مهیب‌ترین توفان گردوغبار سال ۲۰۲۲ خاورمیانه، دیروز همزمان در سوریه و عراق آغاز شد و دامنه آن به سرعت به مرز‌های غربی کشور رسید. شدت ریزگرد‌هایی که دیروز وارد کشور شد نیز تا آن حد بالا بود که مدارس استان‌های خوزستان، ایلام، کرمانشاه، آذربایجان‌غربی و زنجان را تعطیل کرد.
به گزارش همشهری، سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرد وسعت مهیب‌ترین توفان گردوغباری سال ۲۰۲۲ خاورمیانه، کشور‌های یمن، چاد، عربستان، عراق، سوریه، امارات، اردن، مصر و ایران را درگیر خیزش گردوغبار کرد.
امروز سه‌شنبه، ۲۷ اردیبهشت مهیب‌ترین توفان گردوغبار خاورمیانه به قله فعالیت خود رسیده است. نکته مهم اینکه این توفان دارای چند کانون خیزش است که مرز مشترک عراق و سوریه در جنوب رشته سد‌های ترکیه، بخشی از این کانون‌هاست و به وضوح نشان می‌دهد سدسازی‌های این کشور اثری واضح بر هوای کشور‌های همسایه دارد.
همچنین شبکه عرب‌نیوز در این‌باره اعلام کرد: این توفان طی چند هفته اخیر شدیدترین توفان گردوغبار بوده و بدترین خیزش گردوغباری است که تاکنون به ثبت رسیده است. به این ترتیب هرچه ترکیه طی روز‌های اخیر تلاش کرده بود منشأ ریزگرد‌های اخیر خاورمیانه را فارغ از سدسازی‌های گسترده‌اش در آناتولی جلوه دهد، بی‌اثر ماند.
ابتدای هفته جاری، تانجو بیلگیچ، سخنگوی وزارت خارجه ترکیه گفته بود: این ادعا‌ها از پایه‌های علمی برخوردار نیست. توفان گردوغبار در یک مقیاس وسیع در سطح جغرافیایی شکل می‌گیرد.
سخنگوی وزارت خارجه ترکیه افزوده بود: اتهامات مقامات تهران به ترکیه در این خصوص، راه‌حل درستی برای مسائل نیست. اشاره وی به سخنان وزیر خارجه ایران بود که ۲۲ اردیبهشت گفته بود اقدامات ترکیه در حوزه سدسازی و تأثیر‌های منفی آن بر محیط‌زیست، برای ایران قابل‌قبول نیست.
با توجه به تغییرات ایجاد شده در حوضه‌های آبریز و منابع آبی منطقه، در کنار آثار تغییرات اقلیمی، می‌توان پیش‌بینی کرد که با ادامه روند حاضر، شاهد افزایش وقوع توفان‌های ریزگرد در کشور باشیم؛ بنابراین لازم است با فعالسازی دیپلماسی محیط‌زیست و همکاری با کشور‌های دخیل در این پدیده، خصوصا کشور‌های ترکیه، عراق و سوریه، اقدامات لازم درخصوص مهار کانون‌های ریزگرد انجام پذیرد.
هر سال با شروع فصل بهار، عمدتا کیفیت هوا در شهر تهران و بسیاری از شهر‌های دیگر کشور مناسب بود، اما در سال‌جاری پدیده توفان ریزگرد به‌عنوان پدیده غالب و تعیین‌کننده کیفیت هوا در ۲ ماه اول سال به‌حساب آمده است.
سیدمحمدمهدی میرزایی‌قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا ریشه‌های خیزش این ریزگرد و نقش ترکیه را تشریح کرد.
به‌گفته این مسئول، در شدیدترین حالت گردوغبار مشاهده شده در شهر تهران در فروردین امسال، شاخص کیفیت هوا به ۵۰۰ و غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون به بیش از ۱۷۰۰ میکروگرم بر مترمکعب رسیده که در دسته مقادیر خطرناک قرار دارند. به‌گفته این رئیس سابق مرکز تغییر اقلیم و آلودگی هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست، اگرچه وقوع توفان‌های گردوغبار در شهر تهران در سالیان گذشته نیز مشاهده شده، اما توالی وقوع و شدت آنها، حداقل در ۱۲ سال گذشته هیچ‌گاه به‌شدت مشاهده شده در سال‌جاری نبوده است؛ از این‌رو بررسی‌های کارشناسی در شرکت کنترل کیفیت هوا جهت تعیین دلایل وقوع توفان‌های ریزگرد و کانون آنها در دستور کار قرار گرفت.
میرزایی‌قمی ادامه داد: براساس بررسی‌های کارشناسی انجام شده با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های هواشناسی ثبت شده در ایستگاه‌های بین‌المللی، کانون‌های اصلی تولید‌کننده توفان‌های ریزگرد در شهر تهران، عمدتاً در خارج از کشور واقع شده‌اند؛ به‌خصوص در توفان‌های مشاهده شده در تاریخ ۱۹ و ۲۰ فروردین امسال که سهم عمده مربوط به کانون‌های واقع در کشور‌های عراق، سوریه و اردن بوده و همچنین کانون ریزگرد اخیر در تاریخ ۱۷ و ۱۸ اردیبهشت که کانون‌های واقع در کشور‌های عراق و عربستان صعودی نقش اصلی در وقوع آنها را داشته‌اند.
بررسی‌های اخیر در زمینه تعیین کانون‌های ریزگرد در شرکت کنترل کیفیت هوا و با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که فعالیت کانون‌های ریزگرد به‌ترتیب در کشور‌های عراق و سوریه که در پایین‌دست رود‌های دجله و فرات قرار دارند، در سال‌های اخیر افزایش داشته؛ به‌طوری‌که حجم بسیار بالایی از ریزگرد با سرعت‌های نه چندان بالای باد در آنها تولید و در هوا پخش می‌شود.
البته تنها بخشی از توفان‌های ریزگرد شکل گرفته به محدوده شهر تهران می‌رسد و عمده آنها مناطق غربی کشور را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد.
در کنار فعالیت منابع ریزگرد در منطقه، بررسی سایر متغیر‌ها ازجمله رطوبت خاک و سطح پوشش گیاهی نیز نشان‌دهنده تأثیرپذیری کانون‌های ریزگرد در کشور‌های سوریه و عراق از کاهش ورود آب رودخانه‌های دجله و فرات به این کشورهاست.
رطوبت خاک و پوشش گیاهی در مناطق دارای کانون‌های ریزگرد، خصوصا در سال‌های اخیر، روند کاهشی به‌خود گرفته که می‌تواند در توالی و شدت پدیده توفان‌های ریزگرد نقش مهمی را ایفا کند.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا تأکید کرد: تغییرات مذکور که بر اثر احداث سد‌های متعدد در مسیر رودخانه‌های دجله و فرات در سال‌های اخیر، توسط کشور ترکیه ایجاد شده به افزایش بیابان‌زایی در کشور‌های عراق و سوریه منجر شده که کانون‌های ریزگرد متعددی را در آنها فعال کرده است که مناطق غربی کشور را به حد زیادی تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و باید برای رفع آن دیپلماسی محیط‌زیستی فعال شود.