در روز‌هایی که آلودگی هوا، نفس تهرانی‌ها را بریده، بعضی مسئولان از مرگ‌ومیر هزاران نفر براثر آلودگی هوا می‌گویند و برخی دیگر از تصمیم به تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی می‌گویند، شهرداری تهران از ساختن کارخانه آسفالت در تهران خبر می‌دهد، آن هم با وجود قانون ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران. این قانون ساخت کارگاه آسفالت به صورت موقت، کارگاهی و آن هم برای پیشرفت پروژه‌های عمرانی فقط مجاز دانسته است.
به گزارش هم‌میهن، قانونی که حالا به‌نظر می‌رسد در دولت و شهرداری نادیده گرفته شده و خبر‌هایی از اصلاح آن برای ساخت کارخانه اطراف کلانشهر‌ها برای افزایش اشتغال از راه می‌رسد.
مهدی آبشاری، معاون اجرایی سازمان مهندسی و عمرانی شهر تهران از اضافه شدن دو کارخانه جدید به ظرفیت تولید آسفالت در شهر تهران خبر داد؛ شاهدی بر خبری که چندروز پیش درباره ساخت کارخانه آسفالت توسط شهرداری تهران حوالی «پارک ملی سرخه‌حصار» رسید.
آبشاری هرچند از محل دقیق ساخت این کارخانه‌ها حرفی نزد، اما این را گفت که در دوره جدید مدیریت شهری و بنا بر تاکید شهردار تهران قرار بر این شده که دو کارخانه جدید به ظرفیت تولید آسفالت در شهر تهران اضافه شود؛ موقعیت جغرافیایی این دو کارخانه قسمت شرق تهران و در منطقه ۱۳ و دیگری در منطقه غرب تهران است. او این را هم گفت که شهر تهران سالانه نیازمند ۵/ ۱ تا دو میلیون آسفالت است.
علیرضا زاکانی هم ماه پیش از افتتاح دو کارخانه آسفالت تا پایان سال و تبدیل ۲۰۰هکتار از بوستان ولایت به بوستان فناوری خبر داد و حتی در نشست با نمایندگان مجلس اعلام کرد: «در حال آماده‌سازی دو کارخانه بزرگ ۲۵۰تنی آسفالت هستیم که تا پایان سال افتتاح می‌شود.»، اما این خبر، نگرانی‌های بسیاری در پی داشت چراکه به نظر بسیاری از کارشناسان، این کارخانه علاوه بر شرق تهران، شهر‌های پردیس، لواسان و دماوند را هم به آلودگی می‌کشاند.
علیرضا زاکانی حالا درباره محل ساخت این کارخانه طوری صحبت می‌کند که گویی بناست تهرانی‌ها غافلگیر شده و در عمل انجام‌شده قرار گیرند: «امسال دو کارخانه بزرگ آسفالت خریداری و افتتاح می‌شود. یکی از این کارخانه‌ها در منطقه سیزده شهرداری است.»
زاکانی در پاسخ به این سوال که این کارخانه دقیقا در کجا احداث شده است؟ می‌گوید، این کارخانه در یک جای خوب منطقه سیزده ساخته شده و در پاسخ به این سوال که احتمالا اطراف سرخه‌حصار احداث شده است؟ باز هم به «یک جای خوب منطقه سیزده!» اکتفا می‌کند: «چهار، پنج کارخانه بسیار فرسوده آسفالت تهران در غرب است. این کارخانه‌ها در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ احداث شده‌اند. شهرداری مابه‌ازای این کارخانه‌ها ظرفیت جدید ایجاد می‌کند. از سال گذشته احداث این کارخانه را دنبال کردیم و پس از ساخته شدن این دو کارخانه، ۲۵۰ تنی را خریدیم که یکی از آن‌ها در شرق و دیگری در غرب مستقر شده است.»
علیرضا زاکانی می‌گوید، غرب تهران منشأ ورود هوا به تهران است: «با هنرمان کارخانه آسفالت را در آنجا ساخته‌ایم تا آلودگی تولیدشده به تمام تهران بیاید. آسفالتی که در غرب تولید شده، تا رسیدن به شرق تهران سرد شده و قابلیت کیفی آن کاهش می‌یابد؛ به همین دلیل تصمیم گرفتیم در شرق تهران آسفالت خوب و به‌روز تولید کنیم. ان‌شاءالله این چند کارخانه فرسوده که در غرب تهران است تا پایان سال از گردونه تولید خارج و دو کارخانه به‌روز جایگزین آن می‌شود. یک کارخانه هم بازسازی می‌شود تا ظرفیت تولید آسفالت را به‌صورت فوق‌العاده افزایش داده و تهران از این وضعیت خارج شود.».
اما طبق قانون ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع ۱۲۰ کیلومتری، مجوز احداث کارخانه آلاینده آسفالت صادر نمی‌شود. زاکانی در پاسخ به این سوال که برای رعایت شدن یا نشدن این قانون چه اقدامی کرده‌اید؟ می‌گوید، برای رعایت این قانون کارخانه‌های آلاینده آسفالت ۴۰-۳۰ ساله را تجمیع و بازسازی می‌کنیم تا به کارخانه‌هایی با قابلیت‌های فوق‌العاده بالا تبدیل شوند.
شهردار تهران معتقد است، آسفالتی که از ۱۲۰ کیلومتری به شهر بیاید، باید با ماشین‌اش بیاندازی دور، چون کیفیتی ندارد.
شهردار تهران در حالی از دو کارخانه بزرگ خبر می‌دهد که قانون، فقط مجوز ساخت کارگاه موقت را صادر کرده است. زاکانی درباره این بخش از قانون می‌گوید: «ما هم کارگاه موقت می‌زنیم و اسم این‌ها کارگاه موقت است.»
او درباره مدت فعالیت این کارخانه‌های آسفالت تاکید می‌کند، تا زمانی که این کارخانه فرسوده شود، از آن استفاده می‌کنند: «بعد از فرسودگی موقتا آن را کنار گذاشته و یک کارخانه دیگر جای آن می‌گذاریم. اگر انتقال آسفالت طول بکشد، باعث سرد شدن آن می‌شود و هیچ جای دنیا این‌کار را نمی‌کنند که از راه دور آسفالت را بیاورند و حتی اگر بخواهند آسفالت باکیفیتی باشد، آن را در همان کارخانه مستقر می‌کنند. پنج کارخانه در غرب تهران احداث شده که کیفیت آسفالتش برای رسیدن به شرق پایتخت افت می‌کند، حالا حساب کنید که آسفالت را از ۱۲۰ کیلومتری وارد شهر کنیم. این آسفالت کیفیتی ندارد و درحقیقت پاره‌سنگ وارد تهران می‌کنیم؛ بنابراین نوسازی کارخانه آسفالت باید با اقتضائات امروز انجام شود و اشکالات محیط‌زیستی آن رفع شود.»
شهرداری کارخانه آسفالت را در کدام منطقه تهران می‌سازد که آلودگی هوا را تشدید نکند و راه نفس پایتخت را خفه نکند؟ علیرضا زاکانی، شهردار تهران و مدیرانش با پاسخ‌های مبهم این ابهامات را بیشتر می‌کنند.
عباس شعبانی، معاون سابق زاکانی شهردار تهران روز ۱۸ آبان‌ماه اعلام کرد، عقب‌ماندگی جدی در بحث آسفالت‌ریزی در تهران وجود دارد و بر همین اساس باید هر سال تقریبا یک‌و‌نیم میلیون تن آسفالت در معابر شهر تهران استفاده کنیم: «بر همین اساس نیاز داریم کارخانه جدیدی خصوصا در شرق تهران احداث کنیم و به همین دلیل براساس برنامه‌ریزی‌ها باید ساخت دو کارخانه جدید تولید آسفالت به تهران اضافه شود که قطعا یکی از آن‌ها در شرق تهران و دیگری در جنوب یا غرب تهران خواهد بود تا بتوانیم یک‌و‌نیم میلیون تن آسفالت مورد نیاز سالانه شهر تهران را تامین کنیم، البته قرارداد کارخانه‌ها منعقد شده و امید است احداث کارخانه‌ها تا پایان سال اجرایی شوند.»
حالا مهدی بابایی، نایب‌رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای‌شهر تهران به صراحت می‌گوید، این کارخانه آسفالت در محدوده سرخه‌حصار احداث نمی‌شود، چون مسائل محیط‌زیستی برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است: «دغدغه‌های محیط‌زیستی حتما جزو اولویت‌های ماست، چون این دغدغه در دوره‌های گذشته مدیریت شهری جنبه تشریفاتی داشته است. شاید مدیریت شهری دوره‌های گذشته، تهران را در حوزه‌های عمرانی توسعه داد، اما بی‌توجهی به مسائل محیط‌زیستی باعث شده آلودگی هوا و دفن زباله به یک موضوع جدی امروز پایتخت تبدیل شود و پیشرفت‌های قدیم را تحت‌الشعاع قرار دهد.»
او می‌گوید، قرار نیست به هیچ وجه کارخانه آسفالت در محدوده جنگل‌کاری سرخه‌حصار بهره‌برداری شود: «سازمان محیط‌زیست نظارت ویژه‌ای روی این پارک ملی دارد و براساس اطلاعاتی که به من دادند این کارخانه قرار است در محل خاک و نخاله شهر تهران احداث شود. شهرداری در نظر داشت تا این کارخانه بازیافتی باشد، چون تراشه‌های آسفالتی که از سطح تهران جمع‌آوری می‌شود به معضلی تبدیل شده و نمی‌دانند آن را کجا بریزند که مشکل محیط‌زیستی ایجاد نکند. به همین دلیل گفتند در محل خاک و نخاله فعلی، کارخانه آسفالت را احداث می‌کنند تا از تراشه‌های آسفالت جمع‌شده و مصالح این محل در تولید استفاده کنند.»
مهدی بابایی در پاسخ به این سوال که این کارخانه اگر بازیافتی باشد آلایندگی بیشتری ایجاد نمی‌کند؟ می‌گوید، اگر قرار به افتتاح چنین کارخانه‌ای باشد، باید تاییدیه محیط‌زیست را اخذ کنند: «طبق پیگیری‌های من شهرداری اعلام کرد، سازمان محیط‌زیست به هیچ وجه اجازه احداث کارخانه آسفالت در اطراف تهران نمی‌دهد، اما شهرداری با این سازمان مذاکراتی داشته و دغدغه‌های خود را اعلام کرده که «با تراشه‌های آسفالت فعلی چه‌کار کنیم؟ اگر شما مجوز ندهید، تراشه‌های آسفالتی که در تهران وجود دارد ضربه‌ای به‌مراتب بیشتر از احداث کارخانه به محیط‌زیست وارد می‌کند.» شهرداری فعلا در حال تعامل با سازمان محیط‌زیست است و همه دغدغه‌ها را روی میز گذاشته‌اند تا مجوز محیط‌زیستی این کارخانه را بگیرند.»
ناصر امانی، دیگر عضو شورای شهر تهران به هم‌میهن می‌گوید، اطلاعی از محل احداث این کارخانه ندارد: «مسلما افتتاح این کارخانه نیاز به مجوز‌های محیط‌زیست دارد. ساخت پروژه بزرگراه شهید شوشتری که از دوره قالیباف شروع شده، به دلیل مشخص نبودن نحوه عبور آن از منطقه حفاظت‌شده سرخه‌حصار، هنوز هم به جمع‌بندی نرسیده است. درحقیقت حساسیت‌های شهرداری و سازمان محیط‌زیست برای آن است که به پارک ملی آسیبی نرسد. طبیعتا اگر کارخانه آسفالت آن‌هم با آلایندگی زیاد در این محدوده احداث شود، نه‌تن‌ها سرخه‌حصار بلکه ساکنان اطراف آن هم دچار آسیب می‌شوند. اگر مطمئن شویم این کارخانه قرار است در نزدیکی پارک ملی احداث شود، حتما به شهردار تذکر می‌دهیم.»
او در حالی از تذکر به شهردار صحبت می‌کند که بعضی اعضای شورای‌شهر در یکی از جلسات شورا از پاسخگو نبودن شهردار یا پاسخ‌های کلیشه‌ای به تذکرات‌شان گلایه کردند و همین گلایه باعث تنشی چند دقیقه‌ای در پارلمان شهری پایتخت هم شد. با این اوصاف، پر بیراه نیست اگر بگوییم، گلایه‌های اعضای شورای‌شهر معنایی ندارد جز اینکه شهردار، معاونان و مدیرانش کار خودشان را می‌کنند و در این میان یک پاسخ کلیشه‌ای به تذکرات شورای‌شهر می‌دهند تا اقدامات‌شان خالی از عریضه هم نباشد. ناصر امانی برای پاسخ به این سوال که تذکر شما می‌تواند تاثیرگذار باشد؟ طفره رفته و سوال را به نوع دیگری مطرح می‌کند: «من تردید دارم شهرداری تهران در محدوده سرخه‌حصار کارخانه آسفالت احداث کند و به درختان منطقه و شهروندان ساکن آن محدوده آسیبی بزند. این خلاف وظایف ذاتی شهرداری در راستای کاهش آلودگی هواست.»
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای‌شهر تهران هم به هم‌میهن می‌گوید، هنوز درباره جانمایی این کارخانه اطلاعاتی به من منعکس نشده است: «برای احداث این کارخانه ابتدا باید مجوز‌های سازمان محیط‌زیست اخذ شده و در صورت موافقت این سازمان شهرداری می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد. اگر سازمان محیط‌زیست مخالفتی در این باره داشت، شهرداری به هیچ وجه نباید به ساخت این کارخانه در شهر تهران اقدام کند.» او می‌گوید اگر بخواهد منصفانه بگوید، تاکنون ندیده سازمان محیط‌زیست نظرات غیرکارشناسی ارائه کرده باشد: «ما پیگیری می‌کنیم در چنین پروژه‌هایی، حتما با نظر کارشناسی سازمان محیط‌زیست به مرحله اجرا برسند.»
مدیران شهری با آنکه از نقطه دقیق احداث کارخانه آسفالت در شرق تهران خبر ندارند، اما تمام مسئولیت آلایندگی آن را متوجه سازمان محیط‌زیست کردند تا همه راه‌ها به این سازمان ختم شود. حالا نگاه‌ها به قلم مدیران این سازمان دوخته شده که مجوز احداث کارخانه در منطقه ۱۳ را امضا می‌کنند یا خیر.
علیرضا رحمتی، رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان تهران در گفتگو با هم‌میهن می‌گوید، هنوز مجوزی برای ساخت این کارخانه در شرق تهران صادر نشده است: «طبق ضوابط و قوانین زیست‌محیطی، ساخت کارخانه آسفالت در محدوده شهر ممنوع است و باید خارج از حریم شهر باشد. مسلما ساخت این کارخانه در تهران هم ممنوع است، مگر آنکه مصوبه هیئت‌وزیران را داشته باشد. اگر مصوبه هیئت‌وزیران هم داشته باشد، کارخانه آسفالت باید در منطقه و محل خاصی ساخته شود.»
او تاکید می‌کند، کارخانه آسفالت در داخل کلانشهر تهران ممنوع است، چون گنجایش بارگذاری بیش از این را ندارد: «اگر کارخانه موقتی برای پیشبرد پروژه‌های آزادراه‌ها و معابر نیاز است، باید با هماهنگی محیط‌زیست، بررسی و مصوبه کمیته ارزیابی فعالیت خود را شروع کند. در کمیته ارزیابی هم باید مشخص شود این طرح از چه زمانی شروع و چه زمانی تمام می‌شود. به محض تمام شدن پروژه‌ای که مجوز سازمان محیط‌زیست دارد، این کارگاه موقت آسفالت هم باید برچیده شود. طبق پروتکل‌ها، شهرداری پس از دادن تعهد اجرای این مقررات و جمع‌آوری به‌موقع کارگاه‌موقت به محیط‌زیست مجوز شروع پروژه خود را اخذ می‌کند.»
رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان تهران معتقد است، منطقه ۱۳ شهرداری تهران حساسیت بالایی دارد چراکه نزدیک منطقه حفاظت‌شده پارک ملی سرخه‌حصار است: «قطعا ساخت کارخانه در آن منطقه تاثیرگذار است، اما ما زود قضاوت نمی‌کنیم، چون باید طرح‌های مطالعاتی شهرداری در کمیته ارزیابی بررسی شود.»
شهردار تهران و معاونانش در حالی قاطعانه مقابل دوربین‌ها و رسانه‌ها از احداث این کارخانه و افتتاح آن تا آخر امسال خبر دادند که علیرضا رحمتی می‌گوید، طرح این کارخانه در مرحله بررسی‌های اولیه است: «طرح احداث کارخانه آسفالت در شرق تهران هنوز در کمیته ارزیابی به نتیجه نرسیده و در مرحله بررسی‌های اولیه است.»
به نظر می‌رسد علیرضا زاکانی می‌خواهد کارخانه آسفالت را به‌نام کارگاه‌موقت راه‌اندازی کند. اما انگار تیر آقای شهردار این‌بار به سنگ محیط‌زیست می‌خورد، چراکه رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان تهران با صراحت اعلام می‌کند، شهرداری باید مجوز‌های لازم را بگیرد: «این مجوزها در سازمان محیط‌زیست صادر می‌شود و شهرداری تهران حتی برای کارگاه‌های موقت نیز باید طرح مطالعاتی خود را ارائه و اقدام به اخذ مجوز‌های لازم کند. درغیراین‌صورت این کارخانه آسفالت به‌عنوان واحد غیرمجاز محسوب می‌شود. طبق ماده‌های ۱۱ و ۱۲ قانون هوای پاک، هرگونه واحد صنعتی، تولیدی خدماتی باید از سازمان محیط‌زیست مجوز دریافت کند و طبق ماده ۱۴ قانون هوای پاک، در صورت نداشتن این مجوزها، سازمان محیط‌زیست باید با واحد‌های متخلف برخورد کند. کارشناسان محیط‌زیست، ضابطان دادگستری هستند و طبق قانون به واحد‌های صنعتی و تولید اجازه اخذ مجوزها را می‌دهند و می‌توانند پس از طی شدن مهلت‌های قانونی واحد غیرمجاز را پلمب کنند. مسلما سازمان محیط‌زیست اجازه ساخت‌وساز غیرمجاز کارخانه آسفالت در شرق تهران را نمی‌دهد و به عنوان دستگاه نظارتی نسبت به موضوع حساسیت داشته و نظارت می‌کند.»
محمد درویش، کنشگر محیط‌زیست هم به حساسیت‌های قانونی اشاره کرده و می‌گوید، هر نوع استقرار صنایع تا شعاع ۱۲۰ کیلومتری پایتخت ممنوع است.
علیرضا زاکانی در مصاحبه‌هایش می‌گوید باد تهران از غرب به شرق می‌وزد بنابراین ساخت کارخانه آسفالت در شرق پایتخت، آلودگی هوای تهران را بیشتر نمی‌کند. اما محمد درویش استدلال دیگری داشته و می‌گوید، درست است باد غالب از غرب به شرق تهران می‌وزد، اما زمان‌هایی این اتفاق برعکس رخ می‌دهد: «در برخی از روز‌های سال، باد از شرق به غرب می‌وزد و این استدلال کاملا اشتباه است که فکر کنیم ساخت این کارخانه در شرق، اثری بر آلودگی هوای مرکز و غرب تهران ندارد. این موضوع می‌تواند فاجعه به‌بار آورد.»
این کنشگر محیط‌زیست در پاسخ به این سوال که ساخت این کارخانه آسفالت نزدیک سرخه‌حصار چه تاثیری روی این پارک ملی می‌گذارد؟ می‌گوید، مهم‌ترین تاثیر آن ذرات ۵/۲ و ۱۰میکرون و غبار‌های سولفات‌هاست که روی برگ‌ها می‌نشیند، در حیات‌وحش منطقه اختلال تنفسی ایجاد می‌کند و می‌تواند آسیب جدی به منطقه بزند: «این منطقه جزو چهارمنطقه حفاظت‌شده محیط‌زیست است و ساخت کارخانه آسفالت در نزدیک مناطق حفاظت‌شده درنهایت باعث کاهش کیفیت فتوسنتز و تسریع خشک‌شدن درختان شده و به برهنگی خاک منجر شود که این برهنگی هم گرد و خاک را افزایش می‌دهد.»
بهانه ساخت این کارخانه آلاینده آسفالت در شرق تهران، کاهش کیفیت و سرد شدن آسفالت در زمان انتقال است. اما سوال اینجاست که کشور‌های معروف به کشور‌های سبز چه می‌کنند؟ آن‌ها هم کارخانه‌های آسفالت را در شرق و غرب شهرشان می‌سازند تا آسفالت سرد نشود؟
محمد درویش در پاسخ به این سوالات می‌گوید، بسیاری از کشور‌های سبز به استفاده از سنگفرش روی آورده‌اند: «این کشور‌ها به دلیل مشکلات زیست‌محیطی، استفاده از آسفالت را کنار گذاشته‌اند، چون اصطکاک لاستیک خودرو و آسفالت منجر به ایجاد ذرات کوچک‌تر از ۵/۲ میکرون و سرطان به‌ویژه سرطان خون می‌شود. البته کشور‌های اروپایی تلاش هم می‌کنند که به ترکیبی از آسفالت سبز برسند.»
درست است که با توجه به ورود باد از غرب به شهر تهران کارخانه‌های آسفالت در این منطقه غرب زیان بیشتری برای پایتخت دارند، اما ساخت کارخانه آسفالت در شرق تهران می‌تواند حیات پارک ملی سرخه حصار را به خطر بیندازد. از سوی دیگر قانون اجازه ساخت این کارخانه دائمی در محدوده شهر تهران را نمی‌دهد و راه‌اندازی آن مغایر قانون است.