فراروـ بسیاری از افراد تصور می‌کنند که گل‌های فصلی در فضای سبز شهری و باغچه منازل تنها جنبه زیبایی دارند. در صورتی که بسیاری از این گل‌ها گیاهان دارویی هستند که در طب سنتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. سرخارگل، رزماری، اسطوخودوس و همیشه بهار جز گیاهان زینتی یا گل‌های فصلی به شمار می‌روند که خواص درمانی بسیاری دارند. در این مطلب به روش‌های نگهداری، پرورش و کاشت گل همیشه بهار و خواص درمانی آن خواهیم پرداخت.
به گزارش فرارو، حتما بار‌ها گل‌های نارنجی یا زرد فصلی را که در مسیر بلوار‌ها و فضا‌های سبز شهر‌ها می‌کارند، دیده‌اید. گل فصلی همیشه بهار یا کالاندولا علاوه بر اینکه گیاهی زینتی است، به عنوان یکی از دارو‌های گیاهی در طب سنتی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. همیشه بهار برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله امراض پوستی، انواع بیماری‌های التهابی و بهبود اسپاسم عضلانی مفید است. همچنین این گیاه در بهبود عملکرد دستگاه گوارش، تقویت سیستم ایمنی بدن و درمان عفونت‌های چشم موثر است.
گیاه مقاوم و زیبای همیشه بهار در تمام طول سال گل می‌دهد و در محیط‌های گرم و سرد قابل کشت است. اوج گلدهی این گیاه اواخر بهار تا فصل تابستان و سپس اواخر تابستان تا اواسط پاییز است. گل همیشه بهار از طریق بذر به‌راحتی تکثیر می‌شود. با کاشت گیاه همیشه بهار یا کالاندولا هم از زیبایی گل‌های آن لذت خواهید برد و هم از خواص درمانی شگفت‌انگیز آن بهرمند می‌شوید.
گیاه‌شناسی
گیاه همیشه بهار یا کالاندولا با نام‌های انگلیسی pot marigold، common marigold و Scotch marigold از خانواده Asteraceae و نام علمی Calendula officinalis یکی از گیاهان تزئینی فصلی در مناطق مختلف دنیاست. از قرن دوازدهم گیاه کالاندولا در بیشتر باغ‌های اروپا کشت می‌شد. سابقه طولانی کشت گل‌های همیشه بهار باعث شده است تا منشا این گیاه ناشناخته باشد؛ اما به نظر می‌رسد که زیستگاه اصلی گل همیشه بهار مدیترانه یا جنوب قاره اروپاست. با این حال گیاه کالاندولا در اکثر مناطق معتدل جهان از شمال اروپا (جنوب انگلستان) تا ارتفاعات زاگرس در فلات ایران به صورت طبیعی می‌روید.
همیشه بهار گیاهی علفی و یک ساله است. برگ‌های ساده، کشیده و بیضوی بلند و به رنگ سبز از خصوصیات اصلی ظاهری این گیاه محسوب می‌شود. گیاه کالاندولا بسیار مقاوم است و در برخی از نقاط سردسیر به جز اواخر فصل پاییز و زمستان در تمام طول سال گل می‌دهد. در مناطق گرمسیر بذر‌های همیشه بهار را در اواسط زمستان می‌کارند تا در فصل بهار گل‌های آن شکوفا شود. گل‌های همیشه بهار به رنگ‌های نارنجی، زرد یا لیمویی در امتداد ساقه‌های بلند نمایان می‌شوند. هنگام تابش مستقیم آفتاب روی گل‌های همیشه بهار درخشش خاصی بر روی گلبرگ‌های این گیاه ایجاد می‌شود. گل‌های این گیاه لحظاتی پس از طلوع خورشید باز و قبل از غروب بسته می‌شوند. میوه یا بذر‌های گیاه کالاندولا هلالی شکل و دارای سطح ناصافی است. وزن هزار دانه بین ۸ تا ۱۲ گرم است.
گونه‌های گل همیشه بهار
ارقام مختلفی از گیاه کالاندولا یا همیشه بهار در دنیا وجود دارد. گل‌هایی با رنگ‌های نارنجی، لیمویی، زرد، نارنجی متمایل به قرمز یا دو رنگ و گل‌های به صورت پُر و دارای چند ردیف گلبرگ یا یک ردیفه کشت می‌شوند. بسیاری از گونه‌های اهلی شده که به منظور کشت در باغ‌ها یا فضا‌های سبز شهر‌ها کاشته می‌شوند، همگی دارای گل‌های بزرگ و بوته‌های پرپشت از برگ هستند؛ در صورتی که گونه‌های وحشی گیاه همیشه بهار، بوته‌ها و گل‌هایی کوچک‌تر دارند.
کاربرد گل همیشه بهار
گل‌های همیشه بهار خوردنی هستند. اغلب به جای زعفران از گل‌های گیاه کالاندولا برای رنگ دادن به سالاد و غذا‌ها استفاده می‌شود. برگ‌های گیاه نیز خوراکی است و در سالاد‌ها مصرف می‌شوند. از گل‌های گیاه همیشه بهار می‌توان چای یا دمنوش تهیه کرد. گل‌ها در فرهنگ‌های یونان باستان، روم، خاورمیانه و هند به عنوان گیاهی دارویی شناخته می‌شوند. همچنین از گل‌های همیشه بهار برای رنگ دادن به پارچه‌ها و غذا‌ها استفاده می‌شود. جالب است بدانید که رنگ نارنجی قوی گل‌های همیشه بهار موجب شده است تا هندی‌ها از گل‌ها به عنوان لوازم آرایش استفاده کنند.
بسیاری از این کاربرد‌ها حتی امروز نیز رواج دارد. در طب سنتی از روغن همیشه بهار به عنوان محافظ پوست و از قطره گیاه به عنوان داروی چشم یاد می‌کنند. همچنین از عصاره گل‌های همیشه بهار پماد، کرم، قطره، روغن، صابون، شامپو و بسیاری از مواد آرایشی و بهداشتی و دارویی تهیه کرده‌اند. یکی از معروف‌ترین فرآورده گیاه همیشه بهار پماد کالاندولاست که برای بهبود جای نیش حشرات یا زخم‌های سطحی از آن استفاده می‌کنیم.
ترکیبات دارویی
خواص دارویی فراوانی شامل آنتی‌اکسیدانی، ضد‌التهابی، ضد‌باکتریایی، ضد‌قارچی و ضد‌ویروسی برای گیاه همیشه بهار گزارش شده است. همچنین تاکنون مطالعاتی در مورد فعالیت سیتوتوکسیک و نیز کاهش تومور در این گیاه شناسایی شده است. همیشه بهار دارای ترکیبات شیمیایی موسوم به کالاندولین، اسید لینولئیک و اسید سالسیلیک است. علاوه بر این ترکیباتی، چون فلاونوئیدها، هیدروکسی‌کومارین‌ها، پلی‌ساکارید‌ها و کارتنویید‌ها در گل‌های این گیاه مشخص شده است. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که عصاره آلیگل‌های همیشه بهار دارای فعالیت ضد ویروسی ایدز است. این گیاه دارویی سرشار از انواع ویتامین‌ها ازجمله ویتامین E و پیش‌ساز ویتامین A است.
طبع گل همیشه بهار
گل همیشه بهار و تمام فرآورده‌های آن اعم از عرق، دمنوش، عصاره، روغن و... همچون گیاه کاسنی دارای طبع سرد و خشک است.
فواید درمانی گل همیشه بهار
مطالعات اخیر روی ترکیبات تشکیل‌دهنده گل همیشه بهار یا کالاندولا نشان داده است که انواع اثرات آنتی اکسیدانی، روغن‌های فرار، استرول‌های گیاهی مانند کالاندولین و فلاونوئیدها و... در بهبود سلامت انسان نقش مهمی دارند و می‌توان برای این گیاه زینتی فواید درمانی بسیاری ذکر کرد.
همیشه بهار، گیاهی ضد التهاب
با توجه به آزمایشات صورت گرفته خاصیت ضد التهابی گیاه کالاندولا به اثبات رسید است. گل همیشه بهار به صورت لوسیون، کرم یا پماد باعث تسریع در بهبود بسیاری از مشکلات و ناراحتی‌های پوستی همچون سوختگی‌های جزئی و آفتاب سوختگی، گزش حشرات، جوش‌های چرکی، ورم پستان (ماسیتیت)، بریدگی‌های جزئی و خراش‌ها، بثورات پوستی و سایر التهابات پوستی می‌شود. دمنوش گل‌های همیشه بهار در درمان التهاب گلو، التهاب دهان و لثه و روده التهابی بسیار موثر است.
درمان زخم‌های فشاری (زخم بستر)
زخم فشاری یا زخم بستر معمولا در بیمارانی که به مدت طولانی در بیمارستان یا منزل بستری می‌شوند، رخ می‌دهد. درمان این زخم‌ها پر هزینه است و برای رفع آن از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. طبق آزمایشات و مطالعات صورت گرفته بر روی ۲۰ بیمار مبتلا به زخم فشاری که با پماد گیاهی کالاندولا درمان می‌شدند، مشخص شد که همه بیماران با وضعیت مختلف بیماری پس از ۳ تا ۴ هفته اثرات بهبودی قابل توجه‌ای در آن‌ها مشاهده شده است. پماد کالاندولا با توجه به ارزان و در دسترس بودن می‌تواند برای درمان زخم بستر بسیار موثر باشد.
زیبایی و درخشندگی پوست با کالاندولا
گل همیشه بهار می‌تواند خشکی، ترک، خارش، قرمزی پوست و آفتاب سوختگی‌های جزئی را رفع کند. همچنین روغن گل همیشه بهار در درمان ترک خوردن لب‌ها در فصل پاییز بسیار موثر است. ماسک پودر گل‌های خشک شده کالاندولا می‌تواند پوست را روشن و جوش‌های کوچک روی صورت را برطرف کند. در بازار کرم‌ها و انواع صابون‌ها با عصاره گل‌های همیشه بهار قابل تهیه است. حتی اگر به انواع محصولات آرایشی و بهداشتی این گیاه دسترسی ندارید، با تهیه ماسک یا جوشانده خنک همیشه بهار به زیبایی و سلامتی پوست خود بپردازید.
درمان شوره سر با کالاندولا
خاصیت ضد‌قارچی قوی گل‌های همیشه بهار باعث شده است تا انواع شامپوها، ماسک‌ها و سرم‌های بسیار موثری در درمان شوره سر از عصاره این گیاه ساخته شود. استفاده مداوم از شامپو کالاندولا یا روغن این گیاه به رفع خارش و شوره سنگین سر کمک می‌کند. روغن همیشه بهار یک معجون گیاهی اثبات شده برای درمان آسیب‌دیدگی مو‌ها در اثر شوره سر است. همچنین ترکیبات مغذی و مفید موجود در عصاره کالاندولا موجب تقویت رشد مو‌ها می‌شود.
درمان عفونت در بدن با کالاندولا
تاکنون خواص ضد باکتریایی، ضد ویروسی و ضد قارچی گل‌های همیشه بهار اثبات شده است. از مهم‌ترین فرآورده گیاه کالاندولا پماد این گیاه است که در درمان انواع عفونت، از جمله عفونت رحم و عفونت‌های قارچی دستگاه تناسلی بسیار موثر است. طبق مطالعات صورت گرفته روغن کالاندولا اثر خوبی بر ۲۳ سویه مخمر کاندیدا دارد. این روغن می‌تواند قارچ‌های شایع عامل بسیاری از عفونت‌های دهان، واژن و پوست را از بین ببرد.
همیشه بهار برای چشم مفید است
آزمایشات متعدد نشان می‌دهند که این گیاه قادر به درمان بیماری‌های التهابی چشم است. عصاره گیاههمیشه بهار، دارای ویژگی‌های ضد‌باکتری، ضد ویروسی، ضد قارچی و تحریک کننده هستند که نه تنها باعث کاهش عفونت‌های چشم می‌شوند بلکه از چشم شما در برابر عوارض نور UV و آسیب‌های اکسیداتیو محافظت می‌کند.
دیگر خواص گیاه دارویی همیشه بهار
گل همیشه بهار دارای خاصیت معرق با اثر قوی، تصفیه‌کننده خون، قاعده‌آور و التیام دهنده است. از دمنوش گل همیشه بهار به عنوان نیرو دهنده، ضد تشنج و رفع قی استفاده می‌شود. اثر قاعده‌آور آن مخصوصا در مبتلایان به ضعف اعصاب و کم خونی قطعی است. اختلالات کبدی و زردی نیز با مصرف دمنوش و دیگر فرآورده‌های همیشه بهار از بین می‌رود؛ چرا که اثرات معجزه آسایی روی کبد و ترشحات صفرا دارد. بذر‌های کالاندولا یا همیشه بهار حاوی روغن است که اثر قوی ضد تورم دارد. نتایج برخی پژوهش‌ها نشان داده است که عصاره گل‌های همیشه بهار در مهار فعالیت‌های ویروس ایدز بسیار موثر عمل می‌کند.
علاوه بر این...
• در علم پزشکی و طب سنتی از عصاره گیاه همیشه بهار در کاهش درد بیماری هموروئید بهره می‌برند.
• دمنوش گل‌های خشک شده همیشه بهار برای رفع سرفه و گلو درد در زمان سرماخوردگی و آنفولانزا موثر عمل می‌کند.
• در طب سنتی معتقدند دمنوش این گیاه برای درمان نفخ و رفلاکس معده مفید است.
• گل همیشه بهار به‌خاطر عطر تند، می‌تواند به‌عنوان یک دافع طبیعی پشه، آفات و سایر حشرات مورد استفاده قرار بگیرد.
• برای درمان عفونت گوش یا گوش درد می‌توان از روغن ضد‌عفونی کننده همیشه بهار استفاده نمود.
مضرات استفاده از گل‌های همیشه بهار
• دمنوش یا دیگر فرآورده‌های کالاندولا می‌تواند در برخی از افراد ایجاد حساسیت کند.
• در مورد عوارض و اثرات همیشه بهار در زنان باردار یا مادران شیرده اطلاعاتی وجود ندارد؛ اما بهتر است قبل از استفاده فرآورده‌های همیشه بهار یا کالاندولا با پزشک مربوطه مشورت کنید.
• استفاده از پماد کالاندولا بر روی زخم‌های تازه یا عمیق مضر است.
• مصرف همیشه بهار با دارو‌های مسکن یا کاهنده فشار خون توصیه نمی‌شود.
• مصرف بیش از حد گل همیشه بهار به صورت خوراکی سمی اعلام شده و تنها در دوز‌های پایین مصرف می‌شود.
شیوه تکثیر و نگهداری از گیاه کالاندولا یا همیشه بهار
از ویژگی‌های بارز گل همیشه بهار می‌توان به رشد سریع این گیاه اشاره کرد. همیشه بهار از مرحله کاشت بذر تا رشد گیاه و گلدهی تنها به کمتر از ۸ هفته زمان نیاز دارد. شما می‌توانید به جای خرید گیاه آماده آن را از طریق بذر در باغچه یا گلدان پرورش دهید. با گلدهی گیاه همیشه بهار علاوه بر خلق منظره‌ای بی‌بدیل در محیط زندگی می‌توانید از فواید درمانی این گل زیبا استفاده کنید. در ادامه با روش کاشت گل همیشه بهار یا کالاندولا از طریق بذر و شرایط نگهداری آن آشنا خواهید شد.
• بذر‌های همیشه بهار را از فروشگاه‌های فروش بذر گل و گیاه در سطح شهر یا به صورت اینترنتی خریداری نمایید.
• یک محیط با نور فراوان و مستقیم خورشید را در حیاط یا تراس منزلتان برای کاشت گل همیشه بهار انتخاب کنید. این گیاه روزانه به ۵ تا ۸ ساعت نور مستقیم آفتاب نیاز دارد.
• برای کاشت بذر‌های همیشه بهار نیاز به ترکیب خاک مخصوص نیست. همان خاک معمولی باغچه برای کاشت بذر‌ها مناسب است.
• بذر‌های همیشه بهار را بعد از آخرین سرما در اوایل بهار (در مناطق جنوبی، در اواخر بهمن یا اوایل اسفندماه) بکارید.
• دانه‌ها را می‌توان بر روی خاک (مانند بذر سبزیجات) پخش کرد یا در عمق ۱ تا ۲ سانتی‌متر در خاک کاشت. فاصله کاشت هر بذر از هم بین ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر باشد.
• روزانه به بذر‌ها آب دهید و آن‌ها را مرطوب نگه دارید. مراقب باشید با آبیاری، فشار آب، دانه‌ها را از خاک بیرون نیاورد.
• بعد از جوانه‌زنی دانه‌ها نیاز آبیاری گیاه کم می‌شود. در این حالت با خشک شدن کمی از سطح خاک گیاه را آبیاری کنید.
• گیاه پس از رشد کامل و با شکوفا شدن گل‌ها به کم آبی مقاوم می‌شود.
• در مناطق گرم جنوب کشور ممکن است این گیاه در تابستان از بین برود. اما گل‌های همیشه بهار کاشته شده در مناطق سردسیر تقریبا تا فصل پاییز به گل می‌نشینند.
• با پایان عمر در هر گلِ گیاه همیشه بهار در صورتی که برای مصارف دارویی چیده نشود، بذر‌هایی تولید می‌کند که سال آینده دوباره موجب ازدیاد این گیاه خواهند شد.
نکته
یکی از مهم‌ترین نکات برای پرورش و نگهداری از گیاه همیشه بهار مبارزه با آفت‌هاست. این گیاه به سرعت آفت‌هایی همچون کنه‌ها، شته‌ها، قارچ‌ها و کرم‌ها را به خود جذب می‌کند. هجوم آفت‌ها به گیاه و تکثیر آن‌ها در هنگام قرار گرفتن گیاه در شرایط نامساعد (سرمای شدید، گرمای بسیار زیاد، محیط سایه و آبیاری زیاد) تشدید می‌شود. برای از بین بردن هر گونه آفت به سم مخصوص به آن نیاز دارید. مثلا برای قارچ‌ها استفاده از قارچ‌کش (کاربندازیم، مانکوزب و...) می‌تواند موثر باشد. همچنین سموم مختلف (مثل ایمیدوکلروپراید، دایابون، دلتامترین و...) برای رفع کنه‌ها، شته‌ها و کرم‌ها در بازار موجود است.
نحوه برداشت و خشک کردن گل‌ها
• بهتر است گل‌ها را کمی پس از شکوفا شدن کامل و در هنگام صبح برداشت کنید.
• گل‌های جمع شده و کهنه را برداشت نکنید.
• پس از برداشت گل‌ها تنها با کمی تکان دادن گرد و غبار را از روی آن‌ها بزدایید و از شستن گل‌ها با آب خوددرای کنید.
• گل‌ها را در محیط سایه و دارای تهویه بر روی یک پارچه تمیز پهن کنید.
• نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که گل همیشه بهار در هنگام خشک شدن در برابر گرمای شدید و یکباره ممکن است بسیاری از اجزا دارویی خود را از دست بدهد؛ بنابراین خشک کردن گل‌ها در ماکروفر توصیه نمی‌شود.
• برای بهتر خشک کردن گل‌های همیشه بهار می‌توانید آن‌ها را پر پر کنید.
• قبل از جمع‌آوری گل‌های خشک شده مطمئن شوید که همه آن‌ها کاملا خشک و فاقد رطوبت هستند. مرطوب بودن یا خشک نشدن کامل هر گل با کپک زدن همه گل‌ها همراه خواهد بود.
دمنوش گل همیشه بهار
همان‌گونه که اشاره شد، گل‌های همیشه بهار دارای خواص بسیاری هستند. معمولا گل‌ها پس از خشک شدن برای تهیه دمنوش آماده می‌شوند. دمنوش گل همیشه بهار با طعمی ملایم، عطری متفاوت و رنگی اشتهاآور دارای خواص بسیاری است که برای تهیه آن تنها به آب جوش و دو قاشق غذاخوری گلبرگ خشک شده این گیاه نیاز دارید. کافی است که دو قاشق غذاخوری از گل‌های خشک همیشه بهار را به دو لیوان آب گرم و جوشیده اضافه کنید.
دمنوش را بر روی حرارت بسیار کم و ملایم قرار بدهید تا ده دقیقه دم بکشد. سپس دمنوش همیشه بهار آماده است. این دمنوش برای درمان سرماخوردگی، مشکلات رفلاکس و نفخ معده و التهابات و عفونت‌های گلو مفید خواهد بود. همچنین به دلیل طبع سرد و خشک همیشه بهار می‌توانید از دمنوش سرد این گیاه در هنگام گرمازدگی و رفع عطش در تابستان استفاده کنید.
قیمت بذر و گل‌های خشک شده گیاه همیشه بهار
بسته‌های ۱۰۰ عددی بذر گل همیشه بهار در فروشگاه‌های اینترنتی قیمتی کمتر از ۱۰ هزار تومان دارند و بسته ۵۰ گرمی گل همیشه بهار خشک شده برای تهیه دمنوش با قیمتی بین ۱۰ تا ۲۰ هزار تومان در عطاری‌ها موجود است.