فراروـ گیاهان اساس معالجه بیماری‌ها در طول تاریخ بشر بوده‌اند و امروزه نیز این شیوه درمان با نام طب سنتی در همه نقاط دنیا رایج است. با وجود طب مدرن، اکنون نیز منشا بسیاری از داروهای آزمایشگاهی و شیمیایی از گیاهان دارویی است. گیاهان دارویی گیاهانی هستند که حاوی ماده موثره یا ترکیبات شیمیایی دارویی‌اند. این ترکیبات شیمیایی که به طور طبیعی در گیاهان وجود دارد، می‌توانند تاثیرات شگرفی در معالجه بیماری‌ها داشته باشند. گیاهانی در طبیعت یافت می‌شوند که اثربخشی بسیار بالا و سریعی از خود نشان می‌دهند.
به گزارش فرارو، حتما نام گیاه دارویی هلیله سیاه را شنیده‌اید. اغلب افراد دانه‌های سیاه رنگ این گیاه را جهت درمان سریع یبوست مصرف می‌کنند. هلیله سیاه با عناصر مفید و ترکیبات مغذی اساس تهیه و ساخت داروهای شیمیایی زیادی است. این دانه‌های دارویی نه‌تنها برای رفع مشکلات گوارشی مفیدند، داروی بسیاری از بیماری‌ها از جمله دیابت، نقرس، صرع، روماتیسم، سرطان، فلجی و بیماری‌های قلبی و عروقی است. طبق مطالعات انجام شده هلیله سیاه اثرات آنتی اکسیدانی، ضد دیابتی، ضد باکتریایی، ضد ویروسی، ضد قارچی، ضد سرطانی، آنتی موتاژنیکی و ضد عفونی و فعالیت بهبود زخم‌ها رادارد. در این مطلب قصد داریم به معرفی هلیله سیاه، اثرات درمانی این گیاه و شیوه مصرف آن بپردازیم.
گیاه‌شناسی هلیله سیاه
هلیله سیاه با نام علمی Terminalia chebula و نام انگلیسی Myrobalan نام درختی از خانواده Combretaceae و بومی جنوب آسیا، هند، نپال، جنوب غرب چین، جنوب سریلانکا، مالزی و ویتنام است. درخت لوز یا گاروم زنگی که در جنوب ایران رویش دارد، با درخت هلیله سیاه از یک تیره هستند.
مشخصات ظاهری درخت هلیله سیاه
هلیله سیاه یک درخت برگریز استوایی است که حداکثر تا ۱۵ متر رشد می‌کند. این درخت زیبا با برگ‌های پهن و چرمی میوه‌هایی شبیه به آلو، اما کشیده‌تر از آلو تولید می‌کند. این میوه‌ها در ابتدا سبز و زرد رنگ و پس از برداشت و خشک شدن به رنگ سیاه تا قهوه‌ای در می‌آیند.
کاربرد‌های هلیله سیاه
هلیله سیاه به طور گسترده در طب سنتی هند و ایران برای درمان بیماری‌هایی از جمله زوال عقل، یبوست و دیابت کاربرد دارد. روغن و پودر هلیله سیاه دو فرآورده مهم از این گیاه دارویی هستند. اخیرا از عصاره هلیله سیاه برای تهیه برخی از داروها استفاده می‌شود. این داروها به صورت قرص، کپسول و شربت در بازار قابل تهیه می‌باشند. از هلیله سیاه در جنوب شرق آسیا، به عنوان ماده‌ای رنگ‌زا استفاده می‌شود. با آسیاب کردن میوه‌های هلیله سیاه و جوشاندن آن، رنگ زرد کره‌ای بدست می‌آید که با آن پارچه‌ها و نخ‌های پنبه‌ای را رنگ می‌کنند. همچنین از میوه‌های این درخت در چرم سازی و اولین مراحل دباغی استفاده می‌شود.
طبع هلیله سیاه
براساس مستندات طب سنتی ایران هلیله سیاه دارای طبیعت گرم و خشک است و مقوی حافظه و تصفیه کننده خون از سودا می‌باشد.
طعم هلیله سیاه
هلیله سیاه تازه مزه‌ای ترش و شیرین و گس دارد. طعم پودر هلیله سیاه تلخ و گس است که اغلب افراد ترجیح می‌دهند آن را به شکل کپسول مصرف کنند.
ترکیبات شیمیایی هلیله سیاه
هلیله سیاه شامل ۳۲ درصد تانن است. این دانه‌ها دارای ترکیبات فنلی و آلی از جمله فلاونول گلیکوزیدها، ترپنوئیدها، کومارین کونژوگه و اسید گالیک است. هلیله سیاه سرشار از مواد مغذی مانند ویتامین C، پروتئین، اسید‌های آمینه و مواد معدنی می‌باشد.
روش‌های مصرف هلیله سیاه
ترکیب نصف قاشق چایخوری پودر هلیله سیاه با عسل یا ماست و خوردن آن بعد از غذا و قبل از خواب از بهترین شیوه‌های مصرف این ماده گیاهی است. البته می‌توانید با پودر هلیله سیاه دمنوش نیز تهیه کنید. نصف قاشق چایخوری از پودر هلیله سیاه را در یک لیوان آب داغ ریخته و اجازه دهید روی حرارت ملایم (مثلا بخاری) دم بکشد، سپس آن را بعد از غذا بنوشید.
کاربرد روغن هلیله سیاه
در طب سنتی، روغن هلیله سیاه را برای درمان بواسیر، درد‌های بیماری روماتیسم مفصلی، درمان قولنج، یبوست، زخم معده، سیاهی دور چشم، شوره سر، ریزش مو، عفونت لثه و بهبود زخم‌های سطحی استفاده می‌کنند. از این روغن می‌توان به دو روش داروی موضعی و خوراکی استفاده کرد.
اثرات درمانی هلیله سیاه
در علوم طب کشور‌های مختلف، به دلیل مزایای متعدد پزشکی هلیله سیاه، آن را به «مادر گیاهان» و «سلطان داروها» لقب دادند. میوه خشک شده هلیله سیاه در آیورودا و طب سنتی ایران، داروی درمان سریع یبوست است. مصرف مقداری از پودر هلیله سیاه درصد تخلیه معده را افزایش می‌دهد. بر اساس مطالعات انجام شده، این ماده ضد نفخ قوی است؛ اما فواید درمانی هلیله سیاه تنها به رفع مشکلات گوارشی ختم نمی‌شود.
در ادامه به دیگر خواص این داروی گیاهی خواهیم پرداخت.
• هلیله سیاه آنتی‌اکسیدان و آنتی باکتریال قوی: هلیله سیاه منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی مانند اسیدالاژیک، اسیدگالیک، گلیکوزید‌های فلاونول، سلنیوم و ویتامین C است که از بدن شما در برابر عوامل سرطان‌زا محافظت می‌کند. طبق مطالعات انجام شده مشخص شد که عصاره هلیله سیاه غلظت آنتی‌اکسیدان‌ها را در کبد و کلیه‌ها بهبود می‌بخشد. علاوه بر این، ترکیبات موثر دارویی در هلیله سیاه به مبارزه با استرس اکسیداتیو کمک می‌کند. مصرف دانه‌های هلیله سیاه ممکن است ابتلا به بیماری‌های مربوط به افزایش سن را به تعویق بیندازد. همچنین این دانه‌هادارای خواص ضد باکتریایی و ضد ویروسی قوی هستند. این خاصیت بدن را از مسمومیت‌ها و بیماری‌های با منشا باکتری موجود در غذا‌ها و محیط دور می‌کند.
• هلیله سیاه اسیدیته معده را کاهش می‌دهد و از زخم معده جلوگیری می‌کند: زخم معده یکی از مشکلات رایج گوارشی است که بسیاری از افراد به این بیماری مبتلا هستند. مصرف منظم و به اندازه پودر هلیله سیاه می‌تواند اسید بیش از حد معده را کاهش دهد و با افزایش تولید مخاط در معده، از زخم معده جلوگیری کند. میوه‌های هلیله سیاه سرشار از پلی فنول‌ها و آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند اسید گالیک، چبولینیک اسید و اسید الاژیک هستند که طبق مطالعات باکتری‌های مربوطبه بیماری زخم معده را از بین می‌برند.
• تقویت سیستم ایمنی بدن با هلیله سیاه: هلیله سیاه دارای مقادیر قابل توجهی از ویتامین C و آنتی اکسیدان‌ها است که یک منبع غذایی و گیاهی عالی برای تقویت سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شوند. مطالعات اخیر اثرات درمانی این ماده گیاهی را در سرکوب میکروب‌ها و عفونت‌ها اثبات کرده‌اند. علاوه بر این، هلیله سیاه دارای اثرات ضد باکتری، ضد ویروسی و ضد قارچی قوی است که مصرف آن می‌تواند بیماری‌های مربوطه را درمان کند. علاوه بر این، ترکیبات دارویی هلیله سیاه به بازسازی بافت‌های فرسوده بدن کمک می‌کنند و زخم‌های بدن را به سرعت التیام می‌بخشند.
• تاثیر هلیله سیاه بر دیابت و سندروم متابولیک: سطح بالای گلوکز خون و کاهش حساسیت به انسولین به دلیل مصرف غذا‌های نامناسب، دلیل اصلی دیابت نوع دو و سندرم متابولیک است. بر اساس نتایج آزمایشگاهی مشخص شده است که ترکیبات دارویی هلیله سیاه تاثیرات قابل توجهی در کاهش سطح قند خون و افزایش حساسیت به انسولین می‌گذارند. بیماران دیابتی که از داروهای کاهش و تنظیم قندخون مانند انسولین استفاده می‌کنند، باید قبل از مصرف پودر هلیله سیاه با پزشک خود مشورت کنند.
• مصرف هلیله سیاه ممکن است به کنترل وزن بدن کمک کند: هلیله سیاه برای کاهش و کنترل وزن بدن مفید است. این داروی گیاهی معده را شستشو می‌دهد و از یبوست، ورم معده و روده جلوگیری می‌کند. با مصرف هلیله سیاه فرایند هضم و جذب مواد غذایی بهبود و سرعت متابولیسم بدن افزایش می‌یابد. پس از مصرف این ماده حتما حس سبکی و با نشاط بودن را تجربه خواهید کرد. علاوه بر این‌ها، هلیله سیاه با افزایش ترشح صفرا به فعال شدن چربی‌های تجمع یافته در بدن کمک می‌کند.
• درمان التهاب و درد چشم‌ها با هلیله سیاه: یکی از اثرات درمانی هلیله سیاه در طب آیورودا درمان التهاب و درد چشم‌ها است. از قدیم عصاره هلیله سیاه را با آب ترکیب می‌کردند و با آن چشم‌هایشان را شستشو می‌دادند. برای این منظور باید تعدادی از دانه‌های هلیله سیاه را در لیوان آب ولرم خیس کنید و اجازه دهید تا صبح در آن باقی بمانند. سپس صبح پس از بیدار شدن از این آب برای شستن چشمهایتان استفاده کنید. آب هلیله سیاه خاصیت ضد درد و ضد التهاب دارد.
• پوستی درخشان و مو‌هایی سالم با هلیله سیاه: در طب سنتی اغلب از پودر هلیله سیاه برای درمان مشکلات پوستی، چون آکنه و التهاب و همچنین ریزش مو و شوره سر استفاده می‌شود. جهت رفع آکنه و التهابات پوست، مقداری از پودر هلیله سیاه را با آب گرم به حالت خمیری در می‌آورند و مستقیم بر روی محل آسیب دیده قرار می‌دهند. این شیوه درمان تنها برای کسانی است که پوستشان به هلیله سیاه حساسیت نداشته باشد. جهت بهره بردن از فواید هلیله سیاه برای موها، می‌توانید از روغن آن استفاده کنید. با استفاده از روغن هلیله سیاه بر روی موها، ریزش مو و شوره سر را درمان کنید.
• خواص ضدالتهابی هلیله سیاه: التهاب، بخشی از مکانیسم دفاعی بدن است که در نهایت منجر به بهبودی می‌شود. التهاب می‌تواند بر اثر برخورد یک جسم خارجی به پوست یا عاملی بیماری‌زا در بدن ایجاد شود. در برخی موارد بدن به اشتباه سلول‌ها و بافت‌های خود را مضر تشخیص می‌دهد و موجب التهاب در آن ناحیه می‌شود. براساس مطالعات اخیر، دانشمندان دریافتند که استفاده از عصاره هلیله سیاه می‌تواند در کاهش التهاب موثر باشد. اسید گالیک یکی از اسید‌های فنلی اندوژن اصلی موجود در میوه هلیله سیاه است که دارای فعالیت ضد التهابی است.
• رفع سیاهی دور چشم با پودر هلیله سیاه: یک قاشق از پودر هلیله سیاه را با کمی ژل آلوئه ورا و ۲ قطره روغن بادام مخلوط کنید. این ترکیب را به آرامی و به صورت دورانی دور چشمهایتان بمالید. اجازه دهید ماسک ۱۵ دقیقه دور چشم‌ها باقی بماند تا خشک شود. سپس صورت خود را با آب ولرم بشویید. برای جلوگیری از خشکی پوست دور چشم‌ها از مرطوب کننده استفاده کنید. با استفاده از این روش سه بار در هفته، سیاهی دور چشم را برای همیشه از بین خواهید برد.
فواید دیگر هلیله سیاه...
• هلیله سیاه ضد آلرژی پوستی است. میوه سبز را پس از کوبیدن و له کردن، مانند خمیری به محل بیماری می‌زنند.
• مصرف نیمی از قاشق چای خوری پودر هلیله سیاه با عسل، سرفه‌های خشک، برونشیت و سایر مشکلات ریه را درمان می‌کند.
• خواص ضد التهابی هلیله سیاه و طبع گرم آن می‌تواند مشکلات و علائم بیماری روماتیسم مفصلی را بهبود بخشد.
• نوشیدن جوشانده هلیله سیاه، در کنار مصرف داروهای تجویز پزشک می‌تواند برای درمان بیماری بواسیر موثر باشد.
• استفاده کمی از پودر هلیله سیاه بر روی مسواک، برای سفید کردن دندان‌ها و رفع التهاب دهان و لثه موثر است.
• از عصاره هلیله سیاه در داروسازی برای ساخت داروهای ضد باکتریایی، ضد ویروسی و ضد قارچی استفاده زیادی می‌شود.
• طبق مطالعات آزمایشگاهی، مشخص شد که ترکیبات موجود در میوه هلیله سیاه جلوی تکثیر سلول‌های سرطانی سرطان پروستات و سرطان پستان را می‌گیرند.
• هلیله سیاه دارای ترکیباتی است که مصرف آن منجر به از بین رفتن باکتری‌های عامل اسهال و میکروب معده می‌شود.
• مصرف هلیله سیاه به تقویت حافظه کمک می‌کند.
• گیجی، سردرد، افسردگی و بی خوابی از جمله مشکلاتی است که مصرف هلیله سیاه می‌تواند آن‌ها را رفع کند.
• نتایج تحقیقات نشان دادند که استفاده از خمیر پودر میوه هلیله سیاه بر روی زخم‌ها، موجب التیام سریع زخم‌های سطحی می‌شود.
• با استفاده از عصاره گرم هلیله سیاه به صورت موضعی بر روی تبخال، این عارضه را درمان کنید.
• برای کاهش منافذ پوست صورت از ماسک هلیله سیاه استفاده کنید. ۲ قاشق پودر هلیله سیاه را با کمی گلاب مخلوط کنید و به مدت ۲۰ دقیقه بر روی پوست قرار دهید؛ سپس صورت خود را با آب سرد بشویید.
• مصرف پودر هلیله سیاه با عسل ممکن است مشکلات جنسی را درمان کند.
عوارض مصرف هلیله سیاه
• در طب آیورودا مصرف هلیله سیاه در دوران قاعدگی، افرادی که از خستگی رنج می‌برند و افراد خیلی لاغر توصیه نمی‌شود.
• مصرف هلیله سیاه در دوره بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود.
• اگر قصد جراحی یا هر گونه عمل پزشکی را دارید از ۳ هفته قبل مصرف هلیله سیاه را قطع کنید.
• اگر بدنتان دچار کمآبی است یا اسهال شدید دارید، از خوردن هلیله سیاه خودداری کنید.
• خوردن هلیله سیاه ممکن است موجب کاهش میزان قندخون شود. افراد دیابتی که از داروهای کاهش قندخون استفاده می‌کنند باید در مصرف هلیله سیاه احتیاط کنند.
• مصرف خوراکی هلیله سیاه به مدت ۳ ماه یا کمتر، ایمن است. در صورت مصرف بیش از حد این ماده گیاهی، عوارض منفی بر سلامتی بدن خواهد گذاشت.