چهار روز پیش، محمدحسن آصفری، نماینده اراک در مجلس از «نامه وزیر نفت به شورای عالی امنیت ملی» برای «استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها» خبر داده بود.
به گزارش اعتماد، این نماینده مجلس در یک تذکر شفاهی در صحن مجلس گفته بود: «امروز وزارت نفت دست به دامن شورای عالی امنیت ملی شده و سوال این است که آیا شورای عالی امنیت ملی کار دیگری ندارد که به موضوع استفاده سوخت مازوت در نیروگاه‌ها ورود کرده است؟ با نامه‌ای که وزارت نفت به شورای عالی امنیت ملی نوشته است اجازه داده شده تا نیروگاه‌ها در کنار شهر از سوخت مازوت استفاده کنند. در حالی که به شدت در آلودگی هوا تاثیرگذار است و مردم را با مشکل مواجه می‌کند.»
مازوت نوعی نفت کوره به شمار می‌آید که کیفیت پایین و ویسکوزیته بالایی دارد و در نیروگاه‌های حرارتی و موارد مشابه از آن استفاده می‌شود. در اروپا و ایالات متحده، ترکیب مازوت شکسته به گازوییل تبدیل می‌شود.
در گذشته، مازوت برای گرم کردن خانه‌ها در شوروی سابق و شرق دور مورد استفاده قرار می‌گرفت، چراکه آن‌ها تجهیزات لازم برای تبدیل مازوت به سایر محصولات پتروشیمی را نداشتند. در کشور‌های غربی به کوره‌هایی که از مازوت استفاده می‌کنند، کوره‌های ضایعات‌سوز نیز می‌گویند.
مازوت که به‌طور عمده توسط کشور‌های روسیه، قزاقستان، آذربایجان، ترکمنستان و ایران تولید می‌شود برای گرم کردن بویلر‌ها (دیگ بخار) جهت تولید بخار مورد استفاده قرار می‌گیرد، چراکه این ماده، گرمای سوختن بسیار بالایی دارد. از عوامل مهم در درجه‌بندی این سوخت باید به محتوای گوگرد آن اشاره کرد که متاثر از منبع اصلی آن است.
در حملونقل مازوت به‌طور معمول به این سوخت، نفت کثیف می‌گویند و از آنجا که ویسکوزیته بسیار بالایی دارد، پمپ کردن آن به تجهیزات خاصی نیازمند است.
سوزاندن مازوت و سایر سوخت‌های گوگردی، تشکیل سولفات‌ها و نیترات‌ها به شکل آئروسل یا ذرات بسیار ریز هواست که ذرات معلق موجود در هوا را سبب می‌شوند. این ذرات معلق با تشدید آلودگی هوا خطر آسم و حملات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهند.
اثر سوم سوزاندن مازوت از منبع انتشار آن فراتر می‌رود و در این حالت اکسید‌های گوگرد به دلیل واکنش در اتمسفر و فاز محلول در آب، به اسید تبدیل می‌شوند.
در نیمه دوم سال، مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها به متهم اول آلودگی هوای کلانشهر‌ها تبدیل می‌شود. به دلیل به هم خوردن تراز مصرف و تولید گاز طبیعی در کشور طی فصول سرد سال، جبران سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های حرارتی معمولا با استفاده از مازوت صورت می‌گیرد.
گفته می‌شود که در برخی استان‌ها معضل مازوت‌سوزی با شدت بیشتری جریان دارد، چراکه در فصول سرد، لابی‌های سیاسی به اوج خود می‌رسد تا گاز طبیعی برای نیروگاه‌های استان‌های مختلف تامین شود. اگر نیروگاه‌ها برای سوخت مورد نیاز خود گاز نداشته باشند؛ ناچارند به مازوت‌سوزی روی بیاورند.
مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق ۲۲ آبان ماه عنوان کرد که «بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قرار شده است تا حد ممکن از سوخت گاز در نیروگاه‌ها استفاده شود. در صورت اضطرار از سوخت دوم با رعایت مسائل زیست محیطی استفاده خواهیم کرد.»
البته وزیر نفت نیز در همان زمان گفته بود: «سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها در پنجاه روز گذشته، روزانه ۲۵ میلیون مترمکعب بیشتر از سال قبل بود یعنی ۱۳ درصد بیشتر از سال قبل سوخت‌رسانی با گاز را داشته‌ایم.
روزانه تقریبا در پاییز ۲۸ درصد مصرف سوخت نفت کوره را نسبت به پارسال برای نیروگاه‌ها کاهش دادیم.» ۲۹ آبان ماه، ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی ایران به ایرنا گفت که «طراحی نیروگاه‌ها بر مبنای گاز است و گاز تحویلی به نیروگاه‌ها عملا در زمستان به دلیل افزایش مصرف بخش خانگی با محدودیت روبه‌رو می‌شود. بر همین اساس از سوخت جایگزین که سوخت مایع است در زمستان استفاده می‌شود.»،
اما به نظر می‌رسد همزمان با ورود به آذر ماه این «شرایط اضطرار» بیشتر ایجاد شده است.
مشکل دوم زمانی بروز پیدا می‌کند که بخش انرژی ایران به جای ساخت نیروگاه‌هایی با انرژی تجدیدپذیر مانند نیروگاه‌های خورشیدی به سمت نیروگاه‌های حرارتی و سیکل ترکیبی رفته است. نکته جالب اینکه، همچنان سیاست‌ها بر ساخت این نیروگاه‌ها نیز استوار است.
چندی پیش همزمان با سفر رییس‌جمهور به استان زنجان ۶ واحد نیروگاهی حرارتی به ظرفیت یک‌هزار و ۲۶ مگاوات توسط رییس‌جمهور در کشور افتتاح شد. برای ساخت این واحد‌های نیروگاهی جدید ۶۵۱ میلیون یورو سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. این افتتاح با شکوه در حالی انجام شد که بنا به آمار موجود، در حال حاضر ظرفیت نصب شده نیروگاهی کل کشور ۸۹ هزار و ۳۶۵ مگاوات است که از این مقدار سهم نیروگاه‌های حرارتی ۷۲ هزار و ۶۱۴ مگاوات، برقابی ۱۲ هزار و ۸۷ مگاوات، اتمی هزار و ۲۰ مگاوات و تولید پراکنده و تجدیدپذیر و دیزلی ۳ هزار و ۶۴۴ مگاوات است. البته که این ظرفیت‌ها «اسمی» است و تولید برق به دلیل راندمان پایین بسیاری از این نیروگاه‌ها کمتر از ظرفیت اسمی نیروگاه‌هاست.
ضمن اینکه، هزار مگاوات نیروگاه حرارتی سهم حدود یک درصدی در تولید برق کشور خواهد داشت و مشخص نیست این همه بازی رسانه‌ای برای ساختن یک «خوراک تبلیغاتی» چه عوایدی برای مردم دارد؟ همین الان بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز در کشور وجود دارد و سال گذشته هم حدود ۳میلیارد مترمکعب سوخت جایگزین برای نیروگاه‌ها در نظر گرفته شده بود و تا قطره آخر مازوت‌ها نیز در نیروگاه‌ها سوزانده شد.
عملکرد شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در خصوص انتشار «آمارنامه مصرف فرآورده‌های نفتی انرژی‌زا» هم جالب توجه است، چراکه عملا از سال ۹۸ تاکنون که معافیت خریداران عمده نفت کشور به اتمام رسید، هیچ آماری از میزان مصرف فرآورده‌های انرژی‌زا توسط بخش‌های مختلف کشور چه توسط نیروگاه‌ها و چه توسط وسایل نقلیه و خودرو‌ها منتشر نشده است!
اتفاقی که به بدتر شدن شرایط و عدم آگاهی در خصوص میزان مصرف مازوت توسط نیروگاه‌ها می‌انجامد. با وجود اینکه برخی عدم انتشار آمارنامه‌ها را به تحریم‌ها و آگاهی تحریم‌کنندگان از وضعیت تولید فرآورده‌های نفتی کشور می‌دانند، اما به راستی با نداشتن آمار‌هایی درخصوص میزان تولید و مصرف سوخت در نیروگاه‌ها، چه کسی می‌تواند مقصر شرایط فعلی را پیدا یا سیاست درست برای بهبود کیفیت کلانشهر‌ها اتخاذ کند؟