«طرح صیانت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» از چالش‌برانگیزترین طرح‌هایی است که نمایندگان اصولگرای مجلس یازدهم آن را پیشنهاد داده‌اند؛ طرحی که گفته میشود فضای مجازی در کشور را محدود می‌کند و مخالفان زیادی در بین مردم و صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی دارد.
به گزارش شرق، به همین دلیل بود که روند طی‌شده برای تصویب این طرح، پیچیده شد؛ ششم مرداد در یک جلسه غیرعلنی، نمایندگان مجلس موافقت کردند براساس اصل 85 قانون اساسی (که اجازه می‌دهد «در موارد ضروری» اختیار وضع بعضی از قوانین به کمیسیون‌های داخلی سپرده شود) این طرح جنجالی در کمیسیون فرهنگی بررسی شود. بر همین اساس، طرح صیانت در مدتی که مجلس تعیین می‌کند بدون نیاز به تصویب در صحن علنی به‌صورت آزمایشی اجرا خواهد شد. با‌این‌حال مرکز پژوهش‌های مجلس در چند جلسه از کارشناسان و صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی و پلتفرم‌ها خواست نظرات خود را درخصوص طرح صیانت از فضای مجازی بیان کنند.
در این جلسات که با عنوان «جلسات استماع نخبگانی» برگزار شد، کمیل قیدرلو، معاون مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس و رضا تقی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی حضور داشتند. همچنین حامد بیدی، مدیرعامل سامانه کارزار و حامد طالبی، دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی و فروشگاه اینترنتی شهر تهران، به بیان نظرات خود درخصوص این طرح پرداختند. فایل صوتی این جلسه در اختیار «شرق» گذاشته شده است.
حامد بیدی در این جلسه درخصوص طرح صیانت از کاربران فضای مجازی گفت: «این طرح، ایده و هدف‌گذاری اشتباهی دارد یعنی مقصدی که می‌خواهد برود جای اشتباهی است. همچنین مسیری که برای رسیدن به آن مقصد تعریف شده و وسیله‌ای که برای رسیدن به آن مقصد قرار است استفاده شود، وسیله اشتباهی است و طراحان این طرح را حتی با همان هدف هم به آن مقصود نمی‌رساند».
او ادامه داد: «اینکه ایده و هدف‌گذاری طرح اشتباه است، به این دلیل است که طراحان طرح و اعضای محترم کمیسیون اغلب‌شان کاربر حرفه‌ای اینترنت نبودند. نمی‌گویم مطلق ولی اغلب در حوزه‌های سیاسی فعال بودند. احتمالا از این افراد نمی‌بینیم رزومه‌ای وجود داشته باشد که واقعا یوزر حرفه‌ای اینترنت باشند. شاید خیلی از این دوستان حتی با همین ابزارهای مرسومی که شاید یک بچه ۱۴، ۱۵ ساله به‌راحتی با آن کار می‌کند نیز نتوانند راحت کار کنند». بیدی افزود: «اساسا ایده استقلال در حوزه به قول خودشان فضای مجازی (چون من به این عبارت نقد دارم چون حقیقی‌تر از هر فضایی است) امکان‌پذیر نیست. اگر مستقل‌بودن به این معنا است که ما امکان انزوا داشته باشیم و اگر همگان ما را ترک کردند، بتوانیم دوام بیاوریم واقعا در دنیای امروز نمی‌توان چنین بود و چنین چیزی به معنای ازبین‌بردن اینترنت است». او با بیان اینکه اگر ما اسم یک شبکه داخلی را اینترنت بگذاریم نیز اشتباه است، گفت: «کلمه‌ها و عبارت‌هایی مثل اینترنت داخلی، اینترنت بین‌المللی، اینترنت ملی و... همه گمراه‌کننده است. ما یک اینترنت داریم که به‌صورت یکسان پهنای باند بین‌المللی را برای کاربر مهیا می‌کند، بدون هیچ جهت‌گیری یا سوءگیری، هرچیزی غیر از این دیگر اینترنت نیست».
او عنوان کرد: «در نماز جمعه یکی از نمایندگان مجلس گفتند هدف ما این است که سرعت اینترنت را بیشتر کنیم، نه این اینترنت نیست، آن چیزی که می‌خواهند سرعتش بیشتر شود در این طرح هم ذکر شده، شبکه داخلی اطلاعات است که دیگر اسم آن اینترنت نیست، یک اینترانت و یک شبکه داخلی است، دستشان هم درد نکند ولی این را به‌عنوان اینترنت نگذارند. بنابراین ایده استقلال در اینترنت اساسا از معنا تهی‌کردن اینترنت است».
این کارشناس ادامه داد: «نکته دوم اینکه در سرتاسر این طرح موضع انفعالی نسبت به تکنولوژی حاکم است؛ یعنی اساسا این طرح تکنولوژی را یک تهدید می‌داند و حالا می‌گوید ما در مقابل این تهدید چه کار کنیم که کمتر ضربه ببینیم و نگاهشان حاکمیتی است نه مردمی. یعنی بیشتر نگاهش این است که ما از دید حاکمیت چه کار کنیم که استقلال‌مان حفظ شود، امنیت‌مان حفظ شود و اتفاق کمتری برایمان بیفتد، درحالیکه می‌تواند مثل بقیه کشورهای دنیا به‌عنوان یک فرصت دیده شود. من فکر نمی‌کنم بقیه آن‌قدر موضع‌شان انفعالی باشد و این واقعا زشت است».
حامد بیدی گفت: «کاری که این طرح می‌کند، تبدیل فرصت به تهدید است یعنی فرصتی که می‌تواند حضور بین‌المللی ایرانی‌ها و تأثیرگذاری فرهنگی مردم را تقویت کند، تبدیل میشود به یک تهدید که این حضور را کم می‌کند. دوگانه کلاسیک آزادی و امنیت در اینجا کاملا مشخص است که به خاطر فراهم‌آوردن چیزی به اسم امنیت، آزادی‌های کاربر گرفته میشود و نگاه حاکم بر این طرح باز همان نگاهی است که دغدغه‌های «منِ حاکمیت بر شمای شهروند» اولویت دارد».
او افزود: «این طرح ناشی از عدم درک درست از آینده تمرکزگریز تکنولوژی است، آینده‌ای که در دنیای امروز می‌بینیم در بحث اقتصاد یا رسانه به کدام سمت می‌رود. حدود ۱۵ سال از پدیده‌هایی مثل «web2» گذشته اما من می‌گویم این طرح درباره«web1» است و می‌خواهد آن را صیانت کند. درحالیکه الان چه در حوزه اقتصادی-مالی، چه در حوزه‌های رسانه‌ای و چه در حوزه محتوا به دنیای Decentralized (غیرمتمرکز) رسیده‌ایم. شما اسب چموشی را می‌خواهید رام کنید که با این شاخه ریاحین شما رام‌شدنی نیست؛ پس هدف‌گذاری و نقطه مقصد اشتباهی است».
این کارشناس گفت: «حتی اگر فرض کنیم این هدف درست باشد، باز این طرح دوستان را به آن هدف نمی‌رساند چون سراسر تناقض و اشتباه است. ما تعمدا حضور ایرانی‌ها را در دنیا کم‌‌تأثیر می‌کنیم، کجای دنیا کدام دولت این کار را می‌کند؟ ما می‌بندیم، می‌گوییم شما به‌جای اینکه در اینستاگرام باشید، بیایید در روبیکا فعالیت کنید، این‌گونه حضور ما در دنیا کم‌رنگ‌تر میشود و تأثیرگذاری مردم و تأثیرگذاری فرهنگی رسانه‌ای کمتر میشود. آیا دنبال این هستیم؟ بنابراین جایگزینی پلتفرمهای داخلی که حامیانش خیلی این ایده را دوست دارند، اساسا اشتباه است».
او با طرح این پرسش که اساسا وی‌پی‌ان قانونی چیست؟ عنوان کرد: «شما چرا فیلتر کنید که بعد وی‌پی‌ان بگذارید؟ مسئله اینستاگرام اگر در امروز کشور بحران است به خاطر این است که فیس‌بوک و تلگرام و بقیه پلتفرم‌ها را بسته‌اید و همه این ظرفیت اجتماعی روی یک پلتفرم آمده است. چه‌بسا اگر همه اینها باز بودند، نامتمرکز می‌شد، یک عده در فیس‌بوک بودند و یک عده دیگر در اینستاگرام، در این صورت شاید یک پلتفرمی مثل روبیکا راحت‌تر می‌‌توانست رقبایش را کنار بزند ولی اکنون مردم همه در یک پلتفرم هستند و ما ماندیم و یک پلتفرم غول عظیم‌الجثه‌ای که شاید با هیچ شیوه‌ای نشود دیگر مردم را از آنجا به جای دیگری برد».
او ادامه داد: «اینکه حالا که فیلتر کردیم، به بعضی‌ها وی‌پی‌ان قانونی می‌دهیم و اینترنت طبقاتی را با این وسیله ترویج کنیم و بگوییم شما خونتان رنگی‌تر از آن است و شما فهمیده‌تر از مردم عوام هستید، پس اینترنت بازتری دارید و می‌توانید دسترسی‌های بیشتری داشته باشید، واقعا توهین به مردم است».
حامد بیدی با بیان اینکه نادیده‌گرفتن واقعیت تحریم‌ها نیز در این طرح موج می‌زند، عنوان کرد: «ما ۴۰ سال است تحریم هستیم، شاید ۴۰ سال دیگر هم تحریم باشیم. درباره اینکه از نمایندگان خارجی دعوت کنیم بیایند بحث زیاد شده و احتمالا درنهایت منجر به این میشود که نمایندگان وی‌چت و تیک‌تاک از چین با کمترین مشکل بیایند اینجا و نفوذ این کشور بیشتر و بیشتر از قبل شود، نمی‌دانم شعار نه شرقی نه غربی کجا رفته است».
این کارشناس همچنین درباره بحث حمایت‌ها از پلتفرم‌ها، گفت: «مگر ما تا همین الان از صندوق‌ها چه خیری دیدیم؟ من به‌عنوان کسی که سال‌ها است در اکوسیستم استارتآپ فعالیت می‌کنم، می‌گویم بروید از استارت‌آپ‌هایی که کار می‌کنند بپرسید آیا مسئله شما پول است؟ مسئله شما صندوق‌هایی است که از دولت باید حمایت شود؟ خیر، مسئله موانعی است که روز‌به‌روز بیشتر میشود، طرح صیانت هم یکی از آنهاست. اصلا کسی پول نمی‌خواهد. چرا باید یک طرحی اضافه شود که رانت‌های زیادی را به رانت‌های قبلی اضافه کند، اصلا دولت نباید پول بدهد. دولت هر پولی با هر سازوکار نظارت‌پذیری به یک استارتآپ بدهد، آن استارتآپ را نابود می‌کند». او افزود: «اساسا این نگاه اشتباه است که یک طرح می‌تواند تمام مشکلات موجود را حل کند. اگر رویکرد نمایندگان مجلس و حاکمیت این است که تسهیلگری کند، بیایند از بچه‌های استارت‌آپی بپرسند بگویند دردتان چیست؟ آیا دردشان این است که رقیب خارجی‌شان فیلتر نیست یا دردشان این است که به علت همین نگاه‌های محدودکننده مثل برگ خزان نیروهایشان می‌ریزند و به خارج از ایران مهاجرت می‌کنند».
بیدی در پایان گفت: «از همان ابتدا که بحث هشتادوپنجی شدن این طرح مطرح شد، رفت و دوباره برگشت در جلسه غیرعلنی رأی آورد که هشتادوپنجی نشود، دوباره در جلسه علنی هشتادوپنجی شد، تمام اینها برای مردم معنادار است، مردم اینها را تفسیر می‌کنند. مسئولان محترم باید حواسشان باشد، عملکردهایشان، حرف‌هایشان شنیده میشود. اتفاقی که افتاده هیچ نسبتی با حمایت ندارد؛ بنابراین درنهایت راه‌حل همین کاری است که خوشبختانه مرکز پژوهش‌ها شروع کرده است یعنی دیدن نظرات متفاوت».
حامد طالبی، دبیر انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی و فروشگاه اینترنتی شهر تهران نیز در جلسه مرکز پژوهش‌های مجلس، گفت: «هیچ‌کس درمورد اینکه این فضا باید قانونی شود شک نداشت اما در این طرح ایرادات ذاتی وجود دارد. اولین ایراد این طرح این است که اهداف واقعی آن مشخص نیست، سناریو‌های متعددی اینجا مطرح است، آیا می‌خواهند محدودیت‌های شدید بر آزادی بیان و... مردم ایجاد کنند؟ آیا می‌خواهند از کودکان حمایت کنند؟ آیا می‌خواهند از حقوق تولیدکننده محتوا حمایت کنند؟ آیا می‌خواهند وزارت ICT را محدود کنند؟ آیا می‌خواهند کاری کنند که قانونی قابل‌اجرا باشد؟ اهداف این طرح نوشته نشده که کجا هستیم و درنهایت می‌خواهیم به کجا برسیم؟».
او ادامه داد: «من شک ندارم کسانی که این طرح را نوشته‌اند، ان‌شاء‌الله که نیت خیر داشتند اما فراموش نکنید ما در طول سال‌های اخیر خیلی نیت‌های خیری دیدیم که با اجرای بد، بسیار تبعات وحشتناکی داشتند، بنابراین الزاما نیت خیر و اینکه ما به قانون نیاز داریم، به این معنی نیست که باید این قانون را بپذیریم، این می‌تواند تبعات وحشتناک‌تری برای کسب‌وکارها و مردم ایجاد کند».
این کارشناس افزود: «ما روز ۹ تیر متوجه نسخه‌ای شدیم که به مجلس رفت و ۱۰ تیر اعتراض کردیم و بعد از اعتراضات، ما را به همین جلسه دعوت کردند، آقای علیرضا زاکانی، رئیس وقت مرکز پژوهش‌های مجلس گفتند چه می‌گویید و چرا این‌همه داد‌و‌هوار می‌کنید و بعد عکس ما را منتشر کردند و گفتند طرح با نظر کارشناسان تدوین شده است و این دروغ از همان‌جا شروع شد. طرحی که قرار است برای همه مردم باشد، چرا قبل آن نه انجمن و نه اتحادیه در جریان آن نبودند؟ چرا نظام صنفی و نخبگان و کارشناسان در جریان آن نبودند؟».
طالبی گفت: «هر‌وقت ما با طرح مخالفت کردیم، گفتند GDPR، ولی هرگز نگفتند GDPR از 2012 شروع شده و در 2016 نسخه رسمی و اصلی آن منتشر شد و به کارشناسان دو سال فرصت داده شد که نظرات خودشان را بدهند و آن را اصلاح کنند و بعد تصویب شد. ما نیز اعتقاد داریم GDPR بسیار سخت‌گیرانه‌تر از طرح صیانت است ولی آن را با نظر تمام کارشناسان و طی شش سال تدوین کردند اما این را هیچ‌کس نمی‌گوید و فقط می‌گویند اروپا هم GDPR دارد».
او ادامه داد: «آنها هر‌وقت بخواهند از طرح صیانت دفاع کنند، می‌گویند ترکیه اینستاگرام را مجبور کرده در آن کشور دفتر بزند، ولی نمی‌گویند ترکیه تحریم نیست، نمی‌گویند ترکیه 300 میلیون دلار در سال هزینه تبلیغات شرکت‌های تجاری در اینستاگرام را می‌دهد، نمی‌گویند ترکیه بین 20 تا 22 میلیارد دلار صادراتش به اروپا را از طریق تبلیغاتی که در اینستاگرام و فیس‌بوک انجام می‌دهد. بله، اینستاگرام به‌خاطر ۳۰۰ میلیون دلار می‌رود و در آنجا دفتر می‌زند، هرکس دیگری هم این کار را می‌کند، آنها اینها را به ما نمی‌گویند و فقط می‌گویند ترکیه این کار را کرده است، شما یک کشور را بیاورید که تحریم باشد و اینستاگرام در آن دفتر زده باشد».
طالبی ادامه داد: «درباره چین می‌گویند آنها توانستند، بله توانست چون چین در 1999 شروع کرد نه اینکه اجازه دهد جامعه با شرایط خودش را وفق دهد و بعد بخواهند آن را محدود کنند. این فشار روانی که به کسب‌وکار و افراد می‌آورد غیرقابل‌تحمل است، اگر شما از اول یک چیزی را ندیده باشید، مشکلی ندارید، ولی وقتی آن را می‌بینید و آن را لمس می‌کنید و بعد آن را از شما بگیرند، حس بغض و کینه ایجاد می‌کنند و این حس بغض و کینه همان ناامیدی میشود که الان در جوانان ما خانه کرده است و همه عصبانی هستند».
طالبی با بیان اینکه با این طرح کل کسب‌وکارهای کوچک هدف گرفته شده است، گفت: «معضل منابع انسانی به‌خصوص متخصصین در حوزه IT را داریم که این طرح به‌شدت دارد آن را تقویت می‌کند، ناامیدکردن جوانان خیلی زیاد شده است. من فقط یک جمله بگویم، کانون‌های مهاجرتی دیگر تبلیغ نمی‌کنند، چون آن‌قدر مشتری دارند که دیگر وقت نمی‌کنند به مشتریان فعلی برسند. ما هرچقدر می‌خواهیم امیدوار شویم و بگوییم مملکتمان را می‌کوبیم و می‌سازیم، یک جایی یک چیزی میشود که ما را ناامید می‌کند. من نمی‌دانم چه کسانی هدفشان ناامیدکردن کسب‌وکارها و آدم‌هاست».
او در پایان عنوان کرد: «درباره قانون می‌گویند قانون بد بهتر از بی‌قانونی است و این حرف درستی است، اما قانون مبهم از بی‌قانونی بدتر است، چون تفسیر به رأی میشود. اتحادیه مخالف است، کسب‌وکارها مخالف هستند، انجمن صنفی مخالف است، انجمن ناشرین مخالف است و همه با این طرح مخالف هستند، مخالف با کلیات و ذات آن هستند، نمی‌شود که همه دشمن باشند، نمی‌شود این‌همه آدم منافق باشند، نمی‌شود این‌همه متخصص نفهم و بی‌سواد باشند، حتما این همه مخالفت یک دلیلی دارد، چرا نمی‌خواهیم این را بپذیریم؟ اصلا موتور اقتصاد را تا اینجا چه کسی آورده است؟ همین کسب‌وکارها و اتحادیه و انجمن و ناشرین و... آورده‌اند بعد همه اینها می‌گویند بد است ولی عده محدودی که کسب‌وکار ندارند، می‌گویند خوب است».