فرارو- در اوکراین چه می‌گذرد؟ این سوال اصلا پاسخ سرراست و ساده‌ای ندارد. برای رسیدن به یک پاسخ جامع و درست خیلی چیز‌ها را باید بدانیم. وقایع تاریخی، پس‌زمینه‌های فرهنگی و منازعات سیاسی همگی در شکل‌گیری این بحران نقش دارند.
به گزارش فرارو؛ برای پیدا کردن فهمی کلی از ماجرا‌هایی که در اوکراین جریان دارد می‌شود کتاب‌ها و مقالات مربوط به این موضوع را مطالعه کرد. اما از طریق سینما هم می‌شود تا حدی به فهم ماجرا‌ها نزدیک شد. فیلم‌های زیادی وجود دارند که در قالب‌های مختلف، آگاهی ما را نسبت به مهمترین وقایع چند دهۀ اخیر در اوکراین افزایش می‌دهند.
در اینجا بیست فیلم مستند و داستانی را معرفی کرده‌ایم که از زوایای مختلف، ماهیت جامعۀ اوکراین و نسبت آن با همسایۀ شرقی‌اش روسیه را به ما نشان می‌دهند. با دیدن این فیلم‌ها می‌شود فهمید این آتشی که در سال ۲۰۲۲ شعله‌ور شده، سال‌های سال است که در زیر خاکستر پنهان بوده.
۱. کمبود اکسیژن (Oxygen Starvation) (۱۹۹۲)
این یکی از اولین فیلم‌های مستقل سینمای اوکراین است؛ فیلمی دربارۀ یک سرباز اوکراینی ارتش شوروی که می‌خواهد در مقابل ساختار سرکوبگر این نهاد ایستادگی کند. این ساختار می‌خواهد قدرت اندیشیدن آزادانه را از آدم‌ها بگیرد و آن‌ها را به مهره‌هایی مطیع تبدیل کند که برای هر مقصودی بشود از آن‌ها استفاده کرد. داستان این فیلم بر اساس تجربیات شخصی کارگردان آن یعنی آندری دونچیک (Andrii Donchyk) نوشته شده است.
۲. چرنوبیل: گاه‌شمار چند هفتۀ دشوار (Chernobyl: Chronicles of the Difficult Weeks) (۱۹۸۷)
این اولین فیلم مستندی است که دربارۀ حادثۀ چرنوبیل ساخته شد. فیلمبرداری این مستند تنها چند روز پس از انفجار فاجعه‌بار نیروگاه هسته‌ای آغاز شد. در این فیلم تصویری تکان‌دهنده از اولین نتایج حادثه و تلاش‌ها برای پاکسازی را شاهد هستیم. ولادیمیر شوچنکو (Vladimir Shevchenko)، کارگردان فیلم، چند ماه بعد بر اثر تاثیر تشعشعات رادیواکتیو از دنیا رفت.
۳. فردا تعطیل است (Tomorrow Is a Holiday) (۱۹۸۷)
این فیلم مستند به آغاز دوران «پرسترویکا» (اصلاحات اقتصادی گورباچف) مربوط است. در این فیلم دشواری‌های زندگی روزمره در یک کارخانۀ فرآوری گوشت مرغ به تصویر کشیده شده است. این فیلم با نشان دادن بحران عمیق اجتماعی در شوروی، تفاوت فاحشی با فیلم‌های تبلیغاتی دارد که قبل از آن برای ارائۀ تصویری مثبت از زندگی در این کشور ساخته می‌شدند.
۴. دیوار (The Wall) (۱۹۸۸)
این مستند روایتی از نابودی «دیوار خاطرات» است؛ مجموعه‌ای از نقش برجسته‌ها در شهر کیف که آدا ریباچوک و ولادیمیر ملنیچنکو در سال ۱۹۶۸ آن را ساخته بودند. در سال ۱۹۸۲ مقامات تصمیم به نابودی این اثر گرفتند و روی آن را با سیمان پوشاندند.
۵. مراحل دموکراسی (Levels of Democracy) (۱۹۹۲)
این مستند مجموعه‌ای از فیلم‌های شخصی ضبط شده است که تظاهرات گسترده در کیف در آخرین سال حکومت گورباچف و نخستین سال استقلال اوکراین را نشان می‌دهد. در این فیلم تصاویری از جلسات و اجتماعات حزب «جنبش خلق اوکراین» را می‌توانیم ببینیم که اولین حزب اوکراینی مخالف دولت در زمان حکومت شوروی بود.
۶. وارتا ۱، لفیف، اوکراین (Varta۱, Lviv, Ukraine) (۲۰۱۵)
این مستند نگاهی به فعالیت‌های جنبش «اتومیدان» است؛ گروهی از رانندگان اوکراینی که در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ علیه حکومت ویکتور یانوکوویچ در خیابان‌های شهر لفیف به صورت خودرویی تظاهرات می‌کردند و کانال رادیویی وارتا ۱ یکی از راه‌های مهم ارتباطی برای آن‌ها بود. اتومیدان بخشی از تظاهرات گستردۀ موسوم به «یورومیدان» بود.
۷. میدان (Maidan) (۲۰۱۴)
این فیلم هم مربوط به وقایع سال ۲۰۱۴ اوکراین است که به تغییر حکومت منجر شد. سرگی لوزنیتسا (Sergei Loznitsa) در این مستند مراحل مختلف اعتراضات را با دوربین خود ثبت کرده است. این فیلم به دلیل رویکرد بی‌طرفانه‌ای که دارد و همینطور به خاطر دقت و عمق نگاهش در ثبت وقایع مهم اوکراین در آن دورۀ پر تلاطم، یکی از بهترین مستندها دربارۀ اعتراضات موسوم به «انقلاب میدان» است.
۸. کتاب سیاه میدان (The Black Book of Maidan) (۲۰۱۴)
این مستند اثری بسیار شجاعانه و تحسین‌برانگیز از چند دانشجوی سال دومی است که تجربۀ شورانگیز و در عین حال دشوار حضور مستقیم در یک انقلاب را به تصویر می‌کشند. ماجرای این مستند نیز چنان که از نامش پیداست به وقایع انقلاب میدان مربوط است.
۹. یورومیدان: برش سخت (Euromaidan: The Rough Cut) (۲۰۱۴)
این فیلم مجموعه‌ای از تصاویر ضبط شده توسط بهترین کارگردانان نسل جدید اوکراینی است. مضمون اصلی این تصاویر مصاحبه با کسانی است که در دل انقلاب اوکراین حضور دارند.
۱۰. همه چیز می‌سوزد (All Things Ablaze) (۲۰۱۴)
اولکساندر تچینسکی (Oleksandr Techynskyi) در این فیلم در متن وقایع سال ۲۰۱۴ اوکراین به بررسی جنبه‌های مختلف یک انقلاب و همچنین تحلیل شرایط جامعۀ اوکراین در این دوران پرداخته است. این مستند پرسشی دربارۀ خشونت و خشم و نفرت است؛ پرسش از امکان پیدا شدن زبان مشترکی که بتواند فهم متقابلی میان گروه‌های معارض ایجاد کند.
۱۱. زمستان در آتش (Winter on Fire; Ukraine’s Fight for Freedom) (۲۰۱۵)
این فیلم احتمالا بهترین مستند دربارۀ «انقلاب میدان» است. این مستند که نامزد دریافت جایزۀ اسکار هم شد، روایتی شفاف و روشنگرانه از وقایع پیچیده و زنجیروار اوکراین در سال ۲۰۱۴ است. مستند «زمستان در آتش» از سال ۲۰۱۵ تا امروز یکی از پربیننده‌ترین فیلم‌ها دربارۀ تاریخ معاصر اوکراین بوده است.
۱۲. زمین آبی است، مثل پرتقال (The Earth Is Blue as an Orange) (۲۰۲۰)
این مستند دربارۀ خانواده‌ای ساکن در منطقۀ دونباس است؛ منطقه‌ای مورد منازعه بین روسیه و اوکراین. هانا مادر خانواده است که به همراه چهار فرزندش در هراسی دائمی از جنگ و منازعات سیاسی زندگی می‌کنند. آن‌ها ترس و وحشت زندگی در این منطقه را با پرداختن به موسیقی و ساختن فیلم‌هایی دربارۀ خودشان تسکین می‌دهند. عنوان مستند برگرفته از یک شعر است؛ عنوانی که خیلی خوب شرایط سوررئال زندگی روی لبۀ صلح و جنگ را نشان می‌دهد.
۱۳. یادداشت جنگ (War Note) (۲۰۲۰)
این مستند مجموعه‌ای از فیلم‌هایی است که سربازان اوکراینی مستقر در دونباس از اتفاقات و کار و بار روزمره‌شان ضبط کرده‌اند. این سربازان از سال ۲۰۱۴ در این منطقه مستقر بوده‌اند و در مقابل تهدیدات و حملات گاه گاه نیرو‌های روسی مقاومت کرده‌اند. این تصاویر ما را به نزدیک‌ترین نقطۀ ممکن نسبت به جنگ می‌برند. بعضی از افرادی که این تصاویر را ضبط کرده‌اند در زمان ساخته شدن فیلم «یادداشت جنگ» دیگر زنده نبوده‌اند.
۱۴. آوای گوشخراش دونباس (The Cacophony of Donbas) (۲۰۱۸)
عنوان این فیلم کنایه‌ای است به عنوان یک فیلم تبلیغاتی دوران شوروی با نام «سمفونی دونباس». این مستند مجموعه‌ای از تصاویر آرشیوی است که سرگذشت شهر صنعتی دونباس را از زمان شوروی تا دوران پرتلاطم دهۀ ۹۰ میلادی و پس از آن دنبال می‌کند. این مستند پس‌زمینه‌ای بسیار روشنگر و آگاهی‌بخش از اشغال دونباس توسط روسیه به مخاطب ارائه می‌کند.
۱۵. قویتر از اسلحه (Stronger Than Arms) (۲۰۱۹)
این مستند نیز مجموعه‌ای از تصاویر از انقلاب اوکراین و همینطور جنگ در منطقۀ شرق اوکراین است. مضمون فیلم هم مقاومت مردم اوکراین در برابر استبداد داخلی و تهاجم خارجی است. عنوان مستند اشاره‌ای است به قدرت دوربین در برابر اسلحه.
۱۶. هیچ نشانۀ واضحی نیست (No Obvious Signs) (۲۰۱۸)
این فیلم ماجرای یک نظامی زن را روایت می‌کند که تحت یک فرایند طولانی بازتوانبخشی قرار دارد و دارد سعی می‌کند با آسیب‌ها و اضطراب‌های ناشی از جنگ کنار بیاید. این فیلم بخشی از یک پروژۀ بزرگ است که هدفش احیای حقوق انسانی و برابری جنسیتی برای زنان شاغل در ارتش اوکراین بوده است.
۱۷. آتلانتیس (Atlantis) (۲۰۱۹)
داستان این فیلم تخیلی در سال ۲۰۲۵ می‌گذرد؛ زمانی که اوکراین در جنگ علیه روسیه پیروز شده است. شخصیت اصلی فیلم یک سرباز سابق ارتش است که حالا به عنوان بخشی از تیم تفحص فعالیت می‌کند و به دنبال اجساد سربازان مفقودالاثر می‌گردد.
۱۸. دونباس (Donbas) (۲۰۱۸)
این فیلم روایتی پر از قصه‌های مختلف پیرامون نبرد در دونباس است. ویژگی برجستۀ این فیلم حال و هوای طنزی است که در به تصویر کشیدن وقایع جنگ دارد. این فیلم نگاه عمیقی به تاثیر تبلیغات سیاسی در انحطاط جامعه انداخته و تصویری تاریک و در عین حال کمدی از خشونت و وحشی‌گری در میدان جنگ ارائه داده است.
۱۹. سایبورگ‌ها؛ قهرمانانی که هرگز نمی‌میرند (Cyborgs: Heroes Never Die) (۲۰۱۷)
این یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمای اوکراین است. داستان فیلم دربارۀ ماموریت دو هفته‌ای یک گردان ارتش اوکراین در فرودگاه شهر دونتسک در سال ۲۰۱۴ است؛ زمانی که شبه‌نظامیان طرفدار روسیه به فرودگاه حمله کرده‌اند. هم‌زمان با جنگیدن، پرسش‌هایی فلسفی دربارۀ ماهیت جنگ، دشمن و هویت اوکراینی به ذهن این سربازان می‌رسد.
۲۰. به سوی خانه (Homeward) (۲۰۱۹)
این فیلم یک درام زیبا و پراحساس دربارۀ روابط بین تاتار‌های کریمه و مردم اوکراین است. شخصیت اصلی این فیلم مردی به اسم مصطفی است که پسرش در جنگ شرق اوکراین کشته شده و حالا او همراه با پسر دیگرش می‌خواهند جسد را برای خاکسپاری از کیف به کریمه ببرند. این فیلم تصویری از انزوا و تنهایی کسانی است که احساس می‌کنند از جامعه طرد شده‌اند و چنان از یکدیگر دور افتاده‌اند که دیگر بخشی از یک ملت واحد نیستند.