به‌ناز مقدسی، روایت است که هر بیماری که دچار مرگ‌مغزی می‌شود با اهدای ارگان‌ها و نسوج خود می‌تواند هشت نفر را از مرگ حتمی و ۵۰ بیمار را از معلولیت نجات دهد.
به گزارش شهروند، تصور کنید برای نجات جان‌تان به کسی وابسته هستید که هرگز او را ندیده‌اید. یا از طرف دیگر، فکر کردن به اینکه بعد از مرگ چه اتفاقی برای بدن شما خواهد افتاد سخت است، چه برسد به اهدای اندام‌ها و بافت‌هایتان.
اما در طول زندگی اهدای عضو یک تصمیم سخاوتمندانه و ارزشمند است که با هر مرگ یک یا چند زندگی را می‌توان نجات داد. این تجربه همه آن‌هایی است که گیرنده اعضای بدن بیماران مرگ‌مغزی بوده‌اند و به لطف آخرین هدیه آنها، بسیاری از بیمارانِ در صف اهدای عضو، از مرگ نجات پیدا کردند.
مرگ‌مغزی حالتی از توقف عملکرد مغز است که در آن زندگی بیمار غیرقابل برگشت تشخیص داده می‌شود. انجمن مغز و اعصاب آمریکا (AAN) مرگ‌مغزی را با سه علامت اصلی، توقف عملکرد‌های مغز از جمله ساقه مغز، کما یا عدم پاسخگویی و آپنه یا همان توقف تنفس تعریف کرده است.
دکتر کتایون نجفی‌زاده فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی و مدیر عامل انجمن اهدای عضو ایرانیان درباره فرآیند مرگ‌مغزی می‌گوید: «مرگ‌مغزی درواقع تخریب سلول‌های مغزی است، به‌طوری که سلول‌های مغز به ماده‌ای بدون شکل و متعفن تغییر شکل می‌دهند.» با این حال، در بسیاری از مرگ‌های مغزی قلب همچنان به تپش‌های خود ادامه می‌دهد، همین امر باعث شده عده‌ای از مردم تصور می‌کنند بیماران مرگ‌مغزی می‌توانند دوباره به زندگی برگردند، اما دکتر نجفی‌زاده در این‌باره توضیح می‌دهد: «قلب خاصیت اتوماتیک‌واری دارد و قسمت کوچکی از قلب می‌تواند مثل خازن، امواج الکتریکی را در خودش ذخیره کند و تا هشت دقیقه بدون اکسیژن نیز به تپش خودش ادامه دهد. اما اگر در این هشت دقیقه بیمار احیا نشود، معمولا پزشک مرگ قطعی را اعلام می‌کند.»
با این حال، اگر اولین سوال شما این باشد که همه بیماران مرگ‌مغزی می‌توانند اعضای خود را اهدا کنند؟ باید گفت خیر! همه نمی‌توانند پس از مرگ، اندام یا بافت خود را اهدا کنند.
پزشک پس از مرگ فرد ارزیابی می‌کند که آیا اندام‌ها یا بافت‌ها برای اهدا مناسب هستند یا خیر. سن نیز در اهدای عضو و بافت اهمیت کمی دارد. اهدا از بدو تولد تا پیری قابل انجام است، بر همین اساس پزشک فقط مناسب‌بودن هر عضو یا بافت را ارزیابی‌می‌کند.
با این حال، دو عضو از بدن شرایط سنی خودشان را دارند؛ اهدای پوست تنها از سن ۲۰ سالگی امکان‌پذیر است، آن هم پوست‌های بدون خالکوبی و قلب یک فرد ۸۰ ساله که دیگر برای اهدا مناسب نیست.
وقتی متخصصان بیمارستان تمام گزینه‌های درمانی بیماری را که دچار مرگ‌مغزی شده است، انجام دهند و تصمیم نهایی را بگیرند که بیمار مبتلا به آسیب مغزی شدید شانسی برای بهبودی ندارد، آن موقع امکان اهدای عضو وجود دارد.
این روند اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که یکسری آزمایش‌ها برای تعیین اینکه بیمار معیار‌های مرگ‌مغزی را دارد یا نه، انجام شود و از طرف دیگر خانواده بیمار نیز باید درباره اهدای اعضای بیمارشان که دیگر امیدی به بهبودی او نیست، تصمیم بگیرند.
با همه اینها، جلب رضایت از خانواده داغدیده در چنین شرایطی آنقدر سخت است که به همین دلیل نیز آمار اهدای عضو در برخی از استان‌های کشور بسیار کم گزارش می‌شود. اگرچه آمار دقیق اهدای عضو در کشور باید از طرف وزارت بهداشت اعلام شود، با این حال، رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان درباره این آمار می‌گوید: «در دوران قبل از کووید-۱۹ تعداد اهدای عضو به‌ازای هر یک‌میلیون نفر در ایران ۱۴/۳ رتبه نسبتا خوبی بود. با این حال، ما هنوز در دنیا در رتبه ۳۱ قرار داریم. هرچند که در آسیا، کشور ما رتبه اول اهدای عضو را دارد.»
نکته دردناک درباره فرآیند اهدای عضو در دوران کرونا بود؛ در واقع همانطور که این ویروس بسیاری از کارکرد‌های جهان را با اختلال مواجه کرد، آمار اهدای عضو را نیز کاهش داد. تا جایی که آمار اهدای عضو در ایران از عدد ۱۴/۳ به نصف رسید.
دکتر نجفی‌زاده می‌گوید که این معضل تنها در اولین سال کرونا وجود داشت، در سال ۱۴۰۰ این آمار دوباره بالا رفت و به حدود ۱۰/۷ رسید، هرچند که هنوز امکان برگشتن به رتبه قابل قبول، قبل از دوران کرونا وجود دارد. یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش اهدای عضو در این دوران این بود که تعداد بسیار زیادی از کادر درمان و ظرفیت تخت‌های بیمارستانی برای مبارزه با این ویروس به کار گرفته می‌شد و از طرف دیگر اثبات اینکه بیمار مرگ‌مغزی به کرونا مبتلا نبوده، بسیار مشکل بود. چراکه معمولا مرگ‌مغزی به دلیل ضربه مغز و قفسه سینه رخ می‌دهد و امکان تشخیص اینکه در نمونه عکسبرداری فرد به کرونا مبتلا بوده یا نه، این روند را با اختلال روبه‌رو می‌کرد. همین مسأله باعث شد که اعضای بدن بسیاری از مرگ‌های مغزی در دوران کرونا بدون استفاده بماند، حتی آن‌هایی که کارت اهدای عضو بدن خود را سال‌ها قبل از شیوع این ویروس تکمیل کرده بودند.
دکتر نجفی‌زاده می‌گوید بیش از ۲۵ هزار نفر در فهرست پیوند عضو قرار دارند و قبل از دوران کرونا روزی ۷ تا ۱۰ نفر از این تعداد به دلیل نرسیدن عضو پیوندی فوت می‌کردند؛ بنابراین می‌توان تصور کرد که وقتی آمار اهدای عضو در این دوران از عدد ۱۴ به ۷ درصد تقلیل پیدا می‌کند، مرگ اعضایی که در لیست انتظار پیوند بودند نیز دو برابر شده است.