موش حفار برهنه، جونده زشت، چروکیده و تقریبا بدون مو با دندان‌هایی دراز که از دهانش بیرون زده، قطعا موجود دوست‌داشتنی و جذابی نیست؛ ولی همین موجود نه‌چندان زیبا، ویژگی‌های حیرت‌آوری دارد که جانورشناسان و محققان پزشکی در سراسر جهان را انگشت به دهان گذاشته است.
به گزارش خبرآنلاین به نقل از بی بی سی، موش‌های حفار برهنه با وجود ابعاد کوچکشان (بین ۷.۶ تا ۳۳ سانتی‌متر)، حدود ۳۰ سال عمر می‌کنند و در مقابل ابتلا به بیماری‌های مزمنی مثل دیابت مقاوم هستند. آن‌ها سیستم تولیدمثل جالب توجهی نیز دارند و در عین حال فواید زیادی هم برای محیط‌زیست دارند و از آن‌ها به‌عنوان مهندسان اکوسیستم یاد می‌شود و با حفر تونل برای لانه‌سازی، خاک را زیر و رو کرده و باعث پیشرفت تنوع زیست‌محیطی می‌شوند.
نام علمی این گونه Heterocephalus Glaber است و عموما در مناطق گرمسیری شمال شرقی آفریقا و در کشور‌های کنیا، اتیوپی و سومالی زندگی می‌کنند. آن‌ها در طبیعت در گروه‌های پرجمعیتی که تعدادشان معمولا بین ۷۰ تا ۸۰ عضو است و گاهی حتی به ۳۰۰ عدد هم می‌رسد، در زیرِ زمین زندگی کرده و تونل‌هایی را حفاری می‌کنند که طولشان به اندازه چند زمین فوتبال است.
موش‌های حفار به‌شدت اجتماعی هستند و کلونی‌های آن‌ها توسط یک ملکه اداره می‌شود. اعضای گروه کار‌های مختلفی را انجام می‌دهند. عده‌ای غذا را تامین می‌کنند و عده‌ای تونل را حفاری می‌کنند.
آن‌ها در شرایط سخت و کم اکسیژن زندگی می‌کنند و این در حالی است که اکثر گونه‌های جانوری در این شرایط، به‌سختی می‌توانند به زندگی ادامه دهند؛ همین موضوع ممکن است سرنخی برای برخی از ویژگی‌های غیرعادی آن‌ها باشد. طبق گفته اوان سنت جان اسمیت، محققی که در دانشگاه کمبریج برروی سیستم‌عصبی‌حسی مطالعه می‌کند: «موش حفار برهنه، افراط دوست است و با همین ویژگی است که می‌تواند در محیط سخت زیرِزمین زندگی کند.»
این موجودات عجیب و غریب، در مقابل پیری و درد مصون هستند و مدتهاست که توجه دانشمندان را به خود جلب کرده‌اند. تحقیقات اخیر حاکی از آن است که موش حفار برهنه می‌تواند کلیدی برای درک برخی از دغدغه‌های انسانی از جمله سرطان و پیری باشد.
البته سالهاست تحقیقات زیادی برروی موش‌ها برای درک راز‌های بیولوژیک انسان‌ها انجام شده و محققان براین باور هستند که موش حفار برهنه، مزایای خاصی نسبت به سایر گونه‌ها دارند.
یکی از حیرت‌انگیزترین ویژگی‌های این موش‌ها این است که به‌سختی می‌توان سن آن‌ها را تشخیص داد؛ چرا که به ندرت می‌توان نشانه‌ای از زوال فیزیکی را در آن‌ها رویت کرد. طبق گفته آقای اسمیت، از نشانه‌های استاندارد پیری در انسان و دیگر پستانداران، از چین و چروک پوست، سفید شدن مو‌ها و ابتلا به بیماری‌های مزمن نام برد و تاکید کرد که در این موش‌ها چنین نیست و اثری از مشکلات قلبی، افت کیفیت استخوان و متابولیسم در اثر پیری در آن‌ها دیده نمی‌شود.
این گونه از موش‌ها ۳۰ سال یا بیشتر عمر می‌کنند و عمر معمول موش‌هایی در این ابعاد، حدودا دو سال است. اسمیت در دانشگاه کمبریج حدودا ۱۶۰ موش حفار برهنه را در دمای حدود ۳۰ درجه سانتی‌گراد، در رطوبت ۶۰% نگهداری می‌کند: «من ده سال است که این موش‌ها را در دانشگاه نگهداری می‌کنم و هیچ یک از آن‌ها به دلایل طبیعی نمرده‌اند. دلیل مرگ این موش‌های در اسارت، دعوا بین آن‌ها بوده.»
سبک زندگی زیرزمینی این موش‌ها، احتمالا شانس بقای آن‌ها را افزایش می‌دهد؛ چرا که از سرما، باران و تغییرات شدید آب و هوایی و همچنین شکار شدن توسط حیواناتی مانند مار در امان می‌مانند.
گیسلا هلفر، پروفسور فیزیولوژی و متابولیسم دانشگاه برادفورد بریتانیا در این باره گفته: «موش‌های حفار برهنه، الگوی ایده‌آلی برای درک و یادگیری روند بلوغ انسان هستند.» او معتقد است که هوش حیرت‌آور و عادت‌های جذاب موش‌های حفار برهنه، او را شیفته این موش‌ها کرده است.
طبق گفته هلفر، این موش‌ها در داخل کلونی‌های مرتب و سازمان یافته‌شان، اتاق‌های تودرتویی برای خوابیدن و چندین توالت دارند تا خانه‌شان را تمیز نگاه دارند. وقتی نوزادان این موش‌ها به دنیا می‌آیند، اعضای این کلونی به طرز حیرت‌آوری برای پرورش نوزادان با هم مشارکت می‌کنند.
آن‌ها برای حرکت کردن، به ندرت از چشمان کوچکشان استفاده می‌کنند و بیشتر توانایی‌شان در مسیریابی، به لطف سبیل‌های حسی‌شان است.
این موش‌های حفار، راه‌های منحصر به فردی برای برقراری ارتباط با یکدیگر دارند و مثل انسان‌ها با بهره‌گیری از گویش‌های مختلف، تعیین می‌کنند که چه کسی دوستشان است و چه کسی دشمن‌شان. در یک مطالعه خاص، مشخص شد که این موش‌های حفار ۱۸ تن صدای مختلف دارند که شامل ندای هشداردهنده، طلب غذا، طلب جفت و نیاز به دفع می‌شود. وقتی شکارچی به نزدیکی موش‌ها می‌رسد، آن‌ها چند ندای هشداردهنده برای دفاع از کلونی‌شان دارند.
اسمیت در این باره گفته: «یک انسان از هر دو انسان در خطر ابتلا به سرطان قرار دارد؛ موش‌ها هم با همین احتمال در ریسک ابتلا به سرطان هستند، ولی درمورد موش‌های حفار برهنه این‌طور نیست و آن‌ها تقریبا هرگز سرطان نمی‌گیرند.» دلیل عدم ابتلای موش‌های حفار برهنه به سرطان، یک معمای بزرگ است و فرضیه‌های متفاوتی دراین رابطه مطرح است، ولی دانشمندان هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌اند.
یکی از این فرضیات حاکی از آن است که موش‌های حفار برهنه، شکل موثری از مکانیزم ضدسرطان به نام پیری سلولی دارند که نوعی سازگاری تکاملی است که از تقسیم غیرقابل کنترل سلول‌های آسیب‌دیده و تبدیل شدن‌شان به سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند. فرضیه بعدی این است که این موش‌ها یک سوپرقند پیچیده ترشح می‌کنند که مانع از تجمع سلول‌ها و تشکیل تومور می‌شود.
تمرکز تحقیقات اخیر بر روی شرایط حیرت‌آوری است که چگونه بدن این موش‌ها مانع از تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شود. محققان بر این باورند که سیستم پیچیده سلول‌ها و مولکول‌های احاطه کننده سلول از جمله سیستم ایمنی، به‌جای یک مکانیزم ذاتی مقاوم در برابر سرطان، از ابتلای موش‌ها به این بیماری جلوگیری می‌کند.
محققان در جریان یک تحقیق در دانشگاه کمبریج، به آنالیز ۷۹ رده سلولی مختلف که از روده، کلیه، پانکراس، ریه و بافت پوستی ۱۱ موش حفار برهنه گرفته شده بود پرداختند. آن‌ها این سلول‌ها را با ویروسی اصلاح‌شده آلوده کردند تا به بررسی ژن‌های سرطان‌زا در بدن موش‌ها بپردازند. در کمال تعجب، سلول‌های آلوده بدن موش به سرعت تکثیر شدند. این موضوع مشخص کرد محیط بدن موش حفار برهنه است که مانع از رشد سلول‌های سرطانی می‌شود و نه صفتی خاص در سلول‌های بدن او.
اسمیت دراین باره ادامه داد: «چیزی که ما می‌دانیم این است که سرطان، نتیجه یک جهش است که باعث می‌شود تا سلول‌ها به طرز غیرقابل کنترلی تکثیر شوند. در مقایسه با بسیاری از گونه‌های دیگر، سرعت این جهش در بدن موش‌های حفار برهنه بسیار پائین است.»
البته حیواناتی با طول عمر کوتاه‌تر، معمولا نرخ جهش سریع‌تری دارند؛ اما به‌طور غیرمعمولی، نرخ جهش موش‌های حفار در سطح پستاندارانی مثل زرافه با عمر طولانی‌تر است. نرخ جهش کندتر، بدین معناست که حیوانات در یک دوره زمانی معین، احتمال کمتری برای جهش و ابتلا به سرطان خواهند داشت.
شاید عجیب‌ترین ویژگی یک موش حفار برهنه، غیرقابل نفوذ بودن بدن آن‌ها در مقابل درد است. اسمیت در این باره می‌گوید: «این احتمالا نتیجه سازگاری تعاملی با محیطی حاوی حجم بالای دی‌اکسید کربن است.»
هوایی که این حیوان تنفس می‌کند، دارای دی‌اکسید کربنی بیشتر از هوای آزاد است و اگر هوای بازدم در تونل‌های زیرزمینی گیر بیفتد، این میزان دی‌اکسید کربن تولید و انباشته می‌شود که در بیشتر پستانداران، این ممکن است مشکل‌ساز شود.
اسمیت دراین باره می‌گوید: «دی‌اکسید کربن با آب واکنش نشان داده واسیدی به نام اسید کربنیک را تشکیل می‌دهد که می‌تواند اعصاب را برای ایجاد درد فعال کند.»
در بسیاری از بیماری‌های التهابی، مثل آرتریت روماتوئید، نواحی متورم بافت‌ها ممکن است اسیدی شده و همین باعث ایجاد درد می‌شود. البته این اسیدی شدن، برای موش حفار برهنه دردناک نیست. اسمیت مبنای مولکولی این تحمل را بررسی کرده و به ژنی رسیده که باعث می‌شود تا اسید در بدن این موش‌ها، به‌جای فعال‌کننده اعصاب حسی، بیشتر مثل یک ماده بی‌حس‌کننده عمل کند.
اسمیت، با شناسایی ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد این موش‌ها، از دیگر متخصصان حیطه پزشکی خواسته تا با هم به این مسیر تحقیقاتی ادامه دهند.
او بر این باور است که اگر دانشمندان بتوانند دلیل زندگی سالم و طولانی این موش‌ها را کشف کنند، می‌توانند این دانش را برای درمان‌های پیشگیرانه و البته تولید دارو‌های ضد بیماری سرطان به کار بگیرند و قطعا بررسی دقیق این موجودات استثنایی، مزایای به‌مراتب بیشتری نیز برای زندگی بشریت خواهد داشت.