عکسی در فضای مجازی منتشر شد؛ پل خوابی به خاطر تعطیلی گرمخانه ها! ادعایی که رد شد، اما معضلی که مسئولان نمی‌دانند باید با آن چه کنند.
به گزارش شهروند، چندی پیش خبری در فضای مجازی منتشر شد مبنی‌بر اینکه شهرداری تهران گرمخانه‌ها را تعطیل کرده و آن فضا‌ها تبدیل به کمپ ماده ۱۶ شده است. عکس افراد معتادی هم به این نکته اعتراضی که روی پل عابرپیاده در محدوده خیابان توحید خوابیده بودند، سنجاق شده بود.
مشخص نیست تصویر برای چه زمانی است، اما اینکه شهرداری گرمخانه‌ها را تعطیل‌می‌کند، نکته‌ای است که اگر واقعیت داشته باشد، باید زنگ‌خطر هجوم معتادان کف خیابانی در معابر را بزنیم. گویا حضور معتادان در خیابان‌ها به مرزی رسیده است که وزیر کشور ورود فوری به آن می‌کند.
سوم مرداد سال‌جاری بود که وزیر کشور دستوری فوری صادر کرد. وزیر کشور از استانداران سراسر کشور خواست به فوریت و با برنامه‌ریزی جامع و عملیاتی، تا پایان شهریورماه به جمع‌آوری معتادان متجاهر از سطح شهر اقدام کنند.
احمد احمدی‌صدر، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران جمع‌شدن گرمخانه‌های شهرداری را تکذیب می‌کند و می‌گوید: «گرمخانه‌های شهرداری تهران تعطیل نیست. اتفاقا طی سال گذشته تعداد گرمخانه‌ها را افزایش دادیم. علاوه بر این ۳ هزار ظرفیت دیگر ویژه معتادان ایجاد کردیم. در مجموع روزانه ۲ هزارو ۵۰۰ نفر خدمات گرمخانه‌ای داریم و ظرفیت ۳ هزار نفره هم اضافه شد تا معتادان از گرمخانه جدا شوند و فضای گرمخانه برای بی‌سرپناهان، کارتن‌خواب‌ها و بی‌خانمان‌ها باشد.»
او عنوان می‌کند که «تهران از ۲ هزارو ۵۰۰ ظرفیت گرمخانه در شب‌های بارندگی نزدیک هزار ظرفیت خالی داشت و مراجعه‌کننده نبود.»
احمدی‌صدر درباره عدم‌پذیرش معتادان در گرمخانه‌ها معتقد است که درست نبوده و عنوان می‌کند که متاسفانه اغراض دیگری پشت آن است.
مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران درباره انتقال معتادان به گرمخانه‌ها گفت: «گشت ۱۳۷ خدمات‌رسان است. ۲۵ گشت در شبانه‌روز داریم.»
او جمع‌آوری معتادان متجاهر را اینگونه توضیح می‌دهد: «دو حالت دارد یکی خود نیرو‌های ما گشت می‌زنند و متوجه حضور این افراد می‌شوند، دیگر اینکه مردم تماس‌می‌گیرند و عنوان می‌کنند که کارتن‌خوابی را مشاهده کرده‌اند. آدرس‌می‌دهند و گشت فوریت‌های ما آن‌ها را به گرمخانه منتقل‌می‌کنند.»
«اگر فردی می‌گوید معتادان روی پلی خوابیده و جمع نشده‌اند، ممکن است این اتفاق رخ داده باشد و نمی‌توانیم تک‌تک پل‌ها را رصد کنیم، باید ۱۰۰ هزار نیرو برای رصد داشته باشیم.»
او با بیان این موارد اضافه‌می‌کند: «بنابراین مردم باید اطلاع بدهند. همان فردی که این عکس را گرفته می‌توانست به ۱۳۷ زنگ بزند و این فرد را منتقل کنیم. البته این عکس مشخص نیست برای چه زمانی است.»
او درباره این موضوع که آیا اجبار به انتقال افراد از سوی شهرداری تهران به گرمخانه‌ها وجود دارد یا خیر، گفت: «معتادی که کف خیابان است، متجاهر بوده و وظیفه ذاتی پلیس است که معتادان متجاهر را از کف خیابان جمع و به مراکز ماده ۱۶ منتقل کند. کسی که معتاد متجاهر نیست و بی‌خانمان و بی‌سرپرست است، با خواهش و تمنا منتقل‌می‌کنیم و ممکن است برخی از این افراد سر باز بزنند و نروند.»
سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران به وضعیت پیچیده اعتیاد اشاره و راه‌حل این آسیب اجتماعی را اینگونه بیان می‌کند: «موضوع اعتیاد پیچیده است. نه با گرمخانه مشکل اعتیاد حل می‌شود و نه با ماده ۱۶. از نظر من گرمخانه برنامه خوبی است، چراکه گرمخانه‌ها در آمار فوتی‌های معتادان در خیابان تاثیر مثبت گذاشته، یعنی سبب کاهش فوتی‌های معتاد در خیابان شده است.»
او به مزایای گرمخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «معتاد در گرمخانه‌ها حداقل سرپناهی دارد. دوش می‌گیرد و غذا می‌خورد و از گرما و سرما در امان است. این اقدام شهرداری خوب است. دل‌مان می‌خواهد معتاد نداشته باشیم، ولی وقتی در جامعه معتاد وجود دارد، بنابراین باید به نیاز این افراد پاسخ داد و گرمخانه دقیقا این کار را انجام می‌دهد و همین کارکرد را دارد.»
موسوی‌چلک با بیان اینکه وجود گرمخانه در کلانشهر تهران ضرورت دارد، عنوان می‌کند: «ما افراد بی‌خانمان داریم و روزبه‌روز به تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. سوله درست می‌کنیم و خوشحال هستیم که سوله داریم و این‌ها را کنار یکدیگر جمع می‌کنیم، اما این کار تنها پاک‌کردن صورت مسأله است. معتادان را جمع کنند کجا ببرند؟ آیا با جمع‌کردن مسأله این‌ها حل می‌شود؟ قطعا پاسخ خیر است. ممکن است مقطعی جمع‌آوری شوند، ولی تامین هزینه‌ها داستان مفصلی است.»
این متخصص حوزه آسیب اجتماعی به وجود مراکز ماده ۱۶ (مراکز بازپروری ماده ۱۶ برای افرادی است که به تهاجر رسیدند و فاقد سرپناه هستند) اشاره می‌کند: «هزینه‌های مراکز ماده ۱۶ بالاست. در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن است ۲۰ درصد افراد بهبودی طولانی‌مدت را داشته باشند، ولی الان که به سمت موادمخدر شیمیایی رفته‌ایم به‌عنوان کارشناس دیگر این عدد را نمی‌پذیرم. در حوزه معتادان متجاهر باید بگویم که بازتوانی به‌واسطه ویژگی که دارند، معنی ندارد و بیشتر بحث نگهداری مطرح است. مگر اینکه سیاست کشور این باشد که این معتادان تا آخر عمر در مکانی باشند و حکومت برای آن‌ها هزینه کند، مراکز غیردولتی هم خدمات می‌دهند و پول خوبی می‌گیرند. مرکز ماده ۱۶ برای عده‌ای منفعت اقتصادی دارد و کسی نمی‌تواند منکر آن شود.»
«اینکه فکر کنیم با ماده ۱۶ مسأله اعتیاد حل شود، اینگونه نیست و تجربه من به‌عنوان فردی که ۲۷ سال در این حوزه فعالیت دارد، می‌گوید که حل نمی‌شود.» او با بیان این نکته می‌گوید: «بهترین الگو برای کاهش آسیب مراکز ماده ۱۵ (مراکزی که زیر نظر مراجع هستند، ولی با مدیریت فردی اداره می‌شوند و البته برای نگهداری و ترک اعتیاد فرد معتاد هزینه‌ای هم دریافت می‌کنند) است. باید محور خدمات مددکار اجتماعی باشد.»
موسوی‌چلک ادامه داد: «مسئولان تحت فشار هستند و مجبورند کاری کنند. ما ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار معتاد داریم که ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر دائمی هستند. جا‌هایی اعتیاد و فقر به هم وابسته‌اند. با این وضعیت پیش‌بینی ما این است که در آینده تعداد بی‌خانمان‌ها به معنای عام می‌تواند معتاد، بیمار روانی، بیمار خاص یا معلول باشد، بیشتر می‌شود. تعداد کسانی که نیاز به گرمخانه‌ها خواهند داشت و در قالب معتادان در خیابان هستند، بیشتر می‌شود.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران به وجود تعداد بیشتری گرمخانه اشاره می‌کند: «تجربه نشان می‌دهد نگاه زندان‌بانی است، حتی اگر دهکده بزنیم. معتاد متجاهر با حکم قضائی باید به این مراکز برود و با حکم قضائی هم باید خارج شود و چیزی شبیه نگاه زندان‌بانی و نگاه جرم‌انگارانه است.»
موسوی‌چلک عنوان می‌کند: «به نظر بنده آنچه در حال حاضر انجام می‌شود، آب در هاون کوبیدن است و نتیجه‌ای در حوزه توانمندسازی افراد و کاهش معتادان رخ نمی‌دهد. تنها اتفاقی که می‌افتد این است که این افراد در خیابان نباشند. خیلی بدبین نیستم، ولی پروژه‌های مقطعی در حوزه آسیب‌های اجتماعی و به‌ویژه معتادان و بی‌خانمان‌ها جواب نمی‌دهد.»
«معتقدم ماده ۱۵ با تقویت واحد مددکاری اجتماعی و حمایت مالی بیشتر درخصوص برخی افراد ممکن است پاسخ مثبت بدهد.» او با بیان این مورد معتقد است: «شکی ندارم که تعداد معتادان طی سال‌های آینده بیشتر می‌شود. معمولا بحران‌ها به این فرآیند کمک می‌کند. ما سیل، زلزله، کرونا و بحران‌های دیگر را داریم. بحران‌ها تشدیدکننده برخی آسیب‌های اجتماعی مانند مصرف الکل، خودکشی، پناه آوردن به موادمخدر است.»
او در ادامه می‌گوید: «طبیعتا باید تعداد گرمخانه‌ها افزایش پیدا کند، منتها دو نگاه وجود دارد؛ یکی اینکه گرمخانه‌ها را به بیرون شهر ببرند. ولی اگر گرمخانه در دسترس نباشد، قابل استفاده نیست. با آوردن گرمخانه به داخل شهر هزینه پارک‌خوابی، پل‌خوابی و اتوبوسرانی کمتر می‌شود.»
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره آسیب‌های موجود در این مدل از گرمخانه‌ها گفت: «اگر به‌صورت مراقبت محله‌ای کار کنیم، به مرور زمان خیلی از نگرانی‌ها اتفاق‌نمی‌افتد. باید یک موضوع را بپذیریم که طرد این افراد اعتیاد آن‌ها را وخیم‌تر می‌کند. جامعه مسئولیتش را در قبال آن‌ها کمتر می‌کند و به این معنی نیست که اگر جلوی چشم ما نباشند، آسیب نمی‌بینیم. دود این‌ها به چشم همه می‌رود. در خوشبینانه‌ترین حالت در مصارف سنتی اگر تحت حمایت خانواده بوده و انگیزه داشته باشند، همچنین کم مصرف کرده باشند و… تنها ۲۰ درصد افراد ممکن است بهبود پیدا کنند و درمان شوند. حتی این عدد هم زیاد است و کمتر از ۲۰ درصد است.»
«یکی از نکاتی که مقام معظم رهبری در سال ۱۳۸۵ ابلاغ کردند این است که اگر نتوانستید درمان کنید، مواد کم‌خطر را جایگزین مواد پرخطر کنید.» چلک ضمن تاکید بر این امر می‌گوید: «ما کاهش آسیب را پذیرفتیم. ممکن است نگاه مجرمانه برای عده‌ای بازدارنده باشد. وقتی به استانداران دستور می‌دهند که تا شهریور معتادان جمع‌آوری شوند، با افراد رسوبی مواجه می‌شویم. ما در حوزه اعتیاد شکست خوردیم و به منزله نادیده‌گرفتن تلاش‌ها نیست. افراد سخت تلاش می‌کنند. متولیان را تکریم می‌کنم و سپاسگزارم. وقتی می‌گویم شکست خوردیم، یعنی روند اعتیاد به گونه‌ای است که از نظر سن کاهش پیدا کرده و نوع مواد خطرناک‌تر شده است. زنان ما هم در این حوزه درگیر شده‌اند، دلیل آن هم این است که برنامه‌های پیشگیری اثربخش نبوده است. شکست را از این زاویه عنوان می‌کنم که ما نتوانستیم روند رشد اعتیاد را کنترل کنیم و روند کاهشی داشته باشیم.»
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در پایان عنوان می‌کند: «قانون داریم که می‌توانیم مواد کم‌خطر را جایگزین مواد پرخطر کنیم. قبل از سال ۷۶ اعتیاد جرم بود، ولی الان رسما کاهش آسیب را پذیرفته‌ایم که موفقیت است. حضور سازمان‌های متعدد موفقیت است، ولی محصول این است که باید نوع مواد کم‌خطرتر استفاده شود. زنان کمتر درگیر شوند، آمار معتادان کم شده باشد، میانگین سن بالا رفته باشد؛ ولی واقعا این اتفاق افتاده است؟ همه این‌ها را ما داریم. بر همین اساس به نظر بنده ما در حوزه اعتیاد شکست خورده‌ایم.»
طبق آمار‌هایی که عنوان شده ایران نزدیک به چهار و نیم میلیون معتاد دارد که به دلیل بحران‌های پیش‌رو مانند کرونا، سیل، زلزله و… این رقم افزایش پیدا می‌کند. افزایش گرمخانه‌ها نیز به همین دلیل باید مورد توجه قرار گیرد.
اما ایجاد گرمخانه تنها می‌تواند سبب کاهش فوتی‌های معتادان کف خیابان و بهبود شرایط رو پوستی شهری شود و گرمخانه تنها مُسکن است. ایجاد مراکز ماده ۱۵ و تغییر رویکرد به سمت مددکاری شاید آسیب‌های ناشی از اعتیاد را کاهش دهد. گرچه کمتر از ۲۰ درصد این افراد بهبود پیدا می‌کنند و ۸۰ درصد این معتادان هرگز به جامعه باز نخواهند گشت!