فرارو- پس از حمله داعش به محل زندگی اصلی ایزدی‌ها "ابومهدی المهندس" احساس کرد فرصت مناسبی فراهم شده است. اکنون شنگال در شمال عراق به مرکزی برای رقابت و نقشه ریزی نیرو‌های مورد حمایت ایران و ترکیه علیه یکدیگر تبدیل شده است.
به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی؛ شنگال یا سنجار خانه ایزدی‌های عراق به مرکزی برای درگیری‌ها و تخاصم بازیگران دیگر تبدیل شده است جایی که دولت‌ها از طریق عوامل نزدیک به خود و گروه‌های مسلح مورد حمایت شان برای کسب جایگاه و تحکیم نفوذشان به تقلا می‌پردازند.
دو قدرت برجسته در این شهر مرزی که در ماه‌های اخیر ظهور کرده اند ترکیه و ایران هستند. هر دو با شبکه‌ای از مقام‌های محلی و فدرال عراق، رهبران سیاسی و نظامی و گروه‌های مسلح مرتبط هستند که سال‌ها بدون برهم زدن توازن قوا میان ایران و ترکیه برای اجرای برنامه‌های آن دو کشور تلاش می‌کنند. ناظران و مقام‌های عراقی به "میدل ایست آی" می‌گوید:"با این وجود، عملیات نظامی ترکیه در شنگال و اطراف آن با هدف قرار دادن گروه شبه نظامی کرد پ ک ک و متحدان محلی تحت حمایت ایران تنش‌ها را در این منطقه تشدید کرده و ممکن است منجر به درگیری بین ایران و نیرو‌های نیابتی ترکیه در آینده شود".
درگیری‌های مسلحانه هر از گاهی بیشتر بین نیرو‌های ارتش عراق مستقر در حومه شنگال و یکی از شاخه‌های محلی پ ک ک روی می‌دهد. ماه گذشته، این درگیری‌ها به مدت چهار روز ادامه داشتند. منابع نظامی گفتند که پنج نفر از جمله یک سرباز کشته شدند. هشت سال پس از آن که گروه داعش شنگال را در یک حمله مرگبار علیه ایزدی‌ها در هم شکست ۷۰ درصد از جمعیت این شهر آواره شده اند و آنجا کماکان ناامن است.
این وضعیت به طور فزاینده‌ای برای جامعه بین المللی نگران کننده است. همان طور که گروه بین المللی بحران یک سازمان حل مناقشه مستقر در بروکسل در گزارش اخیر خود آورده است: "شنگال به دلیل وجود گروه‌های مسلحی که میزبان آن بوده خود به طور فزاینده‌ای در مرکز رقابت بین ترکیه و ایران قرار گرفته است".
شنگال در نزدیکی مرز سوریه در ۱۴۰ کیلومتری شمال غرب موصل یکی از چندین شهری است که در منطقه مورد مناقشه بین مقام‌های دولت فدرال در بغداد و ناحیه نیمه خودمختار اربیل کردستان واقع شده است. اگرچه فرقه‌ها و اقوام زیادی در شنگال و اطراف آن زندگی می‌کردند ایزدی‌ها اکثریت جمعیت آنجا را تشکیل می‌دهند.
آنان تا آگوست ۲۰۱۴ میلادی در آنجا در گمنامی نسبی زندگی می‌کردند تا زمانی که جنگجویان داعش شنگال را اشغال کردند و هزاران زن و کودک ایزدی و شیعه را به قتل رساندند و به اسارت گرفتند. هزاران نفر دیگر به سمت غار‌های بالای کوه گریختند و توسط داعش محاصره شدند تا این که حملات هوایی ایالات متحده به عقب راندن ستیزه جویان کمک کرد.
یک مقام ارشد عراقی به "میدل ایست آی" می‌گوید:"با این وجود، این کمک هزینه داشت". این مقام می‌گوید که واشنگتن و متحدان اش ظهور داعش و فروپاشی ارتش عراق را نتیجه "سیاست‌های فرقه‌ای "نوری المالکی" نخست وزیر وقت، به حاشیه راندن سنی‌ها و کردها، و اجازه دادن به گسترش فساد و خویشاوند سالاری در نهاد‌های دولتی" می‌دانستند و انگشت اتهام را به سوی مالکی گرفتند.
او اشاره کرد که امریکایی‌ها گفته بودند از مداخله نظامی خودداری می‌ورزند مگر آن که مالکی کناره گیری کند. مالکی که در آن زمان تحت فشار بود به ایران روی آورد. پیش از این، سردار "قاسم سلیمانی" فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و همراه او در عراق "ابومهدی المهندس" شخصا بر نبرد‌های بین گروه‌های مسلح عراقی علیه داعش در اطراف شهر‌های شیعه نشین شمال بغداد نظارت می‌کردند.
یکی از فرماندهان یک جناح مسلح شیعه مورد حمایت ایران به یاد می‌آورد که مالکی، سردار سلیمانی و مهندس تقریبا به صورت روزانه "برای پیگیری آخرین تحولات و اتخاذ تدابیر لازم برای مهار شبه نظامیان" با یکدیگر ملاقات می‌کردند. در حالی که قدرت‌های غربی تردید داشتند و قادر به ارائه پشتیبانی زمینی فوری نبودند مالکی از سردار سلیمانی و مهندس در مورد شنگال مشاوره خواست.
زمان اندک بود و هیچ مسیر امنی به شنگال برای انتقال گروه‌های مسلح تحت حمایت ایران برای تخلیه آوارگان شهر وجود نداشت، زیرا داعش تمام مناطق آن شهر و شهر‌های اطراف را تحت کنترل داشت. به گفته یک مقام ارشد عراقی درگیر در امور اقلیت‌ها سردار سلیمانی و مهندس در عوض درخواست کمک از گروه‌های مسلح کرد در شرق سوریه را پیشنهاد کردند تا "زمان یافتن راه حل مناسب فورا برای تامین حفاظت لازم از ایزدی‌ها و شیعیان گرفتار شده مداخله کنند".
این مقام مطلع می‌گوید که مالکی این پیشنهاد را تایید کرد و این وظیفه را به یکی از مقام‌های ارشد آژانس امنیت ملی عراق محول کرده بود.
برای خرید زمان و جذب افراد بیشتر به منظور انجام عملیات نجات "خورتو حاجی اسماعیل" معروف به بابا شیخ رهبر معنوی ایزدی‌ها با "صالح مسلم" رهبر وقت شاخه سیاسی یگان‌های مدافع خلق یعنی حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) تماس گرفت و از او خواست که مداخله کند.
یک مقام ارشد عراقی درگیر در شنگال به "میدل ایست آی" می‌گوید:"گزینه‌های زیادی وجود نداشت. جان ده‌ها هزار نفر در خطر بود. تشکیل آن جبهه اجتناب ناپذیر و ارزشمند بود. فکر نمی‌کنم مالکی یا بابا الشیخ در آن زمان به این فکر می‌کردند که بعدا چه رخ خواهد داد. وضعیت غم‌انگیز بود و فشار شدیدی وجود داشت. هیچ راهی برای نجات این افراد بدون کمک پ ک ک وجود نداشت. به گفته این مقام مسئول آن چه بعدا رخ داد غافلگیرکننده بود.
شهر فراموش شده به یک آهنربا تبدیل شد: این شهر بیش‌ترین تعداد سرویس‌های اطلاعاتی و گروه‌های مسلح را در منطقه جذب کرد.
پ ک ک و یگان‌های مدافع خلق وظیفه لازم را انجام دادند. خانواده‌های روی کوه با کمک نیروی هوایی غربی نجات یافتند و هزاران نفر از ساکنان شنگال از طریق خاک سوریه تخلیه شدند. ده‌ها جنگجوی پ ک ک و یگان‌های مدافع خلق در فهرست حقوق و دستمزد حشدالشعبی یک گروه شبه نظامی تحت حمایت دولت عراق که برای مبارزه با داعش تشکیل شده بود ثبت نام کرده بودند. یکی از فرماندهان ارشد حشدالشعبی به "میدل ایست آی" می‌گوید برای مشخص کردن این وضعیت جنگجویان به عنوان یک جناح مسلح ایزدی به نام یگان‌های حفاظت شنگال (YPS) ثبت شدند.
تعداد واقعی جنگجویان یگان‌های حفاظت شنگال مشخص نیست، اما فرمانده آن می‌گوید حدود ۹۰ مرد ایزدی از سال ۲۰۱۵ میلادی در فهرست حقوق و دستمزد بگیران قرار دارند. در همین حال، پ ک ک و یگان‌های مدافع خلق از خروج از شنگال خودداری کرده اند و از زمان آزادسازی آن منطقه از دست داعش تا حدودی در این منطقه حضور دارند. این مقام عراقی مطلع به "میدل ایست آی" می‌گوید:"پ ک ک و یگان‌های مدافع خلق شنگال را منطقه‌ای می‌دانند که در آن برنده شده اند نه منطقه‌ای که به آزادسازی آن کمک کرده اند".
علیرغم تفاوت‌های ایدئولوژیک، اهداف و وابستگی ها، رابطه بین پ ک ک و وابستگان آن از یک سو و گروه‌های تحت حمایت ایران تحت چتر حشد الشعبی از سوی دیگر همراه با همزیستی بوده است. حشد الشعبی حمایت مالی، پوشش دولتی و پناهگاهی برای پ ک ک و گروه‌های وابسته به آن در سوریه فراهم می‌کند در حالی که پ ک ک و متحدان اش امنیت مناطق مرزی سوریه و مسیر‌های انتقال کالا و تجهیزات را تامین می‌کنند و بر ترکیه و حزب دموکرات کردستان (KDP) فشار می‌آورند.
یک مقام ارشد عراقی به "میدل ایست آی" می‌گوید:"درون و پیرامون شنگال حدود ۲۰ گروه مسلح محلی و منطقه‌ای وجود دارند."
شنگال از نظر استراتژیک در حال حاضر یک منطقه مهم تامین کالا است و منابع آگاه می‌گویند که عبور خط لوله گاز به بندر دریای بانیاس سوریه در دریای مدیترانه از اطراف آن شهر عبور خواهد کرد.
یکی از بازیگران شمال عراق که نمی‌توان آن را نادیده گرفت حزب دموکرات کردستان است. حزب دموکرات کردستان نیروی پیشرو در دولت اقلیم کردستان عراق شریک دیرینه ترکیه است و نیرو‌های امنیتی پیشمرگه آن در کوه‌های استراتژیک نزدیک مرز‌های سوریه و ترکیه مستقر شده اند.
حزب دموکرات کردستان نیز مانند حشد الشعبی دو گروه مسلح ایزدی را تشکیل داده که آنان را در کنار برخی از پیشمرگه‌ها در شنگال مستقر کرده است. در سپتامبر ۲۰۱۷ میلادی، حزب دموکرات کردستان تلاش کرد در کردستان عراق از طریق یک همه پرسی اعلام استقلال کند که سبب شد تا نیرو‌های فدرال تحت حمایت حشدالشعبی یک کارزار نظامی گسترده را برای بازپس گیری مناطق مورد مناقشه آغاز کنند. حزب دموکرات کردستان از تمام مناطق مورد مناقشه از جمله شنگال عقب نشینی کرد.
به دلیل اتحادی که مهندس بین پ ک ک و گروه‌های مسلح عراقی متخاصم با ترکیه تحت حمایت ایران ایجاد کرد موازنه قدرت در شنگال به نفع ایران متمایل شده است. با این وجود، تلاش‌هایی برای پاکسازی شنگال از همه جناح‌های مسلح انجام شده است. در اکتبر ۲۰۲۰ میلادی، بغداد "توافق شنگال" را با اربیل امضا کرد که به موجب آن دستور خروج همه گروه‌های مسلح از منطقه، اخراج جنگجویان پ ک ک و گروه‌های وابسته به آن و بازگرداندن شنگال به مدیریت حزب دموکرات کردستان صادر شد.
در همین حال، مهندس که در آن زمان معاون حشدالشعبی بود و قدرت مطلق بر تامین مالی و تجهیز گروه‌های مسلح و داوطلبانی که با داعش می‌جنگیدند را داشت می‌خواست جای پای خود و متحدان ایرانی اش را در این منطقه محکم کند. او با آگاهی از ویژگی‌های جغرافیایی، قومی و مذهبی منطقه به دنبال اطمینان بخشی به ایزدی‌ها و جلب اعتماد آنان بود".
او با استخدام صد‌ها نفر از آنان و تشکیل شش گروه مسلح که همگی با حشد الشعبی مرتبط بودند این کار را انجام داد. او همین کار را با سنی‌های شنگال انجام داد و یکی دیگر از گروه‌های مسلح سنی مرتبط با حشد الشعبی را تشکیل داد. امروز ابومهدی المهندس و سردار سلیمانی در قید حیات نیستند.
آنان در جریان حمله پهپادی امریکا در ژانویه ۲۰۲۰ میلادی جان شان را از دست دادند، اما همه گروه‌های ذکر شده تحت رهبری آنان هنوز در شنگال و پیرامون آن مستقر هستند. علاوه بر این، چندین گروه مسلح برجسته شیعه از جمله کتائب حزب الله و عصائب اهل الحق نیز بین شنگال و تلعفر در شرق آن منطقه مستقر شده اند.
این توافق به طرز وحشتناکی شکست خورد. جناح‌های مورد حمایت ایران تحت رهبری کتائب حزب الله و عصائب اهل الحق به سادگی از خروج خودداری کردند و دولت "مصطفی الکاظمی" نخست وزیر را متهم کردند که کلید شنگال را به حزب دموکرات کردستان داده است. مقام‌های عراقی گفتند که این ناسازگاری باعث خشم ترکیه شده و به گفته آنان فروپاشی توافق نامه شنگال در تابستان گذشته، آنکارا را مجبور به مداخله نظامی کرد. از آن زمان، عملیات ارتش ترکیه با هدف قرار دادن پ ک ک و گروه‌های وابسته به آن در شنگال به ویژه یگان‌های حفاظت شنگال تشدید شده است. در پاسخ، حملات موشکی به پایگاه نظامی ترکیه در باشیقه شمال عراق نیز چند برابر شده است. ناتوانی دولت عراق در توقف حملات متقابل و ناتوانی ایالات متحده در مداخله به نفع هر یک از طرفین به پیچیدگی منازعه دامن زده و همه افراد منطقه را تحت الحمایه طرف‌های درگیر قرار داده است.
"الی ابوعون" تحلیلگر موسسه صلح ایالات متحده به "میدل ایست آی" می‌گوید:"صرف نظر از جزئیات، درگیری در شنگال ترکی - ایرانی است. اگر ایران و ترکیه بر سر مناطق تحت نفوذ به توافق برسند وضعیت در شنگال تثبیت خواهد شد".
ترکیه در حال حاضر در وضعیت بهتری قرار دارد و به دنبال بهره برداری از تحولات مثبت در روابط منطقه‌ای و غربی خود برای قدری عقب راندن ایران در شنگال است در حالی که ایران تلاش می‌کند دستاورد‌های خود را حفظ کند.
با توجه به منحرف شدن حواس جامعه بین المللی به دلیل رویداد‌های اوکراین "ابوعون" پیش بینی می‌کند که هیچ امتیاز بزرگی در شنگال داد و ستد نخواهد شد. با این وجود، او می‌افزاید:"هر تلاشی برای گشودن جبهه‌های جدید با دفع و مقابله مواجه خواهد شد. بنابراین، انتظار نمی‌رود که اوضاع از کنترل خارج شود یا فراتر از تلاش‌های میان ایران و ترکیه برای عقب راندن نیرو‌های مورد حمایت شان در شنگال باشد".