فرارو- دیروز، یک‌شنبه (۲۹ آبان / ۲۰ نوامبر) سوت آغاز یکی از عجیب‌ترین جام‌جهانی‌های تاریخ به صدا در آمد. جام‌جهانی‌ای که محل، زمان، فرآیند آماده‌سازی ورزشگاه‌ها، نحوه برگزاری و مهم‌تر از همه ورود مسائل سیاسی به آن عجیب است. حتی گزارش‌های میدانی فرارو از آغاز تورنمنت، از بی‌روح بودن فضا بر خلاف جام‌جهانی‌های قبلی حکایت دارد. انگار خشت اول از همان ۲ دسامبر ۲۰۱۰ که میزبان جام‌های جهانی ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲ معرفی شدند، کج بنا نهاده شده.
به گزارش فرارو، طی سال‌های گذشته همین که جام جهانی در کشوری برگزار شد که تنها ۱۱٬۵۸۱ کیلومتر مربع (۴۴۰۰ مایل مربع) مساحت دارد که عمدتاً از صحرای بایر تشکیل می‌شود، حرف و حدیث‌های فراوانی را به همراه داشت. همین‌که جام جهانی فوتبال بر خلاف رویه مرسوم چند دهه‌ای، به فصل پاییز موکول شد؛ و حتی سپ بلاتر رئیس وقت فیفا در زمان انتخاب قطر به عنوان میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ در دسامبر ۲۰۱۰، اکنون بر «بد» بودن این انتخاب اعتراف می‌کند، نشان می‌دهد تا چه اندازه این گزینش نادرست بوده است.
در جریان آماده‌سازی ورزشگاه‌ها و امکانات لازم برای برگزاری جام جهانی نیز مرگ‌های تکان‌دهنده کارگران مهاجر که اکثریت جمعیت کشور قطر را تشکیل می‌دهند (حدود ۲.۳ میلیون از جمعیت ۲.۶ میلیون نفری قطر)، بیش از بیش انتقادات را به سوی این انتخاب نامناسب متمرکز کرد. گاردین در سال ۲۰۲۱ در گزارشی مدعی شد که در بازه زمانی‌ای ۱۰ ساله تعدادی زیادی از کارگران مهاجر از کشور‌های هند، پاکستان، نپال، بنگلادش و سریلانکا در جریان ساخت‌وساز ورزشگاه‌ها و تاسیسات جام جهانی جان باخته‌اند.
افزون بر این، گرمای عجیب قطر -حتی در فصل پاییز و زمستان-توقف عجیب و غیر معمول لیگ‌های فوتبال در کشور‌های مختلف، دیگر مساله‌ای است که انتخاب قطر به عنوان میزبان بزرگ‌ترین تورنمنت فوتبالی جهان را زیر رادیکال انتقادات شدید قرار داده است. با این اوصاف، حالا فراتر از ابعاد عجیب فنی، ورزشی و زمانی سپرده شدن جام جهانی به یک کشور غیرمعمول، جام جهانی قطر اگر نگوییم به سیاسی‌ترین، بلکه به یکی از سیاسی‌ترین جام‌جهانی‌های تاریخ فوتبال تبدیل شده است. البته ابعاد سیاسی این تورنمنت برای ایرانی‌ها به مراتب بیشتر از مردمان دیگر مناطق و کشور‌های جهان است. در ادامه به ۵ محور اهمیت سیاسی جام جهانی ۲۰۲۲ برای ایرانیان و جهان پرداخته می‌شود.
جام جهانی قطر بیش از هر مردمان دیگری برای ایرانیان طعم و بویی سیاسی دارد. در میانه ناآرامی‌های اخیر کشور بعد از فوت مهسا امینی، از سوی برخی افراد و جریان‌های تلاش شد کمپینی برای حذف تیم ملی ایران شکل داده شود. رهبری این کمپین را برخی سلبریتی‌های رسانه‌ای خارج از کشور بر عهده داشتند و تلاش کردند با گردآوری امضای ایرانیان، بر فدراسیون جهانی فوتبال برای کنار گذاشتن تیم ملی از جام جهانی اعمال فشار کنند.
این فشار‌ها از اواسط ماه نوامبر (اوخر مهر) با ارسال نامه‌های مختلف به فیفا آغاز شد. در اواخر ماه اکتبر (اوایل آبان) با ورود برخی رسانه‌ها و البته تیم‌های ورزشی اوکراینی این موضوع بُعد جدی‌تری به خود گرفت. باشگاه شاختار دونتسک اوکراین از فدراسیون جهانی خواسته بود ایران را به دلیل آنچه که دخالت نظامی در اوکراین نامیده بود، از جام جهانی کنار بگذارد و تیم ملی این کشور را جایگزین ایران کند. اما مهم‌تر از همه فدراسیون فوتبال اوکراین روز در ۳۱ اکتبر (۹ آبان) در بیانیه‌ای رسمی تایید کرد که هیات رئیسه این فدراسیون «به دلیل احتمال مشارکت تهران در تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و نقض حقوق بشر در ایران» خواهان اخراج تیم ملی فوتبال ایران از مسابقات جام جهانی قطر است.
با وجود تمامی این تلاش‌ها، آن‌چنان که انتظار می‌رفت فیفا به این خواسته پاسخ منفی داد. حتی در بیستمین اجلاس این نهاد به میزبانی اوکلند، پایتخت نیوزلند، حتی به این موضوع پاسخ داده نشد تا بار روانی شایعه حذف از جام جهانی برداشته شود.
ناآرامی‌های چند وقت اخیر، سیاست را به تمامی حوزه‌های غیرسیاسی بسط داده است. به روایت شفاف‌تر، چرخ سیاست، اقتصاد، فرهنگ، ورزش و حتی کنش‌های روزمره ایرانیان را در خود درگیر کرده است. در این میان، وضعیت انسداد به وجود آمده در سطح کلان جامعه، موجب شده که کنش‌های ورزشکاران و بازیگران سینمای ایرانی به عنوان کنش‌های رادیکال در ارتباط با مسائل داخلی کشور بازخوانی شود.
حالا شرایط به گونه‌ای شده که سرود ملی خواندن، شادی کردن یا نکردن بعد از موفقیت، نحوه ورود و حتی چهره ورزشکاران در میادین ورزشی بین‌المللی با خوانشی سیاسی همراه باشد. حتی دیدار اعضای تیم ملی فوتبال با سید ابراهیم رئیسی، قبل از سفر به قطر نیز واکنش‌های بسیار گسترده سیاسی کاربران فضای مجازی و رسانه‌ها را به همراه داشته است. در روزهای قبل از آغاز مسابقات نیز انتشار عکس‌هایی از خنده بازیکنان تیم ملی با واکنش‌های گسترده کابران فضای مجازی همراه شد. بخشی بزرگ از کاربران چنین باور داشتند که در وضعیت فعلی کشور کسی حق خندین یا گرفتن ژست خوشحالی ندارد.
اکنون به جرات می‌توان گفت در آستانه برگزاری اولین بازی تیم ملی فوتبال در ساعت ۱۶ و ۳۰ دقیقه امروز –دوشنبه- مقابل تیم ملی انگلستان در ورزشگاه بین‌المللی «الخلیفه» فوتبالیست‌های ایرانی، نمی‌توانند تنها بر روی مسائل فنی و فوتبالی تمرکز داشته باشند. حتی شاید بتوان گفت آن‌ها از نظر ذهنی، درگیر در مسائل سیاسی و فشارهای مجازی هستند که در روزهای گذشته بر آن‌ها تحمیل شده است. هر چند کی‌روش در هیچ یک از بازی‌های ابتدایی که در سه جام جهانی گذشته مربی‌گری کرده، نباخته است، اما شاید این بار ورود نابهنگام سیاست بر ذهن و روان فوتبالیست‌های ایرانی این طلسم را برای او بشکند.
علاوه بر ورود جدید مسائل سیاسی مربوط به ناآرامی‌های داخلی به فوتبال ملی ایران، قرعه ایران در مسابقات نیز به شکلی عجیب با سیاست گره خورد. گویی قرعه چنان رقم خورده بود که سیاسی‌ترین گروه جام جهانی در سال ۲۰۲۲ شکل بگیرد. در گروه B مسابقات جام جهانی ایران، با سه تیم انگلیسی‌زبان آمریکا، انگلستان و ولز هم‌گروه شده است.
تقابل‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران با دو کشور آمریکا و انگلستان طی بیش از چهار دهه گذشته بر کسی پوشیده نیست. طی سال‌های متمادی، در تمامی راهپیمایی‌ها حکومتی شعار «مرگ بر آمریکا و انگلستان» به عنوان نماینده‌های استکبار جهانی سر داده شده است. اما حالا ایران در گروهی قرار گرفته که هم آمریکا حضور دارد و هم بریتانیا. همین امر موجب شده که شاید به جرات بتوان گفت، سیاسی‌ترین گروه تاریخ جام جهانی فوتبال در گروه B مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲ شکل گرفته است.
هر چند این روایت برای شهروندان آمریکایی و انگلیسی چندان معنا نداشته باشد، اما برای مردم ایران، بازی با تیم‌های ملی آمریکا و انگلستان، رنگ‌وبویی به شدت سیاسی دارد. شاید در باب تایید این موضوع به ۲۴ سال قبل و جام جهانی ۱۹۹۸ بازگشت که بازی تیم‌های ملی ایران و آمریکا، «بازی قرن» نامیده شد. در چند وقت اخیر نیز افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب بر مسائلی همچون برجام، جنگ اوکراین و ناآرامی‌های اخیر ایران بر حساسیت هر چه بیشتر بازی‌های ایران در این گروه افزوده است.
علاوه بر ابعاد سیاسی جام جهانی قطر برای ایرانیان، در چند وقت اخیر انتقاد جامعه جهانی از وضعیت حقوق بشر در کشور قطر، زمینه‌ساز سیاسی بودن هر چه بیشتر این تورنمنت شده است. گزارش گاردین مبنی بر جان باختن ۶۵۰۰ کارگر مهاجر در قطر، طی فرآیند آماده‌سازی ورزشگاه‌ها و تاسیسات در سطح جهانی واکنش شدیداللحن نهاد‌های حقوق‌بشری را به همراه داشت.
شرایط کاری نفرت انگیز - از جمله کار اجباری - و گرمای طاقت فرسا از جمله دلایل این موضوع بیان شده است. همچنین، اخیرا گزارش اخیر دیده‌بان حقوق بشر بیان می‌کند که دستگیری شهروندان همجنس‌گرا و ترنس و گاهی مجبور کردن آن‌ها به عمل جراحی تبدیل جنسیت، توسط نیرو‌های امنیتی قطر موجی از واکنش‌ها و انتقادات را در سطح جهانی به همراه داشته است. حتی این فرضیه مطرح شده که انتظار می‌رود ۹ کاپیتان اروپایی بازوبند «OneLove» را برای افزایش آگاهی در مورد تبعیض جنسیتی بر بازو خواهند بست. هر چند ورزش منهای سیاست، یکی از شعار‌های اصلی فدراسیون جهانی فوتبال است، اما به نظر می‌رسد در قطر دیگر این شعار نه قابل اجرا است و نه قابل تحقق.
یکی دیگر از ابعاد مهم دیگر در همین ارتباط مربوط به تصمیمات محدودکننده ویژه قطر برای میهمانان جام جهانی بوده که انتقادات را به شدت افزایش داده است. بر اساس اعلام دولت قطر، هر نوع شرط‌بندی در قطر غیرقانونی است. همچنین دولت قطر نوشیدن مشروبات الکلی، در ملاء عام و مست بودن در ملاء عام را غیرقانونی اعلام کرده است؛ بنابراین در داخل محوطه ورزشگاه آبجو سرو نخواهد شد.
حمله نظامی روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (۵ اسفند ۱۴۰۰) یکی دیگر از موضوعاتی است که پای سیاست را بیش از بیش به جریان مسابقات جام جانی قطر کشاند. در همان ابتدای امر، فیفا و یوفا تیم ملی فوتبال روسیه را از رقابت‌های جهانی و اروپایی محروم کردند. روسیه در رقابت‌های مقدماتی جام جهانی به لهستان برخورد کرده بود که با حذف این کشور، مقرر شد لهستان برای صعود به جام جهانی به مصاف پیروز دیدار تیم‌های سوئد و جمهوری چک برود.
در ادامه حضور فوتبال اوکراین و امکان راهیابی این تیم به جام جهانی قطر که کشورش در آستانه جنگ با روس‌ها بود، از سوی رسانه‌ها به شدت مورد توجه واقع شد. به دلیل همین امر تعویق، دولت اوکراین خواستار تعویق دیدار با اسکاتلند در چارچوب انتخابی جام جهانی ۲۰۲۲ شد. هر چند در ادامه تیم ملی اوکراین بر اسکاتلند غلبه کرد، اما این تیم ملی ولز بود که با بر غلبه بر این تیم، نگذاشت گروه B مسابقات جام جهانی از آنچه که اکنون هست، سیاسی‌تر نیز شود. چرا که دولت اوکراین در چند وقت اخیر ادعا‌هایی را مبنی بر انتقاد از تهران برای ارائه پهپاد‌های به روسیه مطرح کرده است.
اخیرا نیز اظهارات جیانی اینفاتینو، رئیس فدراسیون جهانی فوتبال، فیفا، با حضور در نشست سران کشور‌های گروه ۲۰ در اندونزی، که خواستار توقف فعالیت‌های جنگی در اوکراین در زمان برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ قطر شده، باز هم جنگ اوکراین را در میانه برگزاری جام جهانی قطر اهمیت بخشیده است.