ایران با کم‌آبی و حتی بی‌آبی روبه‌روست و این بحران آنقدر جدی است که فراکسیون خشکسالی برای اولین بار در مجلس تشکیل شده است. اما تهران با توجه به ساخت‌وساز‌های بی‌حدوحصری که همچنان ادامه دارد و افزایش جمعیت بیش از زیست‌پذیری‌اش، شرایط بحرانی‌تری را تجربه می‌کند.
به گزارش هم‌میهن، سال گذشته اعلام شد، کاهش بارش باران در ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. امیر سرکرده، کارشناس هواشناسی در گفتگو با هم‌میهن درباره روند کاهش بارش باران در سه سال گذشته گفت: «در سه سال گذشته هر سال ۳۰ درصد کاهش باران را در کشور تجربه کرده‌ایم.»
اول آبان‌ماه امسال محمد بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران در یک برنامه تلویزیونی از میزان مصرف آب شرب روزانه سه میلیون مترمکعبی در تهران خبر داده و گفت: «تهران فقط برای ۱۰۰ روز آب دارد.» اگرچه این خبر از سوی روابط عمومی این شرکت بعد از چند ساعت تکذیب شد، اما مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت و خدمات شهری شورای شهر تهران چند روز بعد از این اظهارنظر (یازدهم‌آبان) این مسئله را به نوعی تایید کرد.
او در این باره گفت: «میزان آب پنج سد اطراف تهران بسیار پایین است و به‌گفته مدیرعامل سازمان آب و فاضلاب دچار مشکل هستیم و اگر باران نبارد، تهرانی‌ها حدودا ۱۰۰ روز آب خواهند داشت. در سد‌های اطراف تهران آب وجود ندارد و اگر در فصل پائیز و زمستان دچار کمبود آب هستیم، باید برای فصل تابستان و سال‌های بعد چاره‌ای بیندیشیم. همچنین لازم است مجموعه‌های دولتی و نهاد‌های عمومی در مصرف بهینه آب اقدام کنند و مبحث ۱۶ و ۱۹ ساختمان را اجرا کنند. البته بعد از این اقدام از شهروندان نیز بخواهیم این مباحث را اجرایی کنند.»
میثم مظفر، نماینده شورای شهر تهران در هیئت‌مدیره آب و فاضلاب تهران درباره شرایط کنونی تهران و دستورالعمل‌های پیش روی مسئولان تاکید کرد: «استمرار سه سال خشکسالی پی در پی در حوزه سد‌های آبریز استان تهران منجر به کاهش حجم قابل توجهی از ذخیره آب سد‌ها شده است. خشکسالی این سه سال تهران موجب کاهش ۸۰ درصدی بارش‌ها در مقایسه با سال گذشته و کاهش ۹۵ درصدی در مقایسه با بلندمدت شده است.»
او با تاکید بر اینکه خشکسالی سه‌ساله کاهش حجم ۸۵ میلیون مترمکعب از ذخیره آب پشت سد‌ها را به دنبال داشته، افزود: «ضرورت رعایت الگوی مصرف و پرهیز از استفاده آب شرب برای مصرف غیرضروری و کاهش مدت زمان استفاده از آب شرب برای مصارف بهداشتی اعم از استحمام و شست‌وشوی ظروف به امری غیرقابل اجتناب تبدیل شده و مشارکت حداکثری شهروندان در صرفه‌جویی از مصرف آب را بیش از پیش بااهمیت کرده است.»
این عضو شورای شهر تهران تاکید کرد: «خشکسالی‌های تهران عموما دوره بازگشت ٧ساله داشته که با توجه به تداوم خشکسالی در سومین سال متوالی، کاهش شدید بارندگی‌ها و ذخایر آبی سد‌های پنج‌گانه تهران همکاری و مساعدت شهروندان در کنترل مصرف آب بسیار ضروری است. با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده کاهش ظرفیت استحصال آب سطحی در دستور کار قرار گرفته به‌طوری‌که در دو ماه اخیر ٦مترمکعب بر ثانیه (به میزان چهار برابر نیاز آبی شهر همدان) از مصرف آب سطحی پشت سد‌های شهر تهران کاسته شده است.»
مظفر گفت: «محدود بودن منابع آب و غیرقابل انتقال بودن انرژی آب از سایر حوزه‌ها لزوم صرفه‌جویی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین در شرایط کنونی تغییر در رفتار استفاده از آب شرب، امری مهم و ضروری است. رعایت الگوی بهینه مصرف آب توسط کارکنان دستگاه‌های اجرایی و پرهیز از اسراف و مصرف غیرضروری و نصب تجهیزات و ادوات بهینه‌سازی مصرف روی شیرآلات و تجهیزات بهداشتی پرمصرف در سازمان‌ها و ادارات پرمراجعه نیز از جمله موارد مهمی است که باید به آن توجه کرد.»
نماینده شورای شهر تهران در هیئت‌مدیره آب و فاضلاب تهران همچنین گفت: «شناسایی محل‌های دارای نشت و رفع آن در تاسیسات مانند ممیزی تاسیسات و تجهیزات آب‌بر است که با هدف شناخت دقیق مولفه‌های کاهش مصرف آب در دستور کار است. همچنین تجهیزات شهر تهران به دلیل گذر زمان فرسوده شده و نشتی‌های آن آب زیادی را هدر می‌دهد.»
مظفر با اشاره به موضوع استفاده از گونه‌های گیاهی کم‌آب‌بر که سالیان سال است بر آن تاکید می‌شود، گفت: «آبیاری فضا‌های سبز باید حتی‌الامکان با استفاده از سیستم‌های نوین و در ساعات غروب آفتاب انجام شود و ادارات، سازمان‌ها و شهرداری‌ها باید از پوشش گیاهی متناسب با شرایط آب‌وهوایی کنونی و کمترین نیاز آبی استفاده کنند.»
این عضو شورای شهر تهران، اما بر لزوم جمع‌آوری آب‌های سطحی نیز تاکید کرده و گفت: «شهرداری تهران جهت پیشگیری از سیلاب، کانال‌های زیرزمینی را لایروبی می‌کند. اما باید با هماهنگی‌های بین دستگاهی شهرداری و شرکت آب و فاضلاب تمهیداتی اندیشیده شود تا آب‌هایی که به این کانال‌ها وارد می‌شود به چرخه مصرف برگردد. در حال حاضر شهرداری تهران چهار تصفیه‌خانه لوکال در مناطق ۲، ۳، ۶ و ۱۰ دارد که با تصفیه فاضلاب، از آب تصفیه‌شده در آبیاری فضای سبز بهره‌برداری می‌کند و پنج تصفیه‌خانه دیگر نیز در دست احداث است. از سوی دیگر شهرداری به هوشمندسازی حلقه‌های چاه آب اقدام کرده است و تا پایان سال گذشته ۵۵ حلقه چاه هوشمندسازی شده و تا پایان امسال ۸۰ حلقه چاه دیگر نیز هوشمندسازی خواهد شد.»
او با بیان اینکه شهرداری میله‌های قنوات و نقشه مسیر قنوات شهر تهران را شناسایی کرده است، گفت: «شهرداری در راستای تفاهم‌نامه با وزارت نیرو با هدف کاهش برداشت از منابع آب‌های زیرزمینی و مدیریت منابع آب ۱۱۲ حلقه چاه را به شرکت آب منطقه‌ای تحویل داده است.»
این عضو شورای شهر تاکید کرد: «یکی از رویکرد‌های جدید شورای شهر تهران در مدیریت منابع آب، اتخاذ ضوابط تشویقی به‌منظور تعبیه سیستم جمع‌آوری آب نزولات آسمانی و چرخه بازیافت آب فاضلاب برای ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری درجهت استفاده مجدد در مصارف غیرشرب است.»
اما معضل کم‌آبی مختص پایتخت نیست و گریبان تمام شهر‌ها و استان‌های کشور را می‌فشارد. مصطفی نخعی، نماینده نهبندان و سربیشه و عضو کمیسیون انرژی مجلس از شروع فعالیت فراکسیون خشکسالی در مجلس خبر داده و گفت: «حقیقت این است که با کمبود منابع آبی مواجه هستیم و این کمبود سابقه‌ای بیش از ۲۰ سال دارد. بارندگی‌ها کاهش یافته و در دو سه سال اخیر به دلیل تشدید خشکسالی، کشور در شرایط بسیار بحرانی قرار گرفته است.»
او با بیان اینکه در تمام دنیا با تغییر اقلیمی مواجه هستیم، افزود: «این تغییر اقلیمی در غرب آسیا بیشتر است. در این شرایط باید متناسب با تغییر اقلیم، مدیریت نیز تغییر کند. سایر کشور‌ها موضوع تغییر اقلیم را جدی گرفته‌اند و حتی در کشور‌های همسایه، وزارت تغییر اقلیم تشکیل شده است. به نظرم هنوز برخی مسئولان اجرایی کشور، عمق بحران را متوجه نشده‌اند و بحث تغییر اقلیم در کشور جدی گرفته نشده است. در صورت متناسب کردن مصوبات قانونگذاری، دستورالعمل‌ها و حوزه اجرا، این میزان از مصرف آب در کشور منطقی نیست. حدود ۹۰ درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود. وزارت کشاورزی چقدر توانسته است در کنترل مصرف آب کار ویژه‌ای انجام دهد؟ احساس می‌کنم آقایان در این وزارتخانه‌ها دچار روزمرگی شده‌اند و توجهی به این شرایط پیش‌آمده در منطقه ندارند. هنر آقایان در وزارت نیرو و آب منطقه‌ای این است که سال به سال درصدی از حق‌آبه را کاهش دهند. درحالی‌که باید در حوزه کشاورزی، صنعتی و مصرف خانگی فرهنگ‌سازی انجام شود.»
او تاکید کرد: «فکر می‌کنم مجلس قوانین خوبی در حوزه آب دارد و متاسفانه مشکل در بخش اجراست. اشکال مجلس هم در نظارت است. می‌بایست کمیسیون‌های کشاورزی و انرژی مجلس این موضوع را مورد بررسی دقیق قرار دهند. من فراکسیون مقابله با خشکسالی را راه‌اندازی کردم و در تلاش هستم، فضای ذهنی نمایندگان در مجلس را نسبت به این بحران آماده کنم تا تدبیری برای این شرایط بیندیشیم.»
او تاکید کرد: «با آنکه همه می‌دانند نقش کمیسیون‌های مجلس تعیین‌کننده‌تر از فراکسیون‌هاست، اما در فراکسیون خشکسالی حتما موضوع تغییر اقلیم به‌صورت جدی‌تر از گذشته پیگیری خواهد شد.»
محمدجواد، عسکری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس درباره دلایل کم‌آبی و بحران آب در کشور، گفت: «خشکسالی کنونی در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. عامل مهمی که موجب کم‌آبی شده، برداشت غیرمجاز از سفره‌های زیرزمینی است و متاسفانه بیش از چاه‌های مجاز، چاه‌های غیرمجاز داریم که حفره‌های زیرزمینی را به وجود آورده به همین دلیل بسیاری از دشت‌های کشور دچار فرونشست شده‌اند و در آینده به بحران جدی تبدیل خواهند شد. از دیگر مشکلات این حوزه، مدیریت توزیع و تقسیم نامتعادل آب است که به کم‌آبی کشور دامن زده است. معضل دیگر بهینه مصرف نکردن آب است.»
به اعتقاد این نماینده مجلس در کمیسیون تخصصی تمام این علل را بررسی کرده‌ایم و اعتبارات خوبی برای بهینه‌سازی مصرف آب در نظر گرفته‌ایم. در حال حاضر ۳۰ درصد محصولات کشاورزی ایران دور ریخته می‌شود. در حقیقت با این اقدام منابع آبی هدر می‌رود. در جلساتی که با وزرای دولت گذشته و کنونی داشتیم به دنبال مدیریت آب برای سال‌های خشکسالی هستیم تا ضعف مدیریت‌ها رفع شود.»
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با اشاره به این که نمی‌خواهیم آمار نگران‌کننده را اعلام کنیم، افزود: «به آمار اشاره نمی‌کنم، اما کشور با شرایط آب بسیار نامناسبی روبرو است و باید دعا کنیم که بتوانیم آب شرب را از بارش‌های فصل بارندگی تامین کنیم.»
او در پاسخ به این سوال که با این اوصاف کشور به واردات آب نیاز دارد؟ گفت: «فکر می‌کنم، تا چند سال آینده نیازی به واردات آب نباشد و بتوان با صرفه‌جویی و مدیریت آب، بحران را مدیریت کرد. البته دولت باید بودجه‌ای به نوسازی زیرساخت‌ها اختصاص دهد.»