نظام سلامت ایران در سال‌های اخیر، رویکرد درمان‌محوری را در پیش گرفته که این مسئله، معضلات زیادی برای مردم در بر داشته است؛ افزایش بار بیماری‌های مزمن و درمان‌های دارویی و اعمال جراحی و ... بخشی از این معضلات است که علاوه بر تحمیل هزینه‌های مالی سنگین به بیماران و بیمه‌ها، تبعات جبران‌ناپذیر روحی و روانی نیز به بیماران و خانواده‌های آن‌ها تحمیل می‌کند.
به گزارش تسنیم، آمار‌های سازمان پزشکی قانونی هم از افزایش تعداد "پرونده‌های قصور پزشکی" در پی افزایش اقدامات درمانی خبر میدهد؛ برخی از بیماران حتی اطلاع ندارند که در چه صورت می‌توانند از پزشک یا درمانگر خود بابت قصور پزشکی شکایت کنند. گاهی نیز برای بیماران پیش می‌آید که به دلیل نگرانی از طولانی شدن روند رسیدگی به شکایت حتی در صورت رخداد قصور پزشکی، از شکایت صرف‌نظر می‌کنند. برخی نیز به اشتباه تصور می‌کنند که قصور پزشکی تنها به معنای عدم انجام یک اقدام درمانی برای بیمار است و با انواع قصور پزشکی و حقوق خود آشنایی کافی ندارند.
درمان‌محوری نظام سلامت، نبود آموزه‌های مناسب برای اطلاع بیماران از حقوق خود و احساس طولانی بودن روند رسیدگی به پرونده‌های قصور پزشکی، منجر به این شده که بسیاری از بیماران از شکایت خود صرف‌نظر می‌کنند و این مسئله علاوه بر تهدید سلامت سایر بیماران، ممکن است اعتبار گروه‌های مختلف کادر درمان را نیز خدشه‌دار و مردم را نسبت به درمان بیماری‌های خود، بی‌اعتماد کند.
برای پاسخ به این ابهامات، با دکتر بابک سلحشور؛ مدیرکل امور کمیسیون‌های سازمان پزشکی قانونی کشور گفتگو کردیم؛ در ادامه مشروح نخست گفت‌وگوی ما با دکتر سلحشور را می‌خوانید:
تعریف دقیق "قصور پزشکی" چیست؟
قصور به معنای عجز و ناتوانی و کوتاهی کردن از کاری است، اما اگر بخواهیم لفظ قصور پزشکی را درباره اقدامات تشخیصی و درمانی به کار ببریم باید دارای شرایطی باشد؛ اول این که درمانگر، باید مسئولیت تشخیص یا درمان بیماری فردی را برعهده گرفته باشد؛ دوم آنکه در راستای این اقدام درمانی یا تشخیصی، اقدامی را انجام داده باشد که بر اساس قواعد علمی و قانونی نباشد؛ سوم آن که کار انجام شده باعث ضرر و زیان فرد بیمار شده باشد؛ شرط چهارم این است که باید رابطه علیت بین اقدام درمانگر و صدمه‌ای که به بیمار رخ داده را احراز کنیم.
تفاوت خطای انتظامی با قصور پزشکی چیست؟
اگر پزشکی مسئولیت درمان یک بیمار را برعهده گرفت و اقدامی را انجام داد که برخلاف موازین علمی و قانونی بود و این مسئله محرز شد و اقدام یا عدم اقدام در درمان بیمار، باعث آسیب به فرد نشد، خطای انتظامی در نظر گرفته می‌شود و لفظ قصور برای او به کار برده نمی‌شود، اما بر اساس قوانین سازمان نظام پزشکی، این خطای انتظامی می‌تواند از توبیخ شفاهی و کتبی و درج در پرونده تا ابطال پروانه مطب را در پی داشته باشد.
به طور کلی چند نوع قصور پزشکی داریم؟
قصور پزشکی به ۴ شکل بی‌مبالاتی، بی‌احتیاطی، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی ممکن است اتفاق بیفتد؛ بی‌مبالاتی یعنی کار‌هایی که یک پزشک یا درمانگر باید برای بیمار انجام دهد، اما انجام نداده است.
بی‌احتیاطی یعنی کار‌هایی که نباید برای مریض انجام دهد، اما انجام داده است؛ عدم مهارت یعنی اتفاقی که به دلیل عدم مهارت درمانگر در هنگام انجام جراحی یا اقدام درمانی و تشخیصی، رخ میدهد و عدم رعایت نظامات دولتی نیز عدم رعایت بخشنامه یا پروتکل‌های ابلاغی وزارت بهداشت است که به دلیل عدم رعایت، منجر به قصور و خسارتی به بیمار می‌شود.
این دستورالعمل از سوی وزارت بهداشت ابلاغ می‌شود برای مثال اگر ابلاغ شود که یک نوع آمپول باید صرفاً در مراکز درمانی بیمارستانی تزریق شود و یک پزشک در مطب این کار را انجام دهد و اتفاقی برای بیمار رخ دهد، می‌توان آن را به عنوان قصور بررسی کرد.
تفاوت رسیدگی به پرونده‌های پزشکی در سازمان پزشکی قانونی با نظام پزشکی چیست؟
سازمان نظام پزشکی به تخلفات صنف پزشکی رسیدگی می‌کند و سازمان پزشکی قانونی زیر نظر قوه قضائیه است و پزشکی قانونی، تخلفات و خساراتی که جنبه کیفری داشته باشد را بررسی و پیگیری می‌کند؛ برای مثال اگر فردی از برخورد ناشایست پزشک یا بیش از اندازه اخذ کردن تعرفه ویزیت شکایت داشته باشد باید به سازمان نظام پزشکی شکایت ببرد، اما درباره خطا‌های پزشکی که منجر به آسیب جسمی یا روحی فرد شده سازمان نظام پزشکی و پزشکی قانونی می‌توانند به موضوع رسیدگی کنند.
اگر فردی برای شکایت به مرجع قضایی یعنی دادسرای ویژه جرایم پزشکی مراجعه کند، بازپرس پرونده می‌تواند پرونده را هم به پزشکی قانونی و هم نظام پزشکی پرونده ارجاع دهد.
بیماران یا همراهان بیمار چگونه باید متوجه شوند که قصوری از جانب پزشک مربوطه رخ داده است؟
برای اینکه بیمار از حقوق خود آگاه شود یک منشور حقوق بیمار در تمام بیمارستان‌ها نصب شده است و بیماران با مطالعه این منشور می‌توانند از حقوق خود آگاه شوند. با این وجود بیماران معمولاً پس از یک جراحی یا یک اقدام درمانی یا تشخیصی اگر دچار عارضه‌ای شوند یا اگر حس کنند که در راستای این اقدام، کوتاهی از سوی پزشک معالج، کادر درمان یا بیمارستان اتفاق افتاده، معمولا شکایت می‌کنند. اگر انجام یک اقدام درمانی منجر به نقص عضو یا فوت شده باشد نیز معمولاً همراهان بیمار شکایت می‌کند.
بیشتر اوقات در مواردی که بیمار یا همراهانش احتمال بدهند که خطایی در روند درمان و تشخیص بیماری رخ داده، اقدام به شکایت بابت قصور پزشکی می‌کنند؛ خود وزارت بهداشت و بیمارستان‌ها یا سازمان پزشکی قانونی بر این امر نظارت ندارند؟
هدف و شاکله اصلی سازمان پزشکی قانونی این نیست که کار نظارت را انجام دهد؛ نظارت بر بیمارستان‌ها و اقدامات تشخیصی و درمانی بر عهده وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی کشور است؛ وظیفه اصلی بر عهده معاونت درمان وزارت بهداشت است؛ تعزیرات حکومتی و سازمان بازرسی نیز می‌توانند به این مسائل ورود پیدا کنند.
برخی از بیماران علیرغم اینکه احساس می‌کنند قصور پزشکی رخ داده است، به دلیل طولانی بودن روند شکایت و رسیدگی به پرونده، از شکایت کردن صرف‌نظر می‌کنند! در موارد منجر به فوت نیز به دلیل طولانی شدن فرآیند شکایت و تحویل جسد متوفی، صرف‌نظر از شکایت بابت قصور پزشکی را شاهد هستیم! چرا رسیدگی به پرونده‌های قصور پزشکی گاهی طولانی می‌شود؟
ممکن است مردم احساس کنند رسیدگی به پرونده‌های قصور پزشکی کمی طولانی است که البته حق دارند، زیرا وقتی پروند‌ها با شکایت قصور پزشکی موردبررسی قرار می‌گیرد نیاز به یکسری اقدامات تکمیلی دارند که خارج از حیطه پزشکی قانونی است برای مثال ممکن است برای بررسی پرونده‌ای که بیمار دچار نقص عضو شده است، نیاز باشد زمان لازم برای بهبودی فرد طی شود تا بتوانیم حکم صادر کنیم یا لازم باشد یکسری مدارک و مستندات از جمله آزمایش‌ها و اقدامات تشخیصی برای بیماری که شکایت کرده انجام شود که این مسئله تا زمان رسیدن جواب آزمایشات طول می‌کشد؛ یا ممکن است نیاز به درخواست پرونده کیفری ازسیستم قضایی باشد که وصول آن زمانبر است.
میانگین زمانی که برای رسیدگی به پرونده‌های قصور پزشکی صرف می‌شود، چه قدر است؟
زمان میانگین برای رسیدگی به پرونده‌های قصور پزشکی در یک نوبت ۲ تا ۲.۵ ماه است. وقتی پرونده را به مرجع قضایی ارجاع می‌دهیم ممکن است مورد اعتراض یکی از طرفین قرار بگیرد و این مسئله باعث می‌شود که در کمیسیون‌های مختلفی مورد بررسی قرار بگیرد؛ این دلیل بر این نیست که پزشکی قانونی کوتاهی می‌کند بلکه رفت و برگشت پرونده‌ها ممکن است باعث بلندمدت شدن این روند بررسی شود.
عمده شکایت‌های قصور پزشکی مربوط به کدام رشته‌هاست؟
از نظر موضوعات پرونده‌های قصور که به آن‌ها رسیدگی می‌شود، در ۸ ماهه نخست امسال نخستین موضوعی که بیشترین شکایت از آن شده، جراحی زنان و زایمان بوده و جراحان عمومی و رشته دندانپزشکی نیز به ترتیب بعد از جراحی زنان بیشترین موضوعاتی بوده‌اند که مورد شکایت از جهت قصور پزشکی قرار گرفته‌اند البته از لحاظ افراد درگیر در این پرونده‌ها، آمار در رشته‌های مختلف متفاوت است برای مثال ممکن است در یک رشته جراحی زنان و زایمان، جراح عمومی یا پرستار قصور کرده باشند.
از لحاظ افراد درگیر، بیشترین افراد درگیر در پرونده‌های پزشکی قانونی در ۸ ماهه نخست امسال به ترتیب جراحان عمومی، پرستاران، دندانپزشکان و متخصصین زنان و زایمان هستند.
آیا علت بالاتر بودن قصور پزشکی در این رشته‌ها بررسی می‌شود؟
ریشه‌یابی علت بالا بودن قصور پزشکی در برخی رشته‌ها مربوط به وزارت بهداشت است و وظیفه وزارت بهداشت است که به علت بالا بودن قصور در برخی از رشته‌های پزشکی نظارت و بررسی انجام دهند و می‌تواند با آماری که سازمان پزشکی قانونی در اختیارش قرار میدهد، بررسی‌های پژوهشی انجام دهد.
آیا وزارت بهداشت این آمار‌ها را برای بررسی پژوهشی از شما دریافت می‌کند؟!
آمار‌های ما به صورت سالانه در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌گیرد و این مسئله بر عهده وزارت بهداشت است.
آمار قصور پزشکی در سال‌های اخیر چه میزان رشد کرده؟
پرونده‌هایی که دفعه اول رسیدگی می‌شوند آمار اصلی ما هستند، زیرا به برخی از پرونده‌ها به دلیل اعتراض طرفین چند بار رسیدگی می‌شود بنابراین نمی‌توان دفعات اول به بعد را به عنوان تعداد شکایت‌ها تلقی کرد.
در ۸ ماه نخست سال ۱۴۰۰، تعداد پرونده‌هایی که در نوبت اول مورد بررسی قرار گرفته‌اند در قصور کادر درمان ۴ هزار و ۵۹۱ پرونده در سراسر کشور بوده است؛ از این تعداد، ۲۲۰۰ مورد در نوبت دوم بررسی شده‌اند و ۵۸۰ تا در نوبت سوم بررسی شده‌اند و از این تعداد، ۱۹۵ مورد پرونده در نوبت چهارم بررسی شده‌اند بنابراین جمع کل نوبت‌های رسیدگی شده حدود ۷ هزار و ۵۰۰ نوبت می‌شود.
اما در اصل ۴ هزار و ۵۹۱ پرونده شکایت مورد بررسی قرار گرفته‌اند؛ از این ۴ هزار و ۵۹۱ مورد پرونده شکایت بابت قصور پزشکی کادر درمان، ۲۵۸۹ پرونده منجر به تبرئه کادر درمان شده و ۲۰۰۲ پرونده منجر به محکومیت کادر درمان شده است که در واقع ۵۶ درصد شکایت‌های قصور پزشکی منجر به تبرئه کادر درمان و ۴۴ درصد پرونده‌ها منجر به محکومیت کادر درمان شده است.
این آمار در ۸ ماه سال گذشته، ۴ هزار و ۲۵۳ مورد بوده است که رشد ۷ درصدی نسبت به سال گذشته در زمینه شکایت بابت قصور پزشکی داشته‌ایم.
جراحی زنان و زایمان در رتبه نخست، جراحی عمومی در رتبه دوم و دندانپزشکی در رتبه سوم تعداد پرونده‌های شکایت بوده است.
آیا آمار قصور پزشکی در کشور بالاست؟
باید این نکته را در نظر گرفت که تعداد اقدامات تشخیصی و درمانی نسبت به سال قبل افزایش یافته، اما تعداد شکایت‌های انجام شده در مقابل تعداد بالای اقدامات درمانی انجام شده در کشور، عدد بالایی نیست.
ما با یک روند کاهشی در تعداد پرونده‌ها در سال ۹۹ به دلیل شیوع کرونا مواجه بودیم، اما به دلیل عادی شدن روال کرونا و افزایش اعمال جراحی الکتیو، این روند به حالت عادی بازگشت.