فراروـ فشار خون یکی از علائم اصلی حیات است. زمانی که سرخرگ‌های بزرگ، قابلیت ارتجاع و استحکام طبیعی خود را از دست بدهند و عروق کوچک نیز باریک‌تر شوند، فشار خون بالا می‌رود. آمار‌ها نشان می‌دهند که متاسفانه بیش از ۳۰ درصد جمعیت ۱۸ سال به بالای ایرانی فشار خون بالا دارند. نزدیک به ۵۰ درصد از مبتلایان از بیماری خود مطلع نیستند و برخی دیگر به صورت تصادفی از وضعیت فشار خون خود آگاه می‌شوند.
پزشکان باور دارند که کاهش وزن، ورزش، نخوردن غذا‌های چرب و شور، عدم مصرف سیگار و مشروبات الکلی و خوردن منظم و روزانه سبزیجات و میوه‌ها می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری خطرناک را کاهش دهد. با تغییر سبک زندگی و رعایت رژیم غذایی سالم می‌توانیم با کنترل فشار خون، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کم کنیم.
مطالعات نشان می‌دهند که مصرف برخی سبزیجات و گیاهان دارویی علاوه بر کاهش اشتها و وزن، در کنترل فشار خون نیز موثر هستند. در این مطلب قصد داریم با معرفی آن‌ها شما را یک قدم به سلامتی نزدیک‌تر کنیم. اما قبل از این بهتر است کمی با مفهوم فشار خون، علت‌های فشار خون بالا، علائم و عوارض آن آشنا شوید.
فشارخون چیست؟
برای اینکه خون در رگ‌های بدن جاری شود و عناصر ضروری را به اعضای مختلف بدن برساند، به نیرویی نیاز دارد که آن را به گردش در آورد. این نیرو فشار خون نامیده می‌شود و عامل این فشار انقباض و انبساط و مولد آن عضله قلب است. قلب به طور مداوم خون را به داخل شریانی به نام آئورت پمپ می‌کند. شریان‌های بزرگ به صورت لوله‌هایی با دیواره قابل اتساع وظیفه انتقال خون را از قلب به شریان‌های کوچک و مویرگ‌ها برعهده دارند. فشار خون به دو عامل مهم بستگی دارد. یکی برون ده قلب، یعنی مقدار خونی که در هر دقیقه به وسیله قلب به درون شریان آئورت پمپ می‌شود و عامل دیگر مقاومت رگ است. با تغییر برون ده قلب یا مقاومت رگ مقدار فشار خون تغییر می‌کند.
فشار خون سیستولیک و دیاستولیک
از آن‌جا که پمپاژ خون توسط قلب به داخل شریان‌ها، ضربان‌دار است، فشارخون بین دو سطح حداکثر و حداقل در نوسان می‌باشد. در زمانی که قلب منقبض می‌شود، خون وارد شریان‌ها شده و فشار خون به حداکثر مقدار خود می‌رسد که به آن فشار خون سیستول می‌گویند. در زمان استراحت قلب که خون وارد شریان نمی‌شود، با خروج تدریجی خون از این شریان‌ها و جریان آن به سوی مویرگ‌ها فشار خون کاهش یافته و به حداقل مقدار خود می‌رسد، که به آن فشارخون دیاستول می‌گویند. بهترین راه برای پی بردن به مقدار فشار خون هر فرد، اندازه‌گیری منظم آن با دستگاه فشارسنج است. در هر فرد فشار خون را در دو سطح سیستول و دیاستول اندازه می‌گیرند که با واحد میلی متر جیوه نشان داده می‌شود.
علل فشار خون بالا
علت اصلی بروز این بیماری هنوز به طور کامل شناخته نشده است. ولی برخی از عوامل فرد را مستعد به فشارخون بالا می‌کند. از جمله: سن بالای ۶۰ سال، چاقی و اضافه وزن، مصرف الکل و سیگار، مصرف غذا‌های چرب و شور، کم تحرکی، استرس، عوامل ژنتیکی، مصرف برخی از قرص‌ها و... .
علائم فشار خون بالا
سردرد، نفس تنگی، گرگرفتگی، سرگیجه، درد قفسه سینه، احساس سنگینی سر و گردن، خون دماغ، تغییرات در دید و وجود خون در ادرار از علائمی است که پس از مشاهده باید فورا به دکتر مراجعه کنید. این علائم در همه افراد مبتلا به فشار خون بالا روی نمی‌دهد؛ اما انتظار برای بروز این علامت‌ها می‌تواند منجر به مرگ شود.
فشار خون بالا چه عوارضی دارد؟
سکته قلبی، سکته مغزی، ورم ریه، نارسایی احتقانی قلب، نارسایی کلیه، آسیب به چشم و مشکلات بینایی از عوارض فشار خون بالا هستند.
سبزیجات و گیاهان دارویی که در کاهش فشار خون بالا موثر هستند
• ریحان: با مصرف منظم سبزی تازه ریحان، فشار خون خود را کنترل کنید. سبزی ریحان یا گیاه نازبو با عطر و طعم بی‌نظیر خود، گیاهی محبوب، با خواص درمانی بسیار است. گیاه ریحان علاوه بر کاربرد در آشپزی، در طب سنتی و صنایع دارویی نیز استفاده می‌شود. ریحان سرشار از ترکیب فنیل پروپانوییدی به نام اوژنول است. تحقیقات نشان دادند که اوژنول موجود در گیاه ریحان از خاصیت آنتی اکسیدانی بالایی برخوردار است. این ترکیب همچنین در کاهش فشار خون بالا نقش دارد. علاوه بر این عصاره ریحان دارای خواص مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتاسین است که با اثرات ضد فشار خون مرتبط است.
• جعفری: جعفری یکی از سبزیجات پرمصرف در جهان است. این سبزی فواید بسیاری برای سلامتی دارد که به صورت خشک شده و تازه مورد استفاده قرار می‌گیرد. جعفری حاوی ترکیبات مختلفی مانند ویتامین C و کارتنوئید‌ها است که مصرف آن ممکن است فشار خون را کاهش دهد. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که آنتی‌اکسیدان‌های کارتنوئیدی فشار خون بالا و کلسترول بد را کاهش می‌دهند. ترکیبات موجود در گیاه جعفری هجوم غشایی کلسیم را از طریق کانال‌های کلسیمی نوع L به عضلات صاف عروقی و قلبی مهار می‌کند و منجر به اتساع عروق و در نهایت کاهش فشار خون می‌شود. برای کنترل فشار خون می‌توانید از دانه‌های آسیاب شده جعفری یا سبزی تازه جعفری استفاده کنید.
• دانه کرفس: بهترین گیاه دارویی برای کاهش فشار خون، دانه‌ها یا بذر کرفس است. این ادویه همه کاره سرشار از مواد مغذی مختلفی مانند آهن، منیزیم، منگنز، کلسیم و فیبر می‌باشد. تحقیقات نشان دادند که این دانه‌ها به کاهش وزن و کاهش فشار خون بالا کمک می‌کنند. ترکیبات موجود در عصاره دانه‌های کرفس به عنوان یک مسدود کننده طبیعی کانال کلسیم، فشار خون بالا را کاهش می‌دهند. بر اساس آزمایشی که در کشور ایران انجام شده است، مشخص شد که فشار خون سیستولیک و دیاستولیک پس از مصرف دانه‌های کرفس به طور چشمگیری کاهش یافت.
• آویشن: آویشن از گیاهان دارویی و دمنوش‌های پرطرفدار است که خواص فوق العاده‌ای دارد. مصرف این گیاه دارویی در بهبود عملکرد سیستم گوارشی بدن و کنترل فشار خون موثر است. این گیاه حاوی مقادیر بالایی از پتاسیم است که برای سلامتی بدن بسیار ضروریمی‌باشد. میزان مشخصی از پتاسیم در بدن به تنظیم فشار خون نیز کمک می‌کند. نتایج تحقیقات پژوهشگران در سال‌های اخیر نشان داده است، عصاره گیاه آویشن به‌طور چشمگیری میزان ضربان قلب را در موش‌های مبتلا به فشارخون بالا کاهش می‌دهد و همزمان به پایین آوردن میزان کلسترول کمک می‌کند. این پژوهش روی گونه‌ای از آویشن وحشی به نام Thymus linearis Benth انجام شد که بیشتر در در افغانستان و پاکستان یافت می‌شود؛ همچنین مصرف آویشن شیرازی در دفع نمک‌های اضافی و سموم از طریق افزایش ادرار کمک می‌کند.
• گیاه ناز باتلاقی: ناز باتلاقی گیاهی چند ساله و دارویی، با ظاهری شبیه به گیاه خرفه است که معمولا در مناطق گرمسیری و اطراف باتلاق‌ها رشد می‌کند. مصرف این گیاه دارویی در تقویت عملکرد مغز، درمان مشکلات گوارشی، کاهش استرس، رفع التهاب و کنترل فشار خون موثر است. در مطالعات حیوانی مشخص شد که ترکیبات دارویی گیاه ناز باتلاقی با تحریک رگ‌های خونی برای آزاد کردن اکسید نیتریک به کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک کمک می‌کند. در یک مطالعه انسانی ۱۲ هفته‌ای، که بر روی ۵۴ فرد بزرگسال سالم با هدف بررسی اثرات گیاه ناز باتلاقی بر حافظه، اضطراب، افسردگی و فشار خون انجام گرفت، مشخص شد که این گیاه بیشتر مشکلات ذهن را بهبود می‌بخشد. با این حال مطالعات حیوانی این گیاه در کاهش فشار خون بالا امیدوار کننده است.
• سیر: سیر گیاهی است از گروه سبزیجات که سال‌ها است برای کاهش فشار خون آن را مصرف می‌کنند. علاوه براین، سیر برای درمان سرماخوردگی، تقویت سیستم ایمنی بدن، مشکلات گوارشی و بیماری‌های قلبی نیز مفید است. سیر دارای ترکیبی به نام آلیسین است. آلیسین نقش مهمی در کاهش میزان فشار خون دارد. مطالعات نشان می‌دهند که این ماده از تولید آنژیوتانسین II که موجب انقباض عروق و افزایش فشار خون است، جلوگیری می‌کند. یک مطالعه ۲۴ هفته‌ای بر روی ۳۰ نفر نشان داد که ۶۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌گرم از عصاره سیر به اندازه داروی آتنولول در کاهش فشار خون موثر است. پس بیماران مبتلا به فشار خون سعی کنند از سیر در وعده‌های غذایی خود بیشترین استفاده را ببرند.
• ریشه گیاه سنبل‌الطیب: نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ریشه گیاه سنبل‌الطیبدارای خواص آرام‌بخشی و ضدالتهابی است. این اثرات طبیعی و مهم نیز به کنترل فشار‌های عصبی و استرس که باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شوند کمک زیادی می‌کند. سنبل‌الطیبیک مسکن و آرام‌بخش طبیعی است که باعث کاهش درد‌های عضلانی، کاهش افسردگی و برطرف کردن بی‌خوابی می‌شود. علاوه بر این نتایج پژوهش‌ها حاکی از آن است که این گیاه اثرات مثبتی روی تنظیم و کنترل چربی خون و فشارخون دارد. می‌توانید روزانه تا ۱۰ قطره از عصاره سنبل‌الطیب را مصرف کنید؛ همچنین می‌توانید دم کرده این گیاه را یک ساعت قبل از خواب میل کنید.
• هل: اثر هل در کاهش فشار خون بالا را فراموش نکنید. گیاه دارویی و معطر هل، سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است که به طور گسترده‌ای برای درمان مشکلات گوارشی، کمک به هضم غذا و رفع بوی دهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. محققان اخیرا پی بردند که مصرف هل می‌تواند در کنترل فشار خون بدن موثر باشد. یک مطالعه ۱۲ هفته‌ای بر روی ۲۰ فرد بزرگسال که به تازگی مبتلا به فشار خون بالا شده بودند، نشان داد، با مصرف روزانه ۳ گرم پودر هل به طور قابل توجهی فشار خون درآن‌ها کاهش می‌یابد. مطالعات و آزمایش‌های حیوانی نشان می‌دهند که هل ممکن است به عنوان یک مسدود کننده کانال کلسیم طبیعی و ادرار آور به کاهش فشار خون کمک کند.
• دارچین: دارچین با نام علمی "Cinnamon" ادویه‌ای خوش طعم و معطر است که از پوست چوب درخت دارچین برداشت می‌شود. دارچین از گذشته‌های دور توسط جوامع مختلف بدلیل کاربرد‌های درمانی‌اش مورد استفاده قرار گرفته است. دو گونه اصلی دارچین، خواص ضد توموری و آنتی اکسیدانی دارند. به طور کلی مواد شیمیایی گزارش شده در دارچین شامل کومارین (Coumarin)، سینامیک اسید (Cinnamic acid)، اوژنول (Eugenol) و سینامالدئید (Cinnamaldehyde) هستند.
یک کارآزمایی بالینی گزارش داده است که تجویز ۱۶ هفته‌ای ۳ گرم دارچین در روز برای افراد مبتلا به سندرم متابولیک منجر به کاهش قابل توجه فشار خون می‌شود. مطالعه دیگری مشخص کرد که تجویز ۱۲ هفته‌ای دارچین در بیماران مبتلا به دیابت باعث کاهش معنادار فشار خون سیستولیک و دیاستولیک می‌شود. پس دارچین می‌تواند به عنوان گزینه درمانی کمکی برای بهبود فشار خون بالا استفاده شود.
• زنجبیل: زنجبیل نوعی ادویه از ریشه گیاه Zingiber officinale است. این ماده عموما در بسیاری از غذا‌ها و محصولات خوراکی، دارو‌های گیاهی و مواد آرایشی بهداشتی به کار می‌رود. زنجبیلیک داروی گیاهی برای کاهش فشار خون بالا، کنترل کلسترول و سلامت قلب است. می‌توانید پودر زنجبیل را به غذا اضافه یا با زنجبیل تازه کیک، چای و دمنوش تهیه کنید. مطالعاتی که بر روی حیوان و انسان انجام شده نشان می‌دهند که ترکیبات دارویی در زنجبیل به عنوان یک مسدود کننده طبیعی کانال کلسیم و مهار کننده طبیعی آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین عمل می‌کنند.
مسدود کننده‌های کانال کلسیم، میزان کلسیم جذب شده توسط قلب و دیواره رگ‌های خونی را کاهش می‌دهند. با تنظیم مقدار کلسیم در اطراف قلب، رگ‌های خونی می‌توانند خون اکسیژن‌دار بیشتری را به قلب برسانند. مهار آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین منجر به گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شود که به جریان طبیعی خون در بدن کمک می‌کند، میزان پمپاژ قلب را تنظیم می‌کند؛ در نتیجه فشار خون کاهش می‌یابد.
• پونه کوهی: گیاه پونه کوهی حاوی ماده فعالی به نام کارواکرول است. نتایج پژوهشی که در مجله Planta Medica به چاپ رسیده است نشان می‌دهد که این ماده تأثیر زیادی در کاهش فشار خون بالا دارد. علاوه بر این پونه کوهی حاوی پتاسیماست که اینترکیب معدنی تأثیر زیادی در کنترل فشار خون دارد. مصرف این سبزی معطر برای افراد بزرگسال که از سلامتی عمومی برخوردار هستند، مشکلی ایجاد نمی‌کند. مصرف زیاد گیاه پونه کوهی برای خانم‌های باردار و شیرده توصیه نمی‌شود. به خاطر داشته باشید که استفاده به اندازه از پونه کوهی به کنترل فشار خون کمک می‌کند؛ اما باید آن را در چارچوب یک رژیم غذایی سالم مصرف کنید. شما می‌توانید طبق ذائقه شخصی خود از پونه کوهی در طعم دادن به گوشت‌ها، خورش‌ها، آش یا غذا‌های دیگر استفاده کنید؛ همچنین می‌توانید دمنوش یا چای آن را تهیه و یا آن را با اسموتی‌ها ترکیب کنید.