توپ تعلل و تاخیر در مذاکرات برجام، هر روز میان تهران و واشنگتن دست به دست می‌شود. ۸۰ روز پس از آخرین دور مذاکرات ایران و امریکا با ۱+۴ در وین، هنوز تاریخ برگزاری دور بعدی این مذاکرات با یک علامت سوال بسیار بزرگ مواجه است.
اعتماد در ادامه نوشت: مقام‌های ارشد در ایران حتی از اشاره به معطل ماندن ادامه این مذاکرات هم خودداری می‌کنند و اشاره‌های آن‌ها به برجام و مذاکرات مربوط به احیای آن جسته و گریخته و مبهم است. همزمان برخی مقام‌های امریکایی و رسانه‌های غربی از احتمال تغییر رویکرد طرف‌های غربی در مورد برجام گزارش می‌کنند.
راب مالی، نماینده ویژه امریکا در امور ایران در مصاحبه‌ای گفته است که واشنگتن تا ابد نمی‌تواند منتظر ایران بماند و برخی رسانه‌های غربی هم از احتمال صدور قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات ایران و آژانس خبر داده‌اند.
نشست شورای حکام آژانس بین‌الملل انرژی اتمی، ۳۰ شهریور آغاز می‌شود و در ۱۶ روز باقیمانده اگر تحولی جدی در روابط تهران با آژانس یا تحرکی در مذاکرات وین رخ ندهد، ممکن است شرایط برای احیای برجام از هر زمان دیگر پیچیده‌تر شود.
چند هفته فترت به دلیل تغییر دولت در ایران و بی‌میلی مقام‌های دولت جدید به صحبت در مورد مذاکرات وین، این بهانه را دست طرف‌های غربی داده است که توپ «تاکتیک تعلل» و «وقت‌کشی» را به زمین ایران بیندازند. یک ماه بعد از برگزاری مراسم تحلیف هفتمین رییس‌جمهور اسلامی ایران و ۱۰ روز بعد از آغاز به کار وزیر خارجه دولت سیزدهم، حسین امیرعبداللهیان، سرنوشت یکی از مهم‌ترین پرونده‌های سیاست خارجی کشور همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
در برابر، ۸ ماه و نیم از آغاز به کار رییس‌جمهور جدید ایالات متحده امریکا می‌گذرد، دولتی که وزیر خارجه‌اش وعده داده بود آسیب‌های دولت پیشین به وجهه دیپلماتیک امریکا را جبران کند، امریکا را پای میز دیپلماسی برگرداند و یکی از اهدافش را احیای برجام اعلام کرده بود.
وزیر خارجه امریکا سال گذشته یک نماینده ویژه برای مذاکره با اعضای برجام معرفی کرد تا در مذاکراتی با طرف ایرانی، فرآیند بازگشت ایران و امریکا به تعهدات‌شان در برجام را مشخص کنند. مقایسه اعداد چندان کمکی به ارزیابی اینکه چه کسی عامل تعلل و تاخیر در مذاکرات است، نمی‌کند.
هر دو دولت در تهران و واشنگتن نسبتا تازه‌کار هستند و هر یک با اولویت‌های مهم و حیاتی دیگری هم مواجه شده‌اند. در این میان، اما تاخیر و تعلل در احیای تعهدات امریکا در برجام و استمرار تحریم‌های این کشور علیه ایران فقط و فقط به مردم ایران آسیب وارد کرده است.
امواج مدیا، یک رسانه ایرانی مستقر در امریکا به نقل از منابعی که نامی از آن‌ها نبرده است، مدعی شده که مقام‌های ایران سه‌شنبه هفته گذشته، پیامی درخصوص زمان از سرگیری مذاکرات وین برای طرف اروپایی ارسال کرده‌اند.
به نوشته این رسانه، در این پیام که مخاطب آن انریکه مورا، رییس مشترک کمیسیون مشترک برجام و معاون دبیر کل سرویس اقدام خارجه اتحادیه اروپا بوده است، ایران خبر داده که در آینده «نه چندان دور» مذاکرات را از سر خواهد گرفت.
لورا روزن، خبرنگار امریکایی در گزارشی به نقل از یک دیپلمات بلندپایه بدون نام امریکایی می‌نویسد: «ما آماده پیدا کردن راهی برای پیشرفت و برداشتن تحریم‌های غیرمنطبق با برجام و عقب‌نشینی [ایران]از گام‌های هسته‌ای غیرمنطبق با برجام هستیم.... ما آماده‌ایم ادامه گفتگو‌ها را در این جهت و با هدف نتیجه‌گیری فوری برای پایان دادن به یک فصل از تشدید رویارویی‌ها و کارزار شکست‌خورده فشار حداکثری، ادامه دهیم.» او ادامه داده است: «ایران باید تصمیم‌گیری کند که می‌خواهد در این مسیر گام بردارد یا نه، اگر نه ما هم باید مسیر متفاوتی انتخاب کنیم.»
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز پنجشنبه با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی توییتر، اشاره‌ای تلویحی به تمایل ایران برای مشارکت در دور هفتم مذاکرات وین، برای احیای تعهدات طرفین برجام کرده است، اما به روشنی هنوز در مورد تاریخ مشخص برای از سرگیری مذاکرات اظهارنظری از سوی وزارت امورخارجه ایران نشده است. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه در نشست خبری هفته گذشته خود با خبرنگاران گفته بود: «تاریخ قطعی مذاکرات منوط به رایزنی‌ها بین همه طرف‌هاست.»
امیرعبداللهیان پنجشنبه در توییتر نوشت: «در تماس تبریک وزرای خارجه آلمان، فرانسه و اتریش درخصوص سیاست خارجی متوازن و تنظیم روابط با اتحادیه اروپا، ارسال واکسن، افغانستان، منطقه و برجام بحث شد. تاکید کردم که مذاکرات وین باید منافع و حقوق ایران را تامین کند. رفتار غیرمسوولانه و بی‌عملی اتحادیه اروپا باید پایان یابد.»
امیر عبداللهیان پنجشنبه در گفتگو با هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان نیز گفته بود: «وزیر امور خارجه کشورمان با اعلام اینکه اصل گفتگو‌های وین قابل قبول است و انجام می‌شود، اما مذاکره‌ای را قبول داریم که به رفع واقعی تحریم‌ها و تامین حقوق حقه ایران بینجامد، به تروییکای اروپایی توصیه کرد رفتار خود را تغییر داده و به بی‌عملی در اجرای تعهدات خود ذیل برجام خاتمه دهد.» همان روز در گفتگو با ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه، امیرعبداللهیان لحن اندکی متفاوت به کار برد و تاکید کرد: «ایران در مذاکراتی که نتایج ملموسی را در تامین حقوق و منافع مردم ایران در بر داشته باشد، حضور خواهد یافت.»
مذاکرات وین ابتدای سال جاری، درست ۵ ماه پیش در وین پایتخت اتریش آغاز شد؛ مذاکراتی که تحت عنوان کمیسیون مشترک برجام، با حضور ایران و ۱+۴ یعنی اعضای باقیمانده در برجام انجام می‌شد و امریکا نیز به صورت موازی در آن حضور داشت. در این مذاکرات هیات‌های ایرانی و امریکایی به صورت مستقیم و رودررو گفتگو نکردند، بلکه ۱+۴ به عنوان واسطه میان ایران و امریکا در این مذاکرات عمل می‌کردند.
در طول ۶ دور مذاکره، هیات‌های مذاکره‌کننده سه پیش‌نویس در مورد نحوه توقف اجرای تحریم‌های امریکا، بازگشت ایران از گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای و تناظر گام‌ها آماده شد، اما این سه پیش‌نویس هرگز به مرحله تصویب و اجرا نرسید. ۸۰ روز از واپسین ملاقات هیات ایرانی مذاکره‌کننده در کمیسیون مشترک برجام با هیات‌های ۱+۴ برای بررسی بازگشت ایالات متحده امریکا به برجام می‌گذرد.
شروطی که ایران برای رسیدن به توافق در این مذاکرات تعیین کرده بود، بازگشت وضعیت تحریم‌های امریکا علیه ایران به پیش از ۲۰ ژانویه ۲۰۱۶ و لغو همه تحریم‌های هسته‌ای، غیرهسته‌ای جدید در دوران ترامپ و تحریم‌هایی که با برچسب جدید دوباره اعمال شده‌اند، راستی‌آزمایی لغو این تحریم‌ها و تضمین برای عدم بازگشت این تحریم‌ها یا خروج مجدد امریکا از برجام بود. طرفین مشخص نکرده‌اند که تا آخرین دور مذاکرات وین در خردادماه سال جاری، چند روز پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، امریکا تا چه اندازه با این شروط موافقت کرده است.
پایگاه خبری بلومبرگ در گزارشی خبر داده است که رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قصد دارد سفری به تهران برای گفتگو با معاون رییس‌جمهور و رییس جدید سازمان انرژی اتمی، محمد اسلامی است. هنوز تاریخی برای این سفر مشخص نشده است و معلوم نیست آیا طرف ایرانی با این سفر موافقت کرده است یا نه.
نشست شورای حکام آژانس انرژی اتمی و همزمان با آن انتشار گزارش فصلی آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران، تقریبا دو هفته دیگر انجام خواهد شد و به نظر می‌رسد که گروسی علاقه‌مند باشد تا پیش از این تاریخ به تهران سفر کند.
لورنس نورمان، خبرنگار روزنامه وال‌استریت‌ژورنال در حساب کاربری توییتر خود نوشته است که رافائل گروسی احتمالا تا پیش از انتشار گزارش فصلی آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران، به تهران سفر خواهد کرد.
به نوشته این خبرنگار دو دستور کار اصلی برای این سفر وجود دارد؛ اول دسترسی به اطلاعات دوربین‌های نظارتی آژانس در تاسیسات هسته‌ای ایران که از سال گذشته براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی دسترسی آنلاین آژانس به آن‌ها قطع شده است، اما ایران برای حسن‌نیت، همچنان اطلاعات این دوربین‌ها را در داخل کشور نگهداری می‌کند و دوم ادامه مذاکرات در خصوص مسائل پادمانی از جمله سوال‌های بدون جواب در مورد برخی تاسیسات و ذرات رادیواکتیو ادعایی در ایران.
به نوشته نورمان، اگر در این سفر گروسی دست‌کم در یکی از این دو دستور کار به نتیجه ملموس نرسد، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطعنامه‌ای تند علیه ایران صادر خواهد کرد. به نظر می‌رسد این ادعای خبرنگار امریکایی، به نوعی زمینه‌سازی برای تهدید ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت از طریق شورای حکام آژانس باشد.
بلومبرگ در این مورد می‌نویسد: «دیپلمات‌های اروپایی پیش از آماده کردن پیش‌نویس یک قطعنامه برای محکوم کردن ایران به دلیل عدم همکاری منتظر نتیجه مشورت‌های آژانس با ایران می‌مانند.» این رسانه امریکایی در ادامه می‌نویسد: «هر چند صدور چنین قطعنامه‌ای می‌تواند باعث ارجاع پرونده ایران به سازمان ملل شود، اما بعید است که ایران از این طریق با مشکل جدیدی مواجه شود، چراکه به‌طور نسبتا قطعی می‌توان پیش‌بینی کرد که روسیه و چین جلوی صدور چنین قطعنامه‌ای را می‌گیرند.»
بلومبرگ در گزارشی مدعی شده است که حمایت روسیه و چین از موضع ایران، باعث شده تا ایران تمایل خود را به توافق در وین از دست بدهد. به نوشته این پایگاه خبری امریکایی «شی جین‌پینگ، رییس‌جمهور چین گفته است که از نگرانی‌های مشروع ایران درخصوص توافق [برجام]حمایت می‌کند و به حمایت‌های مالی دومین اقتصاد جهان [از ایران]ادامه خواهد داد.
نتیجه این حمایت در ایران کاملا مشخص است. نرخ رشد تولید فولاد در ایران از چین هم جلو زده است و براساس تازه‌ترین آمار منتشرشده از سوی انجمن جهانی فولاد، ایران به دهمین تولیدکننده فولاد دنیا تبدیل شده است. ساخت بندر‌ها و خطوط آهن با کمک چین در ایران همچنان ادامه دارد. مردادماه، ایران برنامه‌اش برای ساخت یک هاب جدید صادرات گاز طبیعی در دریای خزر را اعلام کرد. روز پنجشنبه نمایندگان شرکت ملی نفت چین در تهران با مقام‌های ایرانی درخصوص افزایش همکاری‌ها و پروژه‌های مشترک جدید گفتگو کردند.»
این گزارش ادامه می‌دهد: «در جبهه دیپلماتیک هم سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هفته گذشته در وین با رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار کرد، در این دیدار هر چند روسیه به صراحت انتظارش از ایران برای صدور مجوز بازرسی‌های وسیع از تاسیسات هسته‌ای را اعلام کرد، اما هیچ علاقه‌ای به افزایش فشار به ایران برای انجام این کار نشان نداد. چین هم مشابه روسیه به آژانس هشدار داده است که بازرسان این نهاد نباید پا از گلیم خود فراتر بگذارند و به اهرم‌هایی برای رسیدن به اهداف امریکا و اتحادیه اروپا تبدیل شوند.»
در طول روز‌های گذشته، مقام‌های امریکا در گفتگو با رسانه‌های خارجی، با نام یا بدون نام، سوال‌ها و تردید‌هایی را در مورد موضع دولت جدید ایران درخصوص مذاکرات وین و برجام مطرح کرده‌اند. از جمله راب مالی، نماینده ویژه وزارت امورخارجه امریکا در امور ایران به بلومبرگ گفته است: «ما نمی‌توانیم تا ابد منتظر بمانیم و ایران به پیشبرد برنامه‌های هسته‌ای خود ادامه دهد، چراکه این پیشرفت‌ها ممکن است بازگشت به برجام را برای امریکا کم‌بها کند.» مالی گفته است که امریکایی‌ها «آماده برای صبر» به میدان آمده‌اند «اما نباید این موضوع را آنقدر کش بدهیم که به نتایج متفاوت از یکدیگر برسیم.»
روزنامه کیهان در تهران، اما در پاسخ به این اظهارات می‌نویسد: «از طرف دیگر دولت بایدن در دی‌ماه ۱۳۹۹ سر کار آمد، اما تا اواخر فروردین ۱۴۰۰ به مدت چند ماه مشغول وقت‌کشی حتی در زمینه بازگشت به مذاکرات شد.
پس از آن نیز در ماه مذاکرات بی‌حاصل بعدی در وین، روشن شد دولت باید برخلاف برخی لفاظی‌های انتخاباتی، به تحریم‌های افزوده‌شده در پسابرجام به چشم اهرم فشار برای باج‌خواهی بیشتر می‌نگرد، برجام را «توافق سابق»! قلمداد می‌کند، خواستار استفاده از همین به اصطلاح توافق سابق به عنوان سکویی برای باج‌خواهی‌های جدید در حوزه قدرت دفاعی و منطقه‌ای ایران است، قصد ندارد تحریم‌های اصلی و اساسی را لغو کند و ضمنا مایل است بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای یا انجام هیچ تعهد بر زمین مانده‌ای، بتواند مجددا عضو برجام شود و بتواند از مکانیسم ماشه آن، برای احیای تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران استفاده کند!»
سوال دیگری که از سوی رسانه‌های غربی مطرح شده است، ترکیب مذاکره‌کنندگان ایرانی در ادامه مذاکرات وین است. امیرعبداللهیان، ۱۰ روز بعد از شروع به کارش هنوز رسما فرد جدیدی را در مقام معاونت منصوب نکرده است و معاونت سیاسی وزارت امورخارجه، همچنان دراختیار عباس عراقچی است که قبلا ریاست هیات مذاکره‌کننده ایرانی در وین را برعهده داشت.
علی واعظ، رییس برنامه ایران در اندیشکده گروه بین‌المللی بحران، در گفتگو با لورا روزن این تردید را مطرح کرده است که «به نظر می‌رسد ایرانی‌ها هنوز تصمیم اساسی را در مورد نحوه رویکردشان در مذاکرات به ویژه اینکه چه کسی آن‌ها را نمایندگی کند، نه فقط در سطح پرسنل بلکه در سطح نهاد مسوول نگرفته‌اند.» روزنامه کیهان به این سوال هم غیررسمی جواب داده است و می‌نویسد: «وزارت خارجه متولی میدانی مذاکرات است و زیرنظر شورای عالی امنیت ملی، در زمینه مطالبه حقوق ملت ایران فعالیت می‌کند.»