فراروـ پیشرفت‌های علمی طی سه دهه اخیر اهمیت و نقش گیاهان دارویی را در تامین نیازهای بشر به‌ویژه در حوزه دارو و درمان دو چندان کرده است. گیاهان دارویی حاوی ترکیبات مفیدی هستند که امروز با بهره‌گیری از فنون تخصصی ترکیبات موثر آن‌ها را شناسایی و استخراج می‌کنند تا با آن دارویی تهیه کنند که می‌تواند برای درمان بیماری‌های مختلف موثر باشد. میخک ازجمله گیاهان دارویی مهم در طب سنتی قدیم و طب جدید است که محققان به فواید درمانی آن پی بردند.
به گزارش فرارو، این گیاه معطر حاوی ترکیبات فنلی، آنتی‌اکسیدانی، ضد سرطانی و ضد درد است. امروز اسانس میخک نیز از فرآورده‌های مفید این گیاه دارویی است. جالب است بدانید که محققان تاکنون اثرات ضد قارچی، ضد سرطانی و ضد باکتریایی میخک را کشف کرده‌اند. در ادامه مطلب با ما باشید تا بیش‌تر با این گیاه دارویی آشنا شوید.
گیاه‌شناسی
میخک غنچه‌ها یا گل‌های معطر درختی از خانواده Myrtaceae با نام علمی Syzygium aromaticum و نام انگلیسی Clove است. جالب است بدانید که گیاه مورد با درخت میخک در یک تیره هستند. درخت میخک بومی مناطق استوایی جنوب شرق آسیا به‌خصوص جزایر مولوکاس یا جزایر ادویه اندونزی است.
بزرگ‌ترین کشورهای تولید کننده میخک در دنیا
در اوایل قرن بیست و یکم اندونزی بزرگ‌ترین تولید کننده میخک در دنیا بود. پس از اندونزی، ماداگاسکار، تانزانیا و سریلانکا از تولیدکنندگان این ادویه معطر در دنیا بودند.
درخت میخک
درخت میخک یک درخت همیشه سبز و همیشه بهار است که ارتفاع آن به حدود 8 تا 12 متر می‌رسد. برگ‌های این درخت سبز رنگ، ساده و شبیه به برگ‌های درختان انبه یا چیکوست. میخک از بذرهایی که در مناطق سایه کاشته می‌شوند، تکثیر می‌یابد. گلدهی درخت میخک از سال پنجم شروع می‌شود. یک درخت بالغ میخک ممکن است سالانه تا 34 کیلوگرم غنچه معطر تولید کند. غنچه‌ها دوبار در سال در اواخر تابستان و سپس در زمستان با دست چیده و در آفتاب خشک می‌شوند. غنچه‌ها ظاهری شبیه به میخ‌های کوچک دارند. طول هر غنچه میخک از 13 تا 19 میلی‌متر متفاوت است.
کاربرد میخک
غنچه‌های میخک با عطر مطبوع و بسیار قوی معمولا به عنوان ادویه غذا یا خوشبو کننده هوا کاربرد دارند. از میخک در آشپزی کشورهای جنوب شرق آسیا، آفریقایی، مدیترانه‌ای و خاورمیانه استفاده زیادی می‌شود. میخک به صورت ادویه‌ای معطر به گوشت و انواع سالادهای میوه‌ای و سبزیجات افزوده می‌شود. علاوه‌بر این از میخک برای معطر کردن نوشیدنی‌های گرم ازجمله چای و دمنوش استفاده می‌شود. در برخی از روستاها و قبایل عشایری ایران ساخت گردنبند و آویز میخک رواج بسیاری دارد. آن‌ها معتقدند که استفاده از آویز میخک می‌تواند خاصیت آرام‌بخشی و دفع نیروهای بد را برای‌شان به همراه داشته باشد.
جالب است بدانید که قطعات کوچک میخک در نوعی سیگار به نام کرتک در اندونزی به کار می‌رود. از سال 2009 سیگار میخک به عنوان سیگار برگ در ایالات متحده طبقه‌بندی شده است. میخک به دلیل داشتن ترکیبات شیمیایی زیست فعال ممکن است دافع مورچه‌ها باشد. یک نوع رسم در برخی از مناطق اروپا وجود دارد که غنچه‌های معطر میخک را روی پوست پرتقال می‌زنند. این پرتقال‌های میخکیِ تزئینی به پوماندر معروف هستند.
میخک در طب سنتی
استفاده از میخک برای تسکین درد دندان از گذشته تا امروز رواج دارد. در طب سنتی از میخک برای رفع بوی بد دهان و پوسیدگی دندان‌ها استفاده می‌کنند. میخک برای درمان مشکلات جنسی، التهاب مفاصل، نفخ شکم، اسهال، تهوع، استفراغ، سو هاضمه، سردرد و خشکی پوست موثر است. اسانس میخک خاصیت آرام‌بخشی قوی دارد.
طبع میخک
طبع گیاه دارویی میخک در طب سنتی گرم و خشک ذکر شده است. می‌توان میخک یا چای میخک را پس از مصرف غذاهای دارای طبع سرد میل کرد.
فرآورد‌های میخک
عرق و روغن میخک از فرآورده‌های مهم این غنچه معطر است. اسانس، قطره و ژل میخک دارویی است که برای ضدعفونی کردن دهان و تسکین درد دندان استفاده می‌شود. عصاره میخک در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی به کار رفته است. از محصولات بهداشتی حاوی عصاره میخک، شامپو، صابون و خمیردندان میخک است.
ترکیبات دارویی در میخک میخک حاوی فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی است. 2 گرم از میخکِ آسیاب شده حاوی 1 گرم کربوهیدرات، 1 گرم فیبر، مقادیر بالایی منگنز، کلسیم، سدیم، زینک، ویتامین E، ویتامین C، ویتامین A و ویتامین K است. ترکیبات زیست فعال اسانس میخک نیز شامل: فلاونوئیدها، اوژنول، بتاکاریوفیلین، تانن و هومولن است.
فواید گیاه دارویی میخک
عمده‌ترین خاصیت اسانس میخک اثر آرام‌بخشی، ضد عفونی کنندگی و ضد تهوع بودن آن است. اوژنول که ماده موثر اصلی اسانس میخک محسوب می‌شود، خاصیت ضد دردی بالایی دارد که می‌تواند در ترکیبات ضد دردی دندان‌پزشکی کاربرد داشته باشد. امروز تحقیقات بسیاری در مورد خواص ضد میکروبی، ضد قارچی و ضد سرطانی میخک انجام گرفته است. میخک را در طب سنتی برای سلامت کبد، تقویت دستگاه گوارش، کاهش قند خون و حفظ عملکرد مغز موثر دانسته‌اند. فواید این گیاه دارویی بسیار است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
میخک خاصیت ضد سرطانی دارد
بسیاری از گیاهان و ادویه‌ها حاوی ترکیباتی هستند که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند. آنتی‌اکسیدان‌ها سلول‌ها را از سرطانی شدن حفظ می‌کنند و نقش مهمی در کاهش آسیب‌های سلولی دارند. به گفته متخصصان تغذیه میخک سرشار از آنتی‌اکسیدان است. در واقع اوژنول موجود در میخک خاصیت ضد سرطانی دارد. دانشمندان در یک مطالعه دریافتند که عصاره میخک می‌تواند رشد انواع مختلف سلول‌های سرطانی در بدن انسان را کُند کند.
عصاره میخک همچنین مرگ سلولی را در سلول سرطانی روده بزرگ افزایش می‌دهد. در یک آزمایش مشخص شد که عصاره میخک در کاهش سرعت رشد تومورها در موش‌های آزمایشگاهی بسیار موثر عمل می‌کند. اخیرا دانشمندان تاثیر میخک بر سلول‌های سرطان سینه را کشف کردند. میخک ممکن است در آینده نقش مفیدی در درمان انواع سرطان داشته باشد.
میخک ضد باکتری قوی
مطالعات آزمایشگاهی نشان دادند که میخک دارای خواص ضد میکروبی است. به این معنا که عصاره میخک می‌تواند در توقف رشد میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری‌ها موثر باشد. نتایج یک آزمایش مشخص کرد که اسانس میخک می‌تواند سه نوع باکتری را که موجب مسمویت غذایی می‌شوند، از بین ببرد. علاوه‌بر این میخک موجب سلامت دهان و دندان می‌شود. این خاصیت موجب شده است تا از عصاره میخک در تهیه خمیردندان و انواع دهان‌شویه استفاده کنند.
سلامت کبد با میخک
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که میخک و ترکیبات موجود در آن ممکن است به کاهش استرس اکسیداتیو و محافظت از کبد کمک کند. ترکیب اوژنول در عصاره میخک در سلامت کبد بسیار موثر است. یک مطالعه حیوانی نشان داد که موش‌های مبتلا به کبد چرب با مصرف میزان مشخصی از عصاره میخک درمان شدند. در آزمایش حیوانی دیگری مشخص شد که ترکیب اوژنول در میخک به درمان زخم کبد نیز کمک می‌کند.
متاسفانه تحقیقات در مورد اثرات محافظت از کبد برای میخک در انسان بسیار محدود است؛ اما تحقیق اولیه نشان داد که اوژنول می‌تواند در تقویت کبد جهت سم‌زدایی بدن انسان موثر باشد. علاوه‌بر این خاصیت آنتی‌اکسیدانی در میخک اثر مثبتی در پیشگیری از بیماری‌های کبدی دارد.
میخک داروی گیاهی ضد التهاب
در طب سنتی گیاهان دارویی دارای طبع گرم و خشک را برای کاهش علائم بیماری‌های التهابی به‌خصوص بیماری روماتیسم مفصلی مفید دانسته‌اند. جالب است بدانید که طبع گرم و خشک میخک و اوژنول موجود در آن علاوه‌بر این‌که خاصیت ضد دردی دارد، موجب کاهش التهاب مفاصل و بهبودی بیماری روماتیسم مفصلی نیز می‌شود. طبق تحقیقات صورت گرفته استفاده موضعی از روغن میخک می‌تواند باعث تسکین التهاب و درد بیماری آرتریت روماتوئید و هرگونه
التهاب در پوست و مفاصل شود.
میخک یک مُسکن طبیعی است
گیاهان بسیاری در طبیعت رشد می‌کنند که خاصیت ضد درد بالایی دارند. میخک ادویه‌ای دارویی است که از قدیم به عنوان مُسکن طبیعی کاربرد داشته است. یکی از کاربردهای میخک تاثیر قابل توجه آن در کاهش درد دندان است. این خاصیت از ماده اوژنول موجود در میخک نشات می‌گیرد. اوژنول یک بی‌حس کننده طبیعی است که علاوه‌بر کاهش درد دندان برای تسکین دردهای دیگر نیز موثر عمل می‌کند. شما می‌توانید از روغن میخک یا سایر دهان‌شویه‌ها و خمیردندان‌های حاوی عصاره میخک استفاده کنید تا از مزایای ضد دردی آن بهره‌مند شوید.
میخک برای سلامت استخوان‌ها مفید است
پوکی استخوان یکی از مشکلاتی است که ممکن است با افزایش سن برای هرکسی پیش بیاید. بدن در میان‌سالی برای جلوگیری از پوکی استخوان به مصرف مواد غذایی پرخاصیت و حاوی کلسیم بیش‌تری نیاز دارد. میخک مملو از ترکیبات هیدروالکلی مانند اوژنول و فلاونوئیدهاست که به افزایش تراکم استخوان و استحکام استخوان‌ها کمک می‌کند. افرادی که دچار نرمی و پوکی استخوان هستند، می‌توانند با اضافه کردن میخک به رژیم غذایی خود از فواید آن سود ببرند.
میخک ممکن است در کاهش قند خون موثر باشد
نتایج تحقیقات مشخص کرد که مصرف میخک ممکن است به کنترل قند خون کمک کند. ترکیب شیمیایی به نام "نیگریسین" در عصاره میخک وجود دارد که در کاهش قند خون و درمان دیابت موثر است. این ترکیب در آزمایشی که روی موش‌ها صورت گرفته بود، موجب کنترل قندخون در آن‌ها شد. در واقع مصرف میخک باعث افزایش جذب قند از خون به سلول‌ها، افزایش ترشح انسولین و بهبود عملکرد سلول‌های تولید کننده انسولین می‌شود. بنابراین مصرف میخک در کنار رژیم غذایی مناسب و ورزش می‌تواند در کنترل سطح قند خون شما موثر باشد.
مصرف میخک برای سلامت دستگاه گوارش
در طب سنتی میخک را برای درمان مشکلات گوارشی موثر دانسته‌اند. میخک برای تقویت هضم و کنترل تحریکات دستگاه گوارش مفید است. میخک دارویی طبیعی است که می‌تواند به رفع حالت تهوع و استفراغ کمک کند. این داروی گیاهی برای درمان نفخ معده نیز بسیار موثر است. شما می‌توانید از پودر میخک در ترکیب ادویه استفاده کنید تا از خواص آن بهره‌مند شوید.
میخک ممکن است به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند
آیورودا گیاهان خاصی را به عنوان داروهای موثر در تقویت سیستم ایمنی بدن معرفی کرده است. یکی از این گیاهان میخک است. غنچه‌های خشک درخت میخک حاوی ترکیبات موثری است که می‌تواند به افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. تقویت سیستم ایمنی بدن می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌ها ازجمله آنفولانزا و سرماخوردگی جلوگیری کند.
خواص میخک برای شادابی و پر شدن موها
میخک دارای خواص فوق‌العاده‌ای برای درخشش موهای سر و درمان ریزش موست. با مالیدن روغن میخک به پوست سر گردش خون بهبود پیدا می‌کند و استحکام موهای سر تقویت می‌شود. علاوه‌بر این روغن مو به طراوت و درخشندگی و نرم شدن موها کمک می‌کند. ترکیب روغن زیتون و میخک و استفاده منظم روی موها موجب افزایش حجم موهای سر می‌شود.
از فواید دارویی دیگر میخک...
• میخک بوی بد دهان را از بین می‌برد. استفاده از خمیردندان، دهان‌شویه یا مصرف چای میخک دهان را خوشبو می‌کند.
• مصرف میخک می‌تواند مشکلات جنسی در آقایان را درمان کند.
• خاصیت ضد التهابی و ضد باکتریایی میخک موجب شده است تا از آن به عنوان داروی طبیعی برای درمان گل‌مژه و عفونت‌های چشمی استفاده کنند.
• میخک گرفتگی و اسپاسم را بهبود می‌بخشد.
• با مصرف دمنوش میخک می‌توان نفخ معده را درمان کرد.
• میخک خاصیت آرام‌بخشی قوی دارد و اضطراب و استرس را درمان می‌کند.
• طبق مطالعات صورت گرفته میخک می‌تواند آکنه روی پوست را درمان کند.
• برای رفع سکسکه دمنوش میخک بنوشید.
• میخک خاصیت اشتهاآور دارد.
عوارض مصرف بیش از حد میخک و فرآورده‌های آن
• میخک ممکن است برای کسانی که سطح قند خونشان پایین است، مضر باشد. مصرف منظم میخک در بلند مدت موجب کاهش سطح قند خون می‌شود.
• مصرف میخک در دوزهای بالا سمی و خطرناک است و می‌تواند به تنگی نفس، مسمومیت، التهاب گلو و لثه و مشکلات کبدی منجر شود.
• حساسیت یکی دیگر از عوارض مصرف میخک است. خارش، التهاب، سوزش و آفت دهان از علائم حساسیت به این گیاه دارویی است.
• مصرف بلند مدت میخک ممکن است موجب مشکلات زودانزالی در آقایان شود.
• مصرف میخک موجب می‌شود که خون رقیق شود و خطر خونریزی را افزایش بدهد. بنابراین دو هفته قبل از هرگونه عمل جراحی از میخک استفاده نکنید.
• مصرف خودسرانه میخک خطر تشنج را بالا می‌برد. استفاده بیش از حد از این ادویه می‌تواند باعث فعالیت نامنظم سلول‌های مغزی شود.
طرز تهیه چای میخک
برای تهیه چای خوش عطر میخک 1 تا 3 عدد از غنچه‌های میخک را با چای سیاه ترکیب کنید و از فواید آن بهره‌مند شوید. برای دم کرده میخک 10 گرم (یا کم‌تر) از غنچه‌های میخک را در 1 لیتر آب جوش بریزید و اجازه بدهید 10 دقیقه دم بکشد. دمنوش میخک علاوه‌بر بهبود مشکلات گوارشی دهان را بسیار خوشبو می‌کند. این دمنوش خاصیت گرم و خشک دارد و می‌تواند سردی را از بین ببرد.
در آهنگ زیبای لری استاد ایرج رحمانپور میفرماید.
تو ها می گریوی ای یار ، یا نم یو نول بارونه
ها یو میخک میکنن کیل ، یا تو زلفیات می‌ک
ی شونه.
ای یار ! این قطرات اشک دوست که به این زلالی می ریزد یا باران است که نمی نمک می بارد؟
این بوی ها و میخک است را در هم می آمیزند که بوی آن در فضا پیچیده یا تو زلفهایت را شانه میکنی؟