موضوع سفارتخانه‌های بدون سفیر جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه سفارتخانه‌های مهم و تعیین‌کننده همواره یکی از موضوعاتی است که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته و بعضا با انتقادات گسترده‌ای هم همراه بوده است. با وجود اینکه وزارت خارجه موضوع تعیین سفرای جدید برای اعزام به محل ماموریت دیپلماتیک را یک روند اداری و معمول که در سایر کشورها نیز امری رایج است؛ ارزیابی می‌کند، اما کارشناسان معتقدند طولانی شدن فرآیند انتخاب سفیر باعث از دست رفتن فرصتهای همکاری و بعضا ایجاد تهدیداتی برای کشور می‌شود.
به گزارش دنیای اقتصاد، پیش‌تر سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه در جلسه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ با خبرنگاران در پاسخ به سوالی درباره آخرین وضعیت تغییر سفرا در دولت جدید گفت: حدود ۴۰ نفر از سفرا در لیست تغییر هستند و جانشین‌‌های آنها مشخص شده‌اند که پروسه‌های اداری آن در حال انجام است.
با توجه به سنت تغییر سفرا و اعزام سفرای جدید به محل ماموریت در شهریور هر سال، این انتصاب‌ها بعضا با تاخیرات چند ماهه و بعضا حتی چندساله - سفارت ایران در سوئیس که از بهمن ۱۳۹۳ تا ابتدای سال ۱۳۹۷ توسط کاردار اداره شد- بنا به شرایط و موقعیت‌ها همراه می‌شود. موضوعی که موجبات واکنش سایر دستگاه‌ها و نهادهای موازی و مربوطه را فراهم می‌کند.
در همین ارتباط عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه فرآیند انتخاب سفیر بعضا یک فرآیند اداری چند ماهه است، تاکید کرد: مطالبه مجلس از وزارت خارجه سرعت‌بخشی به روند تعیین سفرا در سفارتخانه‌های بدون سفیر است.
ابوالفضل عمویی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: سیاست خارجی دوجنبه دارد که یک جنبه به موضوع برنامه‌ها ارتباط دارد و بخشی هم به موضوع واکنش به تحولات. از این جهت باید همیشه این آمادگی را داشت که واکنش به تحولات، برنامه‌ریزی را تحت تاثیر قرار ندهد. در این چارچوب، دولت جدید محورهایی را برای سیاست خارجی خود تعریف کرده است، از جمله سیاست همسایگی، دیپلماسی اقتصادی، توسعه همکاری‌ها با محور مقاومت و...که توسط وزیر امور خارجه در مجلس شورای اسلامی ارائه شد. سپس این موضوع در کمیسیون امنیت ملی هم به عنوان کمیسیون اصلی مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار گرفت. روابط کمیسیون با وزارت خارجه خیلی نزدیک است، به جهت اینکه ما کمیسیون تخصصی ناظر بر وزارت خارجه هستیم و در مسائل مختلفی با یکدیگر در ارتباط هستیم. اما درباره جزئیات مسائل اجرایی از جمله درباره انتخاب اشخاص و موضوعاتی از این دست دخالتی نمی‌کنیم.
عمویی در ادامه با اشاره به موضوع سفارتخانه‌های بدون سفیر تاکید کرد: به‌صورت عمومی ما در بیش از ۱۰۰ کشور نمایندگی دیپلماتیک داریم که به‌طور متوسط اگر ۳ تا ۴ سال ماموریت دیپلماتیک داشته باشند، هر سال یک‌سوم این اشخاص در آستانه تغییر محل ماموریت قرار می‌گیرند، به‌ویژه در ابتدای تغییر هر دولت، سفرایی که به پایان ماموریت دیپلماتیک خود رسیده‌اند، تغییر پیدا کرده و افراد جدیدی انتخاب می‌شوند. نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی درباره فرآیند طولانی شدن انتخاب سفرا نیز گفت: این یک فرآیندی دارد که معمولا برای هر پست دیپلماتیک گزینه‌هایی مطرح می‌شوند و سپس در شورای معاونان وزارت خارجه مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد از آن به نهاد ریاست‌جمهوری پیشنهاد می‌شود، چرا که سفیر نماینده دولت جمهوری اسلامی است و استوارنامه او نیز توسط رئیس‌جمهور امضا می‌شود. از این جهت همکاری نزدیکی بین وزارت خارجه و نهاد ریاست‌جمهوری باید صورت گیرد.
وی افزود: بعد از تایید رئیس‌جمهور، وزارت خارجه امور مربوط به انتخاب سفیر را با کشور میزبان در میان می‌گذارد و معروف است نامه‌ای تحت عنوان اگرمان (پذیرش) که تلفظ فرانسوی agreement است، شخص نامزد شده را برای سفارت به کشور میزبان معرفی می‌کند. کشور میزبان برای این مورد فرصت بررسی دارد و این فرصت بنا به فرآیندهای اداری هر کشور ممکن است سریع یا خیلی طولانی شود. هنگامی که کشور میزبان نامه تایید را می‌فرستد، سفیر می‌تواند به محل ماموریت اعزام شود. معمولا پیش از سفر سفرا دیدارهایی با وزرا و شخص رئیس‌جمهور و مجلس شورای اسلامی و گروه‌های دوستی مربوطه صورت می‌دهند که این ملاقات‌ها یک بازه زمانی را شامل می‌شود. از این جهت اعزام سفیر در سریع‌ترین زمان ممکن است تا سه ماه به طول بکشد و بعضا هم ممکن است ۶ ماه و بیشتر هم این مساله به طول بینجامد.
ابوالفضل عمویی در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به این نکته که طولانی شدن فرآیند انتخاب سفیر باعث از دست رفتن فرصتهای همکاری با کشور میزبان به‌ویژه در کشورهای دارای اهمیت می‌شود، گفت: حتما همین‌طور است و از این‌رو باید تدابیری برای معرفی سریع‌تر اندیشیده شود. در این میان اما یکی از راهکارها این است که سفارتخانه‌ها تعطیل نمی‌شوند، بلکه با سرپرست اداره می‌شوند، حالا یا سرپرستی که از تهران اعزام می‌شود یا یکی از کارمندان ارشد سفارتخانه که به عنوان کاردار موقت انجام وظیفه می‌کند. این کاردار موقت اختیارات سفیر را دارد، اما کشور میزبان ممکن است آن احترام و جایگاهی را که برای سفیر تام‌الاختیار قائل است، برای کاردار قائل نباشد. به هر حال اما امورات مربوط به روابط دوجانبه تعطیل نمی‌شود.
عضو کمیسیون امنیت ملی در ادامه با اشاره به موضوع تغییر سفرا در دولت جدید اظهار کرد: دولت سیزدهم این موضوع را مورد بررسی قرار داده و خود وزیر هم در کمیسیون اشاره کردند که نزدیک به ۳۵ نمایندگی دیپلماتیک در آستانه تغییر هستند. مراحل اداری مربوط به این سفرا در حال طی شدن است، برخی سفرا کارشان به سرعت انجام شده و حتی معرفی شده‌اند، برای اشاره سعید ایروانی معاون دبیر شورای عالی امنیت ملی که به عنوان نماینده دائم ایران و جایگزین مجید تخت‌روانچی در سازمان ملل معرفی شده یا برای برخی سفارتخانه‌ها افرادی معرفی شده‌اند که از بیان اسم آنها معذور هستم.
عمویی در بیان برخی مشکلات در فرآیند انتخاب سفیر گفت: در این مورد مشخص مشکلی که وجود دارد عدم صدور ویزا برای ایشان تا زمان حاضر است. یکی از انتقاداتی که جمهوری اسلامی ایران به ایالات متحده دارد این است که از فرصت و موقعیت میزبانی خود برای صدور ویزا سوءاستفاده می‌کند. این در حالی است که نماینده ایران در سازمان ملل روابط ایران با این نهاد بین‌المللی را تنظیم می‌کند، در حالی که ایالات متحده آن را به موضوع روابط دوجانبه ارتباط می‌دهد و از این موقعیت سوءاستفاده می‌کند. امیدواریم سریع‌تر این روند طی بشود.
عمویی در پاسخ به سوالی درباره نظر مقام معظم رهبری درباره انتخاب سفرا هم گفت: از آنجاکه تعیین سفرا از اختیارات رئیس‌جمهور است، در همین چارچوب کار انجام می‌شود.
این نماینده مجلس در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره نظر مجلس درباره پروسه انتخاب سفیر گفت: یکی از مطالبات ما از وزارت خارجه این بوده که سریع‌تر این تغییرات را در همان مسیری که مورد نظرش است اعمال کند. اما مراحل اداری این کار از جمله تایید میزبان لاجرم باید صورت بگیرد و نمی‌توان کار خاصی در قبال آن انجام داد. بنابراین ما فکر می‌کنیم مسیر کار شروع شده و در آخرین نشست وزیر خارجه با کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی که ماه گذشته انجام شد، درباره تغییرات نمایندگی‌ها توضیحاتی ارائه کردند.
این نماینده مجلس در پایان گفت‌وگوی خود درباره عدم انتخاب سفیر در نمایندگی ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان‌های مربوطه در وین هم گفت: جای خالی کاظم غریب‌آبادی که به عنوان معاون بین‌الملل قوه قضائیه و رئیس ستاد حقوق بشر انتخاب شدند، مشخص شده است. در شرایط کنونی محمد‌رضا غائبی از دیپلمات‌های برجسته وزارت خارجه امورات مربوط به سفیر را انجام می‌دهند. تا جایی که در جریان هستم نفر جایگزین از سوی وزارت خارجه مشخص شده و مراحل اداری آن در حال انجام است. مطالبه ما از وزارت خارجه سرعت‌بخشی به این روندهای اداری است.