فراروـ بیش از صد گونه گیاه زینتی کراسولا در دنیا وجود دارد. کراسولا‌ها از نظر فرم و رنگ برگ‌ها و شکل ساقه‌ها با هم متفاوت هستند. امروز بسیاری از گونه‌های کراسولا را به عنوان گیاه زینتی در گلخانه‌ها و فضای سبز پرورش میدهند؛ اما دوگونه از این گیاهان زیبا در ایران بسیار پرطرفدار و معروف شدند. این دو گونه کراسولا خرفه‌ای و کراسولا اواتا یا گیاه یشم است.
به گزارش فرارو، کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم به دلیل داشتن ساقه‌های انعطاف‌پذیر و برگ‌های کوچک و براق گیاهی ایده‌آل برای ساخت بن‌سای هستند. اصول پرورش، نگهداری و تکثیر این دو گونه شبیه به هم است. در این مطلب قصد داریم شیوه‌های صحیح نگهداری این دو گیاه را به شما آموزش بدهیم. اگر می‌خواهید گیاهتان سرسبز و شاداب بماند تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
گیاه‌شناسی
کراسولا خرفه‌ای ((Portulacaria afra و گیاه یشم ((Crassula ovate دو گونه گیاه همیشه سبز و گوشتی هستند که در گروه ساکولنت‌ها قرار می‌گیرند. این دو گونه از خانواده بزرگ و متنوع Crassulaceae و بومی آفریقای جنوبی و موزامبیک هستند. این گیاهان در محیط‌های آفتابی، روشن و عاری از یخبندان به خوبی رشد میکنند.
مشخصات ظاهری
کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم در زیستگاه اصلی خود به شکل درختچه یا بوته‌ای غول‌پیکر دیده می‌شوند. برگ‌های کوچک، دایره‌ای و ساقه باریک با شاخه‌های متراکم از مشخصات ظاهری گیاه کراسولا خرفه‌ای است. درحالی که گیاه یشم برگ‌های بزرگ‌تر، اشکی شکل و ساقه قطور و ضخیم دارند. فاصله برگ‌ها یا گره‌ها در گیاه کراسولا خرفه‌ای بسیار کم است؛ اما فاصله هر گره در گیاه یشم به اندازه یک بند انگشت می‌رسد. برگ‌های هر دو گیاه به رنگ یشمی است؛ اما بیشتر به رنگ سبز مایل به زرد دیده می‌شوند. برخی از واریته‌های کراسولا اگر در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرند، رنگ قرمزی در لبه برگ‌های‌شان ایجاد می‌شود.
گیاه یشم در زیستگاه خود می‌تواند تا ۲.۵ متر رشد کند. رشد گیاه یشم عمودی است. کراسولا خرفه‌ای معمولا روی زمین پهن می‌شود یا اینکه از صخره یا گلدان آویزان می‌شود. برای اینکه این گیاه را به رشد عمودی وادار کنند، در کنار ساقه اصلی گیاه قیم می‌گذارند یا شاخه‌ها را با استفاده از سیم نازک شکل میدهند. با این روش این گیاه زیبا را به بن‌سای تبدیل میکنند. گیاه یشم هنگامی که بالغ می‌شود، در زمستان گل‌های کوچک سفید یا صورتی رنگ ستاره‌ای تولید می‌کند. گل‌های گیاه کراسولا خرفه‌ای مانند گیاه یشم و به رنگ صورتی مایل به بنفش است؛ اما این گیاه به‌ندرت به گل می‌نشیند.
انواع کراسولا خرفه‌ای
• کراسولا خرفه‌ای Variegata: گونه‌ای بسیار زیبا از کراسولا خرفه‌ای است. ساقه‌های این گونه به رنگ قهوه‌ای مایل به بنفش و برگ‌های آن کرم رنگ و سبز است.
• کراسولا خرفه‌ای Minima: برگ‌های سبز، ظریف و کوچک از مشخصات ظاهری این گونه کراسولا خرفه‌ای است.
• کراسولا خرفه‌ای Aurea: شبیه گونه Minima است؛ اما برگ‌ها به رنگ زرد هستند.
• کراسولا خرفه‌ای macrophylla: برگ‌های این گونه از رقم موجود در ایران کمی بزرگ‌تر است. فاصله هر برگ در این گونه کمتر است.
انواع کراسولا آواتا یا گیاه یشم
• کراسولا اواتا Lemon & Lime: برگ‌های لیمویی با رگه‌های سبز از مشخصات ظاهری این گونه زیبا از گیاه یشم است.
• کراسولا اوتا Skinny Fingers: جثه کوتاه و برگ‌های سبز انگشتی شکل و نازک از اصلی‌ترین ویژگی‌های ظاهری این گونه منحصر به‌فرد است.
• کراسولا اواتا سیلور یا Crassula Arborescens: برگ‌های این گونه مات و نقره‌ای رنگ است. لبه برگ‌ها با نوار قرمز رنگی تزئین شده است.
• کراسولا اواتا Botany Bay: این گونه برگ‌های کوچک سکه‌ای شکل دارد. برگ‌ها به رنگ سبز است که نواری قرمز رنگ اطراف آنها را پوشش می‌دهد.
کاربرد‌ها
جالب است بدانید که گیاه کراسولا خرفه‌ای علاوه‌بر جنبه زینتی کاربرد خوراکی نیز دارد. برگ‌های سبز کراسولا خرفه‌ای سرشار از ویتامین C هستند. در آفریقای جنوبی برگ‌های کراسولا خرفه‌ای را در ترکیب با سالاد و سوپ استفاده میکنند. این گیاه به دلیل ذخایر آب در بافت‌های خود تغذیه مناسبی برای دام در دوره‌های خشکسالی آفریقای جنوبی است. گیاه یشم به دلیل داشتن اگزالات کلسیم کمی سمی است و مصرف خوراکی ندارد.
گیاه یشم در فنگ‌شویی
یکی از محبوب‌ترین انواع کراسولا گیاه یشم است که معمولا آن را با نام‌های گیاه پول، گیاه دلار، درخت پول و گیاه خوش‌شانس می‌شناسند. این گیاه بر اساس فنگ‌شویی علاوه‌بر ظاهری مدرن و زیبا خوشبختی، ثروت و شانس را به خانه می‌آورد.
نکته مهم
متاسفانه امروز بسیاری از تولیدکنندگان و فروشندگان گیاهان زینتی با استفاده از رنگ‌های مضر، برگ‌ها و ساقه‌های گیاهان را رنگ میکنند. این کار تنها برای جذب مشتری انجام می‌شود و برای گیاه کاملا مضر است. لطفا از خریدن گیاهان یشم رنگی یا هر گیاه رنگ شده‌ای خودداری کنید. این گیاهان پس از مدتی بیمار می‌شوند و از بین می‌روند. پوشش رنگی که روی برگ‌ها و ساقه قرار گرفته است، از رسیدن نور کافی، رطوبت و اکسیژن به گیاه جلوگیری می‌کند. برگ‌های رنگی پس از مدتی می‌ریزند و اگر در نگهداری از گیاهان مبتدی باشید، گیاه به جای جوانه زدن از بین می‌رود.
نکاتی در مورد اصول نگهداری گیاه کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم
نور مناسب: دو گیاه کراسولا خرفه‌ای و یشم به نور زیاد خورشید نیاز دارند؛ درنتیجه آپارتمان‌های تاریک و بدون پنجره نورگیر برای پرورش این گیاهان مناسب نیستند. هر دو گیاه باید در طول روز بیش از ۴ ساعت نور مستقیم ملایم یا غیرمستقیم زیاد دریافت کنند. بهترین مکان برای نگهداری این دو گیاه زیبا پشت پنجره نورگیر شرقی یا جنوب شرقی است. حیاط و تراس پر نور نیز برای نگهداری این گیاهان مناسب است. ریزش برگ‌ها و له شدن ساقه گیاه از مهم‌ترین مشکلاتی است که علت اصلی آن می‌تواند نور کم باشد. اگر این گیاهان را در آپارتمان نگهداری می‌کنید، حتما در روز پنجره را کاملا باز کنید تا نور مستقیم خورشید به گیاه بتابد.
زمان آبیاری: انواع کراسولا گیاهانی کم آب هستند. ساختار گوشتی و آبدار ساقه و برگ‌های این گیاهان آب را در بافت‌های خود حفظ می‌کند. آبیاری زیاد باعث زردی برگ‌ها و افزایش فاصله گره‌ها از هم می‌شود. اگر بیش از حد خاک گلدان خیس باشد، ریشه و ساقه‌های گیاه می‌پوسند. آبیاری کم علاوه‌بر رشد بهتر گیاه یشم و کراسولا خرفه‌ای به زیباتر شدن فرم برگ‌ها نیز کمک می‌کند. زمانی به گیاه آب بدهید که تمام خاک گلدان رو به خشکی است. آبیاری هر دوره باید کامل انجام شود. آبیاری کامل یعنی تا جایی به گیاه آب دهید که آب اضافی از سوراخ کف گلدان خارج شود. حتما آب درون زیرگلدانی را دور بریزید.
نوع خاک: اگرچه گیاه کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم در هر نوع خاکی رشد میکنند، یک ترکیب مناسب می‌تواند از بروز بیماری‌ها و مشکلات مربوط به نگهداری از این گیاهان جلوگیری کند. بهترین خاک برای این دو گیاه خاکی سبک، غنی و زهکش‌دار است. استفاده از انواع خاک‌های ماسه‌ای به‌خصوص ماسه دانه درشت رودخانه و ترکیب آنها با خاک برگ پوسیده جنگلی، مقداری کود دامی پوسیده، کمی پرلیت و تکه‌های زغال برای کاشت این گیاهان بسیار مناسب است. این ترکیب علاوه‌بر رساندن مواد مغذی به گیاه، باعث می‌شود که خاک برای مدت طولانی مرطوب نماند و به موقع خشک شود.
دما: بهترین دما برای نگهداری از گیاه یشم و کراسولا خرفه‌ای بین ۱۸ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است. اگرچه این گیاهان دما‌های پایین‌تر یا بالاتر از میزان گفته شده را به‌راحتی تحمل میکنند، به یخبندان حساس هستند. در زمستان گیاه را در معرض بارش برف یا یخبندان شبانه قرار ندهید. در تابستان‌های گرم و سوزان که دمای هوا به بیش از ۳۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، گیاه را به محل سایه آفتاب منتقل کنید.
رطوبت هوا: معمولا گیاهان کراسولا اعم از کراسولا اواتا و خرفه‌ای بومی مناطق بیابانی و کم بارش هستند. در این مناطق رطوبت هوا بسیار کم است؛ درنتیجه این گیاهان به رطوبت بالایی نیاز ندارند. اقلیم بیشتر نواحی ایران به خصوص مناطق مرکزی و جنوبی شرایط طبیعی را برای پرورش انواع کراسولا در محیط باز فراهم کرده است.
کوددهی: در صورتی که از خاک غنی و مغذی برای کاشت گیاهان کراسولا خود استفاده کردید، به کود دادن نیاز نیست. در مواقعی که تنها از یک نوع خاک (مثلا ماسه) استفاده کردید، لازم است که به خاک کود اضافه کنید. کمی کود پوسیده دامی یا کود برگ جنگلی را با خاک سطحی مخلوط کنید. البته می‌توانید از کود‌های شیمیایی محلول در آب نیز برای تغذیه کراسولا‌ها بهره ببرید. کود محلول در آب سه بیست یا کود‌های حاوی پتاسیم برای تغذیه این دو گیاه مناسب است. این نکته را هرگز فراموش نکنید که کود دادن زیاد به گیاهان می‌تواند آنها را نابود کند. در طول فصول رشد (بهار و تابستان) هر ماه یک مرتبه به آنها کود محلول در آب بدهید. سالی یک مرتبه با کود‌های طبیعی و پوسیده گیاهی یا حیوانی گیاه را تغذیه کنید.
تعویض گلدان: کراسولا‌ها مانند بسیاری از ساکولنت‌ها و کاکتوس‌ها ریشه‌های زیادی تولید نمی‌کنند؛ در نتیجه به گلدان‌های بسیار بزرگ و تعویض گلدان هر ساله احتیاجی ندارند. گلدان باید متناسب با سایز گیاه انتخاب شود. بهتر است از گلدان‌های سفالی برای کاشت این دو گیاه استفاده کنید تا علاوه‌بر کنترل رطوبت خاک از افزایش دمای خاک در هنگام تابش نور خورشید جلوگیری کند. بهترین زمان برای تعویض گلدان فصل بهار است.
هرس: گیاه کراسولا خرفه‌ای و کراسولا اواتا در شرایط مناسب زیستی به‌سرعت رشد میکنند. این دو گیاه با تولید شاخه‌های فرعی، گیاهی متراکم و پر شاخ و برگ را شکل میدهند. برای حفظ آراستگی شاخه‌های گیاه لازم است آنها را هرس کنید. هرس معمولا روی شاخه‌های جوان‌تر صورت می‌گیرد. در هنگام هرس از دستکش و چاقوی تیز و پاکیزه استفاده کنید. شما می‌توانید به‌راحتی از شاخه‌های هرس شده این گیاهان زیبا را تکثیر کنید.
تکثیر و ازدیاد گیاه کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم
گیاه کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم به‌راحتی از طریق قلمه برگ و ساقه تکثیر می‌شوند. قلمه ساقه برای تکثیر این دو گیاه موفقیت آمیزتر است.
تکثیر به روش کاشت قلمه ساقه
• برای تکثیر کراسولا خرفه‌ای و کراسولا اواتا ابتدا ساقه‌های سالم و جوان را انتخاب کنید که حداقل ۸ سانتی‌متر طول دارند.
• با استفاده از یک چاقو یا کاتر تیز و پاک قلمه‌ها را از گیاه مادر جدا کنید.
• قلمه‌ها را برای یک یا دو روز (بستگی به شرایط محیطی) در سایه قرار بدهید تا محل برش خشک شده و پینه ببندد.
• بهتر است برای تسریع در ریشه‌زنی قلمه برگ‌های آن را حذف کنید.
• قلمه‌ها را به صورت عمودی در خاک بکارید. ۲ بند انگشت از قلمه باید در خاک فرو رود.
• بهترین خاک برای کاشت قلمه‌های کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم ترکیب ماسه رودخانه‌ای و خاک برگ است. البته می‌توان از ترکیب پرلیت و پیت ماس نیز برای تکثیر این دو گیاه استفاده کرد.
• بستر کاشت را در مکانی روشن و با دمای ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد قرار بدهید.
• بستر کشت باید پس از خشک شدن سطح خاک دوباره مرطوب شود. برای مرطوب کردن خاک بستر از مه‌پاش یا اسپری آب استفاده کنید.
• قلمه‌ها پس از دو هفته ریشه‌دار شده و شروع به جوانه زدن میکنند.
تکثیر به روش کاشت قلمه برگ
• ابتدا باید برگ‌های یک ساله، سالم و بالغ را از گیاه مادر جدا کنید. بهتر است برای جدا کردن برگ‌ها از چاقو استفاده نشود. کمی برگ را به پایین فشار بدهید، برگ جدا می‌شود.
• اجازه بدهید برگ جدا شده برای یک تا سه روز در محیط سایه بماند تا محل جدا شدن آن پینه ببندد.
• محل جدا شدن برگ را با استفاده از پودر هورمون ریشه‌زایی آغشته کنید.
• گلدانی را شامل ترکیب خاک ماسه، پرلیت و پیت ماس تهیه کنید.
• برگ‌ها را روی خاک قرار بدهید، به طوری که دمبرگ یا محل جدا شدن برگ از گیاه مادر با خاک سطحی در تماس باشد.
• بستر کشت را در محیطی گرم و روشن قرار بدهید و قبل از خشک شدن سطح خاک آن را با اسپری آب غبارپاشی کنید.
• پس از مدتی ریشه‌ها از دمبرگ رشد میکنند و به مرور اولین جوانه‌ها ظاهر می‌شوند.
بیماری‌ها و آفات مربوط به گیاه یشم و کراسولا خرفه‌ای
مانند بسیاری از گیاهان آپارتمانی، ساکولنت‌ها و کاکتوس‌ها گیاه کراسولا خرفه‌ای و کراسولا اواتا نیز مورد هجوم آفات قرار می‌گیرند. وضعیت نامساعد زیستی می‌تواند این گیاهان را بیمار و شرایط را برای رشد و تکثیر انواع آفات مهیا کند. در ادامه به رایج‌ترین آفات و بیماری‌های مربوط به گیاه یشم و کراسولا خرفه‌ای می‌پردازیم.
بیماری‌ها
• چروک شدن برگ‌ها: تشنگی یا قطع ارتباط ریشه با گیاه از علت‌های اصلی پژمردگی و چروک شدن برگ‌های گیاه یشم و کراسولا خرفه‌ای است. اگر گیاه تشنه است، باید چند روز پس از آبیاری مشکل چروک شدن برگ‌هایش رفع شود، در غیر این صورت ارتباط ریشه‌ای قطع شده است. گاه کوددهی زیاد، آبیاری زیاد، گرما، نور بیش از حد و خاک نامناسب می‌توانند در چروک شدن برگ‌ها و قطع ارتباط ریشه با گیاه دخیل باشند. علت را بررسی کنید.
• ریزش برگ‌ها: نور کم و آبیاری زیاد دو دلیل اصلی ریزش برگ‌های کراسولا خرفه‌ای و گیاه یشم هستند. این گیاهان به آبیاری کم و نور فراوان نیاز دارند.
• زرد شدن برگ‌ها: زرد شدن و ریختن دو برگ قدیمی از گیاه شما نشانه بیماری و مرگ گیاه نیست. اگر همه برگ‌های گیاه زرد شد، این به دلیل آبیاری زیاد و پوسیدگی ریشه است.
• وجود لکه‌های قهوه‌ای کوچک روی برگ‌ها: ممکن است گیاه را در زمان تابش نور خورشید غبارپاشی کرده باشید.
آفات
• برجستگی‌های کوچک قهوه‌ای رنگ روی ساقه و برگ‌های گیاه: این یک نوع آفت به نام شپشک سپردار است. گیاه را بررسی کنید، اگر تعداد آفات کم بود، آنها را با کمک چوب کبریت از گیاه جدا کنید. در صورتی که آفات به تمام نقاط گیاه هجوم آورده باشد، به سم مخصوص نیاز دارید. ابتدا گیاه را از بقیه گیاهان جدا کنید؛ سپس با استفاده از سمومی، چون سم استامی پراید، سم ایمیدوکلروپراید یا سم کونفیدور گیاه را سمپاشی کنید. این سموم در آب حل می‌شوند و باید ۴ مرتبه (هفته‌ای ۲ بار) گیاه را سمپاشی کنید. در آخر گیاه را با آب بشویید.
• موجودات کوچک پودری سفید رنگ زیر و روی برگ‌ها و اطراف ساقه‌ها: به این آفت خطرناک شپشک آردآلود گفته می‌شود. این آفت را می‌توانید به‌راحتی با سم ایمیدوکلروپراید از بین ببرید. اگر تعداد آفات کم بود، آنها را با دست یا از طریق شستن با آب از روی گیاه حذف کنید.