نوسان قیمت خودرو در سال‌های گذشته و اختلاف فاحش قیمت کارخانه با بازار آزاد، تسلط دلالان بر بازار خودرو، راه‌افتادن فضای رانت‌خواری برخی که به مافیای خودرو معروف شده‌اند و مسائلی از این دست باعث شده است این موضوع مورد توجه و انتقاد شدید کارشناسان حوزه خودرو، اقتصاد، برخی نمایندگان مجلس و حتی افکار عمومی قرار بگیرد.
به گزارش شرق، از این‌رو کوشیدند به دنبال راهکاری برای کنترل نوسان قیمت خودرو و کوتاه‌کردن دست دلالان از بازار آن باشند که امروزه از کالایی مصرفی به کالایی سرمایه‌ای بدل شده است. به این امید، در چند ماه گذشته موضوع عرضه خودرو در بورس کالا را به عنوان راهکار ارائه دادند، اما برخی مخالفان آن را مُسکنی موقتی و راهکاری کوتاه‌مدت می‌دانند که اگر درست مدیریت نشود، می‌تواند زمینه رانت‌خواری بیشتری را برای گروهی خاص فراهم آورد. به همین دلیل بود که حدود 12 نفر از نمایندگان در نامه‌ای اعتراض خود به این سازوکار را به شورای رقابت اعلام کردند و خواستار توقف مکانیسم عرضه خودرو در بورس شدند؛ چراکه آن را شیوه‌ای غیرقانونی می‌دانند و خواستار جلوگیری از ادامه و اجرای آن هستند.
اما موافقان این امر، بر ضرورت شفاف‌شدن سازوکار عرضه تولیدات خودروسازان و نزدیک‌شدن قیمت‌ها به بازار آزاد از این راه تأکید دارند؛ به این امید که عرضه خودرو در بورس بتواند مأمن و پناهی برای مردمی باشد که در این آشفته‌بازار خودرو، امیدی به خرید حتی خودروهای کم‌کیفیت شرکت‌های خودروساز بدون رقیب داخلی را هم ندارند. موافقان عرضه خودرو در بورس معتقدند این امر باعث واقعی‌شدن قیمت خودرو و نزدیک‌شدن میزان عرضه و تقاضا و در نهایت ایجاد تعادل در بازار خودرو می‌شود. با این نگاه موضوع عرضه خودروهای داخلی در بورس کالا مطرح شد و در چند مرحله هم عرضه‌هایی صورت گرفت، اما ایراداتی به نوع این عرضه‌ها وارد است؛ چراکه عدالت در نوع عرضه خودروها لحاظ نشده و در عین حال شفافیت مدنظر هم با آن معنا و مفهوم عام در‌این‌باره دیده نمی‌شود.
بازی خودرویی با جیب مردم
اگرچه برخی امید داشتند عرضه خودرو در بورس کالا اوضاع بازار خودرو را سامان بدهد، اما نه‌تنها این اتفاق رخ نداد، بلکه با سیگنال افزایشی خودرو در بورس، قیمت‌ها در بازار آزاد افزایش درخور توجهی از خود نشان داد. در تأیید این نکته، علی جدی، نایب‌رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس، یکی از دلایل مخالفت با عرضه خودرو در بورس را این‌گونه تشریح کرد: کمبود عرضه و تقاضای بالا برای دریافت خودرو در بورس، باعث تشدید تقاضای کاذب و ایجاد عطش در جامعه می‌شود و تجربه دو ماه گذشته در‌این‌باره به خوبی نشان داده است که عرضه در بورس با سازوکار فعلی موجب افزایش قیمت‌ها خواهد شد و یکی از عمده دلایل گرانی خودرو در هفته‌های اخیر و رشد بهای این کالا در بورس بوده است. از طرفی هم چند روز بعد از رشد قیمت‌ها، به دنبال افزایش عرضه خودرو از سوی خودروسازان در بورس، روز یکشنبه 18 دی‌ماه شاهد شکسته‌شدن قیمت‌های کاذب بازار خودرو بودیم. به این مفهوم که قیمت خودروها با افزایش زیادی مواجه شد و در این مقطع رقمی چند‌میلیونی از آن افزایش قیمت ریزش پیدا کرد. برخی نمایندگان از‌جمله قاسم ساعدی، نماینده مردم دشت آزادگان، در گفت‌وگو با «شرق» در این زمینه تأکید کرد که این روند کاهش قیمت 40 تا 50میلیونی که در روزهای اخیر به واسطه عرضه خودرو در بورس اتفاق افتاده است، تداوم ندارد و نباید به این موضوع مقطعی دلخوش باشیم.
این نماینده دو دوره مجلس در مخالفت با عرضه خودرو در بورس ادامه داد: «خیلی از چیزهایی که در بورس قرار داده‌ایم، نباید در بورس ارائه شوند؛ چراکه ممکن است باعث افزایش قیمت آنها شود».
ساعدی افزود: «ما باید تولید داخلی را در اولویت قرار دهیم و دسترسی به خودرو را برای مردم سهل‌الوصول کنیم. برای مثال به عنوان تولیدکننده قیر خاورمیانه، متأسفانه قیر را در بورس قرار دادیم اما با این کار برای دستگاه‌های عمرانی مثل بنیاد مسکن، بنیاد شهرسازی، شهرداری‌ها، نوسازی مدارس و... شرایط را سخت‌تر کردیم».
او بورس را محلی برای عرضه کالاهایی سرمایه‌ای مثل طلا دانست و گفت: «بورس محلی برای عرضه طلاست و ما نباید مثلا قیر یا خودرو را مثل طلا در بورس عرضه کنیم».
عضو کمیسیون انرژی مجلس تأکید کرد: «بورس نمی‌تواند برای دولت و برنامه‌ریزان اقتصادی کشور به عنوان یک پناهگاه عمل کند. من به عنوان یک جامعه‌شناس سیاسی، بورس را یک راه و مُسکن موقتی می‌دانم. روزی می‌رسد که دولت و اقتصاددان‌ها و برنامه‌ریزان کشور باید به دنبال راه دیگر و استراتژی و سناریوی جدیدی باشند؛ چراکه این اقدامات راهکار و چاره کار نیستند، بلکه به عنوان یک مسیر موقت و مُسکن مقطعی عمل می‌کنند».
عرضه خودرو در بورس جلوی دلال‌بازی را می‌گیرد
جبار کوچکی‌نژاد، نماینده چند دوره مردم رشت در مجلس اما با نگاهی مردد به ارائه خودرو در بورس به «شرق» گفت: «اگر کسی چند خودرو از بورس بگیرد و آنها را در بازار آزاد بفروشد، اصلا اتفاق خوبی نیست. بااین‌حال، اگر بورس سازوکاری تعیین کند و به نحوی مدیریت شود که یک نفر نتواند از این فضا سوءاستفاده کند و با فروش خودروهای بورسی در بازار آزاد، بازار را متأثر از این دلال‌بازی کند، عرضه خودرو در بورس راهکار خوبی برای کنترل بازار است».
این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ادامه داد: «بورس یکی از روش‌هایی است که می‌تواند قیمت خودرو را دقیق مشخص کند، اما اگر قیمت خودرو در بورس غیرواقعی باشد باز هم مردم را گرفتار می‌کند».
او اظهار کرد: «بورس این قدرت را دارد که هم کشف قیمت واقعی کند و هم سوداگرانی را که در بورس به سوداگری مشغول‌اند کنترل کند و به این افراد خودرو ندهد. با این روش جلوی افزایش قیمت خودرو و دلال‌بازی گرفته می‌شود».
با دستان خودمان در حوزه خودرو بازار سیاه راه انداخته‌ایم
اما الله‌وردی دهقانی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، در گفت‌وگو با «شرق» به مخالفت با عرضه خودرو در بورس پرداخت و در توضیح دلایل خود گفت: «بورس برای کشف قیمت کالاهایی است که بی‌رقیب هستند و قیمت تمام‌شده و فروش آن توسط تولیدکنندگان با قیمت بازار فاصله زیادی دارند. اما خودرو چیزی نیست که قیمت آن مشخص نباشد و مشابه خارجی نداشته باشد». این عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس افزود: «ما خودمان با سیاست‌هایی که در صنعت خودرو اعمال کرده‌ایم و انحصاری که به وجود آورده‌ایم، با دست خودمان در این حوزه بازار سیاه ایجاد کرده‌ایم. در‌حالی‌که اصل کار در بازار، عرضه و تقاضاست».
او ادامه داد: «متأسفانه این اصل بازار را کنار گذاشته‌ایم و تولید و عرضه را محدود کرده‌ایم و از طرفی چند برابر عرضه، تقاضا در بازار به وجود آورده‌ایم».
دهقانی با انتقاد از عرضه خودرو در بورس، این کار را باعث ایجاد بازار سیاه دانست و تأکید کرد: «عرضه خودرو چه در بورس و چه توسط خود شرکت‌ها به بازار همراه با رانت خواهد بود؛ چراکه عرضه با تقاضا فاصله زیادی دارد. ممکن است در کوتاه‌مدت قیمت خودرو در بورس نسبت به بازار آزاد کاهش و اختلاف قیمتی داشته باشد که مقطعی است. در کل، هر‌کسی که از بورس خودرو خریداری کند، الزاما برای استفاده شخصی نیست، پس آن را در بازار آزاد عرضه می‌کند و به دلیل تقاضای بالا و عدم امکان خرید همه، این بازار سیاه باز هم ادامه خواهد داشت».
این عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در توضیح اینکه «برای اینکه عرضه خودرو را به بورس ببرند، بحث‌های زیادی در دو سال گذشته در کمیسیون صنایع و مجلس و دولت و بین کارشناسان مطرح شده است»، گفت: «اگرچه این صحبت‌ها مطرح شده، اما ریشه اصلی ماجرا به فراموشی سپرده شده است و عده‌ای فرصت‌طلب از میان تولیدکنندگان، دلالان یا بورس‌بازان به دنبال تصاحب سود و عایدی ناشی از اختلاف قیمت بین قیمت تولیدشده یا قیمت الزام دولت برای فروش در بورس هستند».
او همچنین افزود: «تولیدکننده دنبال دریافت این اختلاف قیمت است، دلالان به دنبال تصاحب آن هستند و بورس‌بازان هم آن را برای خودشان می‌خواهند. با این اوضاع اصل رانت‌بازی جمع نخواهد شد و همچنان این روند به ضرر مردم خواهد بود. در واقع همه دستشان در جیب مردم است و این وضعیت تمامی ندارد. یعنی خودرو با هر قیمتی که در بورس فروخته شود، باز در بازار آزاد با قیمت بالاتری فروخته خواهد شد و این یعنی ادامه رانت‌خواری و دلال‌بازی».
اگرچه مجلسی‌ها سعی دارند با برگزاری نشست‌ها و جلساتی در کمیسیون صنایع و معادن مجلس با حضور مدیران وزارت صنعت، معدن و تجارت این موضوع را بررسی و تعیین تکلیف کنند و قرار بود روز گذشته هم در این زمینه جلسه‌ای شکل بگیرد، اما طبق اظهارات نمایندگان، پالس‌های مثبتی از این موضوع منتشر نمی‌شود. از این‌رو، به گفته یک منبع آگاه، برخی ذی‌نفعان برای افزایش قیمت خودروی داخلی و دریافت سود بیشتر، برای مدتی جلوی عرضه خودروی داخلی را گرفتند تا قیمت‌ها افزایش یابد. اکنون هم وزارت صمت خودرو را در بورس عرضه کرده است. با وجود ایرادات جدی که در‌این‌باره وجود دارد، به دلیل عطش تقاضا باز هم شرایط برای مردم سخت‌تر می‌شود.