارد تومان بیشتر از امسال است و معادل ۹ هزار و ۵۰ میلیارد تومان نوشته شده است. حدود ۴ هزار و ۱۱ میلیارد تومان برای هزینه جاری و در حدود ۵ هزار و ۴۰ میلیارد برای هزینه عمرانی در نظر گرفته شده. سال قبل بودجه کرج ۶ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان بود، ولی اواسط سال ۶۰ میلیارد تومان دیگر به آن اضافه شد.
قم هم به‌عنوان هفتمین شهر پرجمعیت و یکی از کلانشهر‌های ایران برای سال آینده پیشنهاد بودجه هفت هزار میلیارد تومانی دارد. سال ۱۴۰۱، بودجه شهرداری قم حدود چهار هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بسته شد و در اصلاحیه به پنج هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان رسید و شاید تا پایان سال به ۶ هزار میلیارد تومان برسد. قرار است امسال بودجه این شهر وابستگی کمتری به عوارض ساختمانی داشته باشد.
بودجه ۱۰ هزار میلیارد تومانی سال ۱۴۰۲ هم به دست شورای این شهر رسید. جمعیت یک میلیون و ۱۸۵ هزار نفری آن تا اوایل اسفند باید منتظر باشند و ببینند که بودجه شهرشان برای سال آینده چقدر بسته می‌شود. نیمی از این بودجه برای بخش عمرانی در نظر گرفته شده.
برآورد اولیه این است که بودجه سال ۱۴۰۲ شهرداری ۲۱ هزار و ۵۰۰میلیارد تومان به شورا ارائه شود. عوارض ساختمانی امسال نقش پررنگی در بودجه شهرداری شیراز دارد و قرار است ۳۷درصد آن را تشکیل دهد. رئیس شورای‌شهر شیراز هم گفته که اگر کسی می‌خواهد در این شهر زندگی کند باید هزینه آن را بپردازد تا شیراز به‌صورت منطقی اداره شود.