سعید هاشمی*؛ جمهوری بوسنی و هرزگوین، کشوری در جنوب شرقی اروپا و پایتخت آن شهر سارایوو است. در این کشور اقوام مسلمان، صرب و کروات زندگی می‌کنند.
جنگ بوسنی به جنگی مسلحانه و بین‌المللی اطلاق می‌شود که از آوریل ۱۹۹۲ تا دسامبر ۱۹۹۵ فی مابین کشور‌های بوسنی و هرزگوین و صربستان جریان داشت و نهایتا با امضای توافق دیتون پایان یافت.
در جریان این جنگ قومیتی، مُحاصره‌ی شهر سارایوو به عنوان طولانی‌ترین محاصره پایتخت یک کشور در تاریخ مُدرن جنگ‌ها به مدت ۴۲۵ روز رقم خورد و همچنین تعداد زیادی از مردم غیر نظامی من جمله جوانان و کودکان کشته شدند و بسیاری از زنان نیز مورد شکنجه و تجاوز قرار گرفتند.
در روز‌های آخر جنگ و در کُشتار سربرنیتسا (جولای ۱۹۹۵) توسط ارتش جمهوری صرب بوسنی، بیش از هشت هزار مرد و پسر جوان بوسنیایی از شهر مسلمان‌نشین سربرنیتسا به قتل رسیدند که بر اساس آمار و اطلاعات موجود، این کشتار وحشیانه، بعد از جنگ جهانی دوم بزرگ‌ترین نسل‌کشی در اروپا به شمار می‌آید. افرادی که قصد فرار از این کشتار را داشتند، مجبور بوده اند یک مسیر جنگلی به مسافت بیش از ۱۰۰ کیلومتر را طی کنند.
جالب توجه است که دو سال قبل از این تراژدی بشری، شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامهی ۸۱۹، شهر سربرنیتسا را منطقه امن اعلام کرده بود.
به منظور یادبود و گرامیداشت قربانیان این فاجعه‌ی انسانی، هر ساله مراسم پیاده‌روی"مارش میرا" بین روز‌های هشتم تا یازدهم جولای در بوسنی برگزار می‌شود.
این مسیر راهپیمایی حدود ۱۱۰ کیلومتری در میان مردم این کشور به "جاده‌ی مرگ" معروف است و شرکت کنندگانی از سراسر جهان پس از طی این مسافت در فاصله روز‌های هشتم تا دهم جولای، در روز یازدهم جولای یعنی سالگرد سقوط شهر سربرنیتسا و آغاز نسل‌کشی در این شهر خود را به قبرستان پوتوچاری در حومه سربرنیتسا می‌رسانند. در این روز بقایای اجساد تفحص و شناسایی شده در طول سال گذشته طی مراسمی به خاک سپرده می‌شود.
در مراسم بزرگداشت مارش میرای سال‌جاری نیز، پیکرهاى ۱۹ نفر از قربانیان شناسایی شده تشییع خواهد شد که "ازمیر عثمانوویچ" ۱۶ ساله جوانترین و "حسین کورباسیچ" ۶۳ ساله پیرترین و همچنین یک کودک ۱۷ ساله و یک نفر زن از قربانیانی هستند که امسال به خاک سپرده می‌شوند.
بعداز گذشت بیش از دو دهه از آن وقایع تلخ و کشتار چندین هزار نفر غیر نظامی و آواره شدن هزاران نفر از سکونت گاهشان در این سرزمین، راتکو ملادیچ فرمانده‌ی نظامی صرب‌ها در جنگ بوسنی و مسئول کشتار مسلمانان سربرنیتسا، در دادگاه بین‌المللی لاهه به حبس ابد محکوم شد.
لازم به یادآوری است که دولت روسیه با به‌کارگیری حق وِتو مانع از تصویب قطعنامه‌ای با عنوان "نسل‌کشی" برای این رُخداد بین المللی در شواری امنیت سازمان ملل شده است.
برای نخستین بار در سال ۲۰۱۷ یک گروه از پزشکان و فعالان اجتماعی- فرهنگی ایرانی در این مراسم شرکت کردند و بر اساس اخبار انتشار یافته در سال گذشته میلادی پرچم ایران، تنها پرچم اهتزاز یافته خارجی توسط ایرانی‌های مقیم بوسنی در راهپیمایی مارش میرا بود.
از دیگر فعالیت‌های ایرانیان می‌توان به انتشار کتابی با عنوان مارش میرا اشاره کرد که به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد سربرنیتسا در ایران -تابستان ۱۳۹۹ منتشر شده است.
این کتاب روایتی بر مبنای واقعیت از هفت شهروند سربرنیتسا است که به امید نجات بعد از سقوط این شهر عازم شهر توزلا می‌شوند که منطقه‌ای امن برای مسلمانان محسوب می‌شود. وقایع رخ داده در این کتاب مخاطب را با ابعاد نسل کشی صورت گرفته در سربرنیتسا آشنا می‌کند و گذشته‌نمایی‌ها متعدد به مخاطبان کتاب کمک می‌کند تا اطلاعات بیشتری از محیط، تاریخ و شرایط بوسنی و منطقه بالکان در خلال جنگ کسب کنند.
نویسنده‌ی کتاب صادق سلیموویچ از جمله بازماندگان نسل کشی در سربرنیتسا است که این کتاب را بر اساس خاطرات خود از فجایع رخ داده در این شهر تالیف کرده است.
در مقدمه کتاب مارش میرا آمده است: هیچ تحقیری بزرگ‌تر از این نیست که بدون هیچ گناهی از سرزمین خود رانده شوی و همانند حیوان به دنبال شکار کردن تو باشند! بعد از سقوط سربرنیتسا پست‌ترین تعریف بشری در برخورد با مقوله انسانیت شکل گرفت و انسان‌های بی‌گناه همانند حیوانات و بلکه فجیع‌تر به دست انسان‌های دیگر شکار و سلاخی شدند.
در دنیای آثار سمعی و بصری نیز در این خصوص اقداماتی صورت گرفته است و علاوه بر ساخت فیلم سینمایی " خاکستر سبز" اثر همیشه زنده ابراهیم حاتمی‌کیا که به نوعی تداعی کننده یاد و نام جنگ بوسنی در اذهان ایرانیان است، مستند‌هایی نیز در خصوص مراسم راه پیمایی مارش میرا ساخته شده است.
"فیلم مارش میرا" یک مستند ایرانی غیر دولتی به کارگردانی محمدهادی نعمت‌الهی است که در سال ۱۳۹۷ ساخته شده است. این فیلم در ژانر مستند سیاسی- تاریخی تولید شده و روایتی تصویری از مراسم پیاده روی صلح در کشور بوسنی هرزگوین است.
"مستند مارش نامیرا" نیز یک مستند ایرانی تولید شده توسط صدا و سیمای ایران، به تهیه کنندگی و کارگردانی بهروز ناصری است.
بازماندگان کشتار سربرنیتسا که با عبور از جاده مرگ نجات یافتند، حتی با گذشت سالیان زیاد از آن وقایع، ترس و اضطرابی را که تجربه کردند، هرگز فراموش نخواهند کرد.
خاطرات تلخ و انزجارآور آن روزها، یادآور جنایات و تجاوز‌های وحشیانه‌ای ست که ذهن هر مخاطبی را پریشان می‌کند و دل هر انسان آزاده‌ای را به درد می‌آورد.
بازماندگان فراری از این مهلکه تمام تلاش خود را کردند تا از طریق جاده جنگلی خود را به منطقه امن در شهر "توزلا" برسانند، آن هم برای زنده ماندن! آن‌ها حضور امروزشان را در راه پیمایی مارش میرا برای زنده نگه داشتن و فرمواش نشدن همان درد و رنج آن روزگاران عنوان می‌کنند.
روزگاری که مردم درمانده برای فرار از آن آشوب کامل نمی‌دانستند، باید به کجا بروند؟ یا چه باید می‌کردند؟ برخی به سمت شهر رفتند، برخی هم به سوی جنگل.
اکثر کسانی که گام در راه جنگل گذاشتند، از مسیر دقیق این جاده جنگلی اطلاع دقیقی نداشتند و هدف ایشان صرفا برای رسیدن به یک پناهگاه امن بود، بخاطر فرار از هزاران کشته‌ای که بر روی زمین وجود داشت.
این میراث داران روز‌های جنگ و خون اصرار دارند: درد و شکنجه و مرگ افراد بی گناه در سربرنیتسا در ژوئیه سال ۱۹۹۵ هرگز نباید فراموش شود.
*کارشناس توسعه روابط فرهنگی بوسنی و هرزگوین-سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی