فراروـ با استفاده از گیاهان نیمه آبزی می‌توانید یک منظره طبیعی به حوضچه‌های حیاط خلوت یا آبنما‌ها بدهید. گیاهان نیمه آبزی در حاشیه یا درون برکه‌ها، باتلاق‌ها و رودخانه‌ها می‌رویند و به آب فراوانی احتیاج دارند. از جمله معروفترین گیاهان نیمه آبزی می‌توان به گیاه نیلوفر آبی، گیاه هیدروکوتیل و نخل مرداب اشاره کرد. در این مطلب قصد داریم به معرفی گیاه نیمه آبزی و آب‌دوست نخل مرداب، شیوه‌های نگهداری، روش‌های تکثیر و راه‌های مبارزه با آفات و مشکلات آن بپردازیم.
نخل مرداب یکی از محبوب‌ترین و مقاوم‌ترین گیاهان آپارتمانی است. نخل مرداب فوق‌العاده زیباست که برای زنده ماندن به آبیاری مداوم نیاز دارد. این گیاه در هر اقلیم و آب و هوایی رشد می‌کند. گیاه نخل مرداب علاوه‌بر اینکه گیاهی آپارتمانی محسوب می‌شود، قابلیت نگهداری و پرورش در محیط‌های باز و فضا‌های سبز شهری را دارد. آب و هوای گرم و مرطوب مناطقی از شمال و جنوب کشورمان شرایط مساعدی را برای پرورش این گیاه در محیط باز فراهم کرده است. برای پرورش و تکثیر گیاه نخل مرداب و سرسبز نگه داشتن آن لازم است به نکاتی توجه کنید.
گیاه‌شناسی
گیاه چتر، پاپیروس چتری، نخل چتری و پنجه کلاغی از جمله نام‌های رایج گیاه نخل مرداب است. نام چتر از شکل ظاهری برگچه‌های گیاه می‌آید که در انتهای ساقه‌های نازک و بلند رشد می‌کنند. این گیاه با نام علمی Cyperus alternifolius از خانواده Cyperaceae و بومی شرق آفریقا، ماداگاسکار و جنوب شبه جزیره عربستان است؛ اما به طور گسترده در سراسر جهان پرورش داده می‌شود. گیاه زیبای نخل مرداب به دلیل سازگاری در شرایط اقلیمی متفاوت جایزه شایستگی باغ را در انگلستان به خود اختصاص داده است. این گیاه را معمولا به عنوان گیاهی زینتی در باغچه‌ها، گلدان و اطراف حوضچه‌ها پرورش می‌دهند.
مشخصات ظاهری
ساقه‌های قائم، باریک و سه گوش که در نهایت به برگچه‌های چترگونه ختم می‌شوند، از مشخصات ظاهری گیاه نخل مرداب است. برگ اصلی گیاه که به شکل غلافی باریک و بلند دیده می‌شود، پس از رشد ساقه باریک گیاه در پایین‌ترین قسمت ساقه پنهان می‌شود. گل‌های حاوی بذر گیاه نیز که از انتهای ساقه و در میان برگچه‌های گیاه ظاهر می‌شوند، یکی از راه‌های ازدیاد نخل مرداب را فراهم می‌کنند.
شرایط پرورش و نگهداری از گیاه نخل مرداب
نخل مرداب گیاهی آب‌دوست و نیمه‌آبزی است. این گیاه در صورت وجود شرایط زیستی مساعد به‌سرعت رشد می‌کند. برای داشتن گیاه نخل مرداب سرسبز و شاداب لازم است به نکاتی در نگهداری و پرورش آن توجه کنید.
آب
این گیاه نیمه آبزی به خاک همیشه خیس و مملو از آب نیاز دارد؛ اما آبیاری نباید موجب گندیدن خاک شود. برای جلوگیری از گندیدن خاک تهویه مناسب را برای گلدان فراهم کنید. ایجاد حفره کوچک تخلیه آب در کف گلدان از بروز چنین مشکلی جلوگیری می‌کند. آبیاری زیاد به گیاه هیچ آسیبی وارد نمی‌کند. قرار دادن یک زیر گلدانی عمیق می‌تواند رطوبت بیشتری را به خاک گلدان برساند. در صورتی که گیاه در محیط سایه و تاریک قرار دارد، آبیاری گیاه نیز باید کاهش یابد. در این شرایط باید هر زمان که سطح خاک گلدان خشک شد، به گیاه آب بدهید.
نور
گیاه نخل مرداب در محیط پرنور بهتر رشد می‌کند. اگر در منطقه گرمسیر زندگی می‌کنید، می‌توانید این گیاه را در حیاط یا فضای آزاد پرورش بدهید. در صورتی که نخل مرداب را در آپارتمان پرورش می‌دهید، محیطی پر نور برای این گیاه در نظر بگیرید. معمولا پشت پنجره‌های شرقی یا جنوب شرقی مکان مناسبی برای قرار دادن گلدان این گیاه است. هوای خشک، نور مستقیم خورشید و گرمای شدید عواملی هستند که در کنار هم موجب نابودی گیاه نخل مرداب می‌شوند. اگر گیاه در معرض نور مستقیم خورشید است، حتما رطوبت کافی را برای آن فراهم کنید.
خاک
بهترین نمونه خاک برای کاشت گیاه نخل مرداب خاک‌های سنگین یا نیمه سنگین، فشرده و غنی مثل خاک باغچه است. این گیاه خاک‌های سبک را نمی‌پسندد. از ترکیب خاکی استفاده کنید که رطوبت را درون خود حفظ می‌کند. جالب است بدانید که نخل مرداب را در آب نیز می‌توان نگهداری کرد. آب باید راکد و حاوی مواد مغذی مورد نیاز گیاه باشد. استفاده از خاک‌های شنی، شور و متخلل مناسب کاشت و نگهداری گیاه نخل مرداب نیست.
دما
نخل مرداب بومی مناطق گرم و مرطوب دنیاست، درنتیجه محیط گرم را بیشتر می‌پسندد. این گیاه مقاومت بالایی به گرما تا دمای ۴۵ درجه سانتی‌گراد دارد. اما این میزان گرما باید با رطوبت بالایی همراه باشد. دمای ایده‌آل برای نگهداری از نخل مرداب بین ۲۰ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد است. نخل مرداب در هوای سرد و خشک آسیب می‌بیند. دمای کمتر از منفی ۵ درجه سانتی‌گراد در دراز مدت موجب نابودی گیاه خواهد شد. در نتیجه باید گیاه را هنگام سرما و یخبندان به محیط گرم انتقال بدهیم.
رطوبت
رطوبت بالا در کنار نور فراوان و گرما موجب رشد سریع و پرشاخه شدن گیاه نخل مرداب می‌شود. رطوبت، برگچه‌های چتری گیاه را بزرگ‌تر و براق‌تر می‌کند. برای رطوبت‌رسانی بهتر است روزانه گیاه را با آب هم دمای محیط غبارپاشی کنید. استفاده از دستگاه بخار سرد، قرار دادن ظروف آب در کنار گلدان گیاه و ایجاد جزیره در زیرگلدانی از روش‌های تأمین رطوبت مورد نیاز گیاه نخل مرداب هستند.
کوددهی
اگر گیاه نخل مرداب را در باغچه کاشته‌اید، در طول فصل رشد؛ یعنی بهار و تابستان هر ۳ ماه یک مرتبه کمی کود پوسیده دامی را به خاک اطراف گیاه اضافه کنید. برای رشد بهتر گیاه نخل مرداب در آپارتمان لازم است در فصول رشد گیاه از کود‌های کامل بهره ببرید. کود‌های محلول در آب مانند کود سه بیست باید هر سه هفته یک مرتبه به میزان لازم و مشخص به گیاه داده شود. اگر از تعویض گلدان و خاک گیاه زمان کمی گذشته است، به گیاه کود ندهید.
هرس
یکی از نکات مهم در نگهداری از گیاه نخل مرداب هرس کردن مداوم و به موقع این گیاه است. نخل مرداب در محیط باغچه به همراه نور خورشید و آب فراوان رشد سریعی خواهد داشت. در صورتی که از هرس این گیاه غافل شوید، گیاه کل باغچه را اشغال می‌کند. این گیاه از طریق انتشار ریشه یا ریزوم گسترش می‌یابد. اگر گیاه نخل مرداب را در گلدان نگهداری می‌کنید، تنها کافی‌ست ساقه‌های بیمار و زرد را از پایه جدا کنید تا موجب بیماری گیاه نشوند.
تعویض گلدان
گیاه نخل مرداب در شرایط مساعد زیستی گیاه درون گلدان به‌سرعت رشد می‌کند، به همین خاطر نیاز است که هر سال تعویض گلدان گیاه را انجام بدهید. گلدان را هر سال یک سایز بزرگ‌تر از گلدان قبلی انتخاب کنید. بهتر است پس از هر بار تعویض گلدان خاک جدید و غنی را جایگزین خاک قدیمی کنید. گلدان‌های سفالی به دلیل حفظ رطوبت و خنک نگه داشتن خاک بهتر از گلدان‌های پلاستیکی هستند.
شیوه‌های تکثیر و ازدیاد گیاه نخل مرداب
گیاه نخل مرداب به سه روش معمول تکثیر می‌شوند. هر سه شیوه ازدیاد بسیار آسان است و به نتیجه مطلوب ختم می‌شوند. تکثیر با بذر، تکثیر با تقسیم ریشه یا ریزوم و تکثیر با برعکس گذاشتن برگچه‌ها به همراه ساقه در آب.
تکثیر نخل مرداب از طریق کاشت بذر
این شیوه تکثیر گیاه معمولا به صورت طبیعی در طبیعت اتفاق می‌افتد. گیاه در پایان تابستان و اوایل پاییز همچنین در هنگام بهار به مرحله گل‌دهی می‌رسد. گل‌ها پس از یک دوره کوتاه به بذر تبدیل می‌شوند. بذر‌ها آنقدر سبک هستند که گاه با باد جابجا می‌شوند. هر بذر اگر در بستری از خاک مرطوب قرار بگیرد، به‌سرعت رشد می‌کند و به گیاه جدیدی تبدیل می‌شود. شما می‌توانید به‌راحتی بذر گیاه نخل مرداب را به صورت اینترنتی تهیه کنید. بذر‌ها را روی بستر مناسب کاشت بذر مانند کوکوپیت و پیت ماس پخش کنید. خاک را تا زمان جوانه‌زنی بذر‌ها مرطوب نگه دارید. بستر کاشت را در محیط سایه آفتاب و با دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد قرار بدهید. خاک را با آبپاش مرطوب کنید تا بذر‌ها جابجا نشوند. روی بستر کشت می‌توانید نابلون شفاف بکشید تا رطوبت خاک و بذر‌ها حفظ شود.
تکثیر با برعکس گذاشتن برگچه‌ها به همراه ساقه در آب: یکی از جالب‌ترین شیوه‌های تکثیر نخل مرداب در بین دیگر گیاهان برعکس قرار دادن برگچه‌های چتری‌شکل به همراه قسمتی از ساقه در آب است. شاید در ابتدا عجیب به نظر برسد؛ اما در کنار هر یک از برگچه‌های باریک جوانه‌ای از گیاه جدید می‌روید. این روش تکثیر موجب می‌شود تا یک گیاه انبوه تولید کنید. بهتر است قبل از برعکس قرار دادن برگچه چتری درون آب قسمتی از نوک برگچه‌ها را برش بزنید. از آب جوشیده سرد شده برای تسریع در جوانه‌زنی استفاده کنید. پس از دیدن جوانه‌ها و ریشه‌های کوچک در میان هر یک از برگچه‌ها برگچه چتری را با همان شیوه درون خاک بکارید، به طوری که جوانه‌های کوچک از خاک بیرون بزنند. خاک را همیشه مرطوب کنید و شرایط ایده‌آل را برای رشد و سرسبز شدن گیاه فراهم نمایید.
تکثیر نخل مرداب از طریق تقسیم ریشه یا ریزوم: ساقه‌های متراکم نخل مرداب همگی با یک ریزوم زیرزمینی به هم متصل هستند. هر ساقه دارای ریشه‌هایی است که وظیفه رساندن مواد غذایی و آب را به دیگر نقاط گیاه بر عهده دارد. هنگامی که قصد دارید گلدان گیاه را تعویض کنید، می‌توانید با چاقویی تیز هر مقدار ساقه را با ریزوم و ریشه‌های متصل به هم از گیاه جدا کنید. ریزوم‌های جدا شده را در یک گلدان جدید و با ترکیب خاک مناسب بکارید. این شیوه تکثیر همیشه نتیجه مثبت دارد.
آفات و مشکلات مربوط به نگهداری از گیاه نخل مرداب
گیاه نخل مرداب به‌ندرت مورد حمله آفات قرار می‌گیرد؛ اما ممکن است آفاتی از روی گیاهان دیگر به گیاه نخل مرداب هجوم بیاورند و گیاه را بیمار کنند. شپشک آردآلود، کنه تارعنکبوتی و سپردار‌ها ازجمله آفاتی هستند که می‌توانند موجب نابودی گیاه شوند. علاوه‌بر آفات بیماری‌های قارچی نیز وجود دارند که در شرایط نامساعد همچون هوای سرد، نبود تهویه مناسب، محیط تاریک و آبیاری نامنظم موجب رشد و تکثیر روی گیاه میزبان می‌شوند.
رفع آفات نخل مرداب
برای رفع و گشتن آفات مربوط به گیاه نخل مرداب از سموم محلول در آب استفاده کنید. از جمله سم مالاتیون و ایمیدوکلروپراید که برای از بین بردن اکثر آفات موثر عمل می‌کنند. برای دفع آفات چند مرتبه به گیاه سم بزنید. زیر و روی برگ و اطراف ساقه باید با سم آغشته شد.
درمان قارچی شدن گیاه نخل مرداب
از علائم وجود قارچ له شدگی و قهوه‌ای شدن قسمت‌های پایینی ساقه‌هاست که با بویی شبیه به بوی قارچ همراه است. از جمله سموم قارچ‌کش می‌توان به قارچ‌کش بنومیل و مانکوزب اشاره کرد که تاثیر خوبی در از بین بردن قارچ‌ها دارند.
مشکلات در نگهداری از نخل مرداب
سوختن نوک برگ‌ها
یکی از مشکلات شایع در نگهداری از نخل مرداب سوختن نوک برگ‌های این گیاه است. یکی از علت‌های اصلی این مشکل کمبود رطوبت هوای محیط است. سرما به همراه کمبود رطوبت این عارضه را تشدید می‌کند.
نداشتن ایستایی در گیاه و باریک شدن ساقه‌ها
نور کم از علت اصلی علفی شدن رشد گیاه نخل مرداب است. گیاه را طی چند هفته آرام آرام به منبع نور طبیعی نزدیک کنید. با قیم ساقه‌های گیاه را ببندید تا نشکنند.
زرد شدن و خشک شدن برگچه‌های چتری گیاه نخل مرداب
این گیاه بومی مناطق گرم و مرطوب دنیاست؛ در نتیجه سرمای هوا موجب ایجاد چنین عارضه‌ای می‌شود.
کوچک بودن برگچه‌های جدید گیاه
کمبود مواد غذایی یا کوچک بودن فضای گلدان موجب کوچک شدن برگچه‌های چتری جدید گیاه می‌شود. آبیاری فراوان و تغذیه مناسب با کود‌های کامل می‌تواند این مشکل را رفع کند.
لکه‌های قهوه‌ای نقطه‌ای روی برگچه‌ها
علت آن غبارپاشی زیر نور خورشید است. هنگام سایه گیاه را غبارپاشی کنید.