فرارو-گزارش سال ۲۰۲۱ موسسه «استارت‌آپ بلینک» (startupblink) که در زمینه مطالعات جهانی اکوسیستم استارت‌آپی فعالیت می‌کند، نشان می‌دهد که جایگاه ایران (و به طور مشخص شهر «تهران» به عنوان قلب استارت آپیِ ایران) نزول داشته است.
این گزارش به رتبه‌بندی اکوسیستم‌های استارت‌آپی شهر‌ها و کشور‌های جهان براساس کمیت، کیفیت و محیط کسب‌وکار استارت‌آپی می‌پردازد. بر اساس بررسی دنیای اقتصاد از گزارش سال ۲۰۲۱ این موسسه، آمریکا همچنان صدرنشین دنیایِ استارت آپ‌ها است و رشد چین در این زمینه هم شایان توجه بوده است.
بهترین استارت آپ‌های جهان کجا هستند؟
در رتبه‌بندی ارائه شده از بهترین اکوسیستم‌های استارت‌آپی در میان کشور‌های جهان، آمریکا در صدر فهرست و بریتانیا در رتبه دوم قرار دارد. هر دوی این کشور‌ها از سال ۲۰۱۹ تاکنون، جایگاه خود را در رتبه‌بندی مذکور حفظ کرده‌اند.
فلسطین اشغالی، کانادا، آلمان، سوئد، چین، سوئیس، استرالیا، سنگاپور و هلند در جایگاه‌های سوم تا یازدهم این فهرست قرار دارند. از طرفی، توزیع جغرافیایی هزار شهر برتر اکوسیستم‌های استارت‌آپی دنیا نشان می‌دهد که بیشتر شهر‌های دارای شرایط مساعد برای راه‌اندازی یک استارت‌آپ (با سهم ۳۸.۶ درصدی از هزار شهر)، در اروپا قرار دارند. آمریکای شمالی با سهم ۲۹.۷ درصدی در جایگاه دوم و ناحیه آسیا-اقیانوسیه با سهم ۱۶ درصدی در رتبه سوم پرتراکم‌ترین نواحی مساعد راه‌اندازی استارت‌آپ قرار دارند.
ایران چگونه در اکوسیستم استارت آپی عقب افتاد؟
از آن سو، در حالی که نام ایران حتی در میان ۱۰۰ کشور برتر برای راه‌اندازی کسب‌و‌کار‌های استارت‌آپی نیست، تهران با ۱۷۴ پله سقوط، در جایگاه ۵۱۲ میان هزار شهر برتر از نظر فضای اکوسیستم استارت‌آپی قرار گرفته است.
به این ترتیب، با وجود آنکه در سال‌های اخیر استارت‌آپ‌های ایرانی رشد قابل قبولی را تجربه کرده بودند، اما پس از دشواری‌های تحریم، کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و پاندمی کرونا، تنها تعداد معدودی از استارت‌آپ‌های بزرگ توانسته‌اند دوام آورند که البته همین تعداد معدود نیز با چالش‌هایی، چون تامین سرمایه، ورود به بورس و مواردی از این دست مواجه بوده اند.
ایران «یونیکورن» ندارد
محمد جواد آذری جهرمی، جوان‌ترین وزیر دولت دوازهم، در هنگام معارفه خود در سال ۱۳۹۶، وعده داد که مدیریت او بر وزارت ارتباطات در طول چهار سال، ایجاد ۵ استارت آپِ «یونیکورن» (تک شاخ) را به دنبال خواهد داشت. (استارت آپ‌های یونیکورن، استارت آپ‌هایی هستند که ارزش بازارِ آن‌ها بالاتر از یک میلیارد دلار باشد.)
از آن روز حدود ۴ سال گذشته و ایران (دست کم در فهرست‌های رسمی) هیچ استارت آپ یونیکورنی ندارد. این در حالی است که ترکیه، که اکوسیستم استارت آپیِ به مراتب ضعیف تری از ایران داشت، اکنون دست کم چند استارت آپ یونیکورن دارد.
استارت آپ «Getir» در ترکیه که حالا در بریتانیا، هلند و فرانسه هم فعال شده، یکی از این استارت آپ‌ها است که تخمین زده می‌شود حدود ۷.۵ میلیارد دلار (با دلار ۲۷ هزار تومانی، حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان) ارزش داشته باشد.
استارت آپ «Trendyol»، حتی ارزش بازار به مراتب بالاتری هم دارد و با ۱۶.۵ میلیارد دلار (حدود ۴۴۵ هزار میلیارد تومان)، اکنون یکی از با ارزش‌ترین شرکت‌ها در ترکیه است. این شرکت، در واقع بزرگ‌ترین فروشگاه اینترنتی در ترکیه است که ۵ سال دیرتر از نمونه ایرانی اش (دیجی کالا) راه اندازی شده است، اما حالا چندین برابرِ رقیب ایرانی اش ارزش دارد.
اما آیا ایران واقعاً استارت آپ یونیکورن ندارد؟ در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷، مدیرعامل شرکت اسنپ ادعا کرد که ارزش این شرکت بین ۱.۴ تا ۱.۷ میلیارد دلار است و این یعنی اسنپ هم تبدیل به یک شرکت یونیکورن شده است، اما بعد از افزایش چند برابری نرخ ارز در سال ۱۳۹۸، این ادعا به سرعت رنگ باخت.
ادعا‌های مشابه از سوی شرکت‌های استارت آپی مشابه در ایران هم به سرعت زیر سوال رفتند، چرا که از یک سو ارزش بازار شرکت‌ها به ریال (و نه دلار) محاسبه می‌شد و از دیگر سو، به دلیل نبود همکاری‌های بین المللی، اساساً شرکت‌های استارت آپی ایرانی نمی‌توانند از یک سطح مشخص بزرگ‌تر شوند.
استارت آپ‌های ایرانی در بورس: هزار راه نرفته
این، اما در حالی است که تبِ داغ بورس و بورس بازی در سال ۱۳۹۹ هم نتوانست استارت آپ‌های ایرانی را، بر خلاف بسیاری از همتایان شان در سطح جهان، به سمت تامین مالی از بازار سرمایه سوق بدهد.
ماجرا از این قرار بود که همزمان با اوج گیری بازدهی در بازار سرمایه، شرکت‌های استارت آپی هم همچون بسیاری شرکت‌های دولتی، نیمه دولتی و خصوصی، سودای تامین مالی از طریق بورس را در سر پروراندند.
بر همین اساس، به سرعت نام چند استارت آپ مشهور ایرانی برای درج در فرابورس رسانه‌ای شد و حتی برای این موضوع زمان بندی هم اعلام شد. با این همه، تا همین امروز، خبری از ورود استارت آپ‌های ایرانی به بازار سرمایه مخابره نشده و ظاهراً با فروکش کردن تبِ داغ بورس، این شرکت‌ها هم عطای حضور در بازار سرمایه را به لقایش فروخته اند.
البته با طرح صیانت اینترنتی دوباره دنبه اغازاده ها چندلا چربی برمییداره
اون ایرانی که اینقدر توانمندی داره که استارت آپ بزنه، احتمالا قبل از اینکه توی ایران کاری انجام بده، کارهای مهاجرتش جور شده و رفته است
طرح محدودیتشون که اجرا بشه علاوه بر مرگ استارت اپ ها ، میلیونها شغل مستقیم و غیر مستقیم از بین میره و...!
با رانت میشه پول درآورد اما با رانت نمیشه محبوب شد. داستان همینه، توی ایران شما رانت نداشته باشی و حتی اگر بهترین ایده دنیا را هم داشته باشی هیچ کاری از دستت بر نمیاد. به جاش یک سری با کپی کاری و محدود سازی بقیه چیزها ایده خودشون رو اجرا می کنن و پول در میارن (مثل همین روبیکا). حالا شما چطور میخوای با این رقابت کنی؟ وقتی رقیبت اینقدر زور داره که توی مجلس قانون محدودیت اینترنت تصویب میکنه.
ولی با همه این ها نمیشه محبوب شد. برای همین در آخر این ها محکوم به شکست است