تهران لحظه‌ای آرام ندارد. از صبح که بلند می‌شویم با صدای خودرو و موتور و بوق خودروها زندگی می‌کنیم تا شب که با لالایی سر و صدای ساختمان نیمه‌کاره همسایه می‌خوابیم. گاهی برای فرار از این همه هیاهو به موسیقی پناه می‌بریم، اما ساز این شهر همیشه ناکوک است و ساکنانش را آزار می‌دهد. براساس تحقیقات پزشکی، سردرد، خستگی، افزایش فشار خون، تحریک‌پذیری و زودرنجی، ضعف ایمنی بدن، سوءهاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب‌پذیری در مقابل بیماری‌های ویروسی و عفونی و... از عوارض آلودگی صوتی است.
اعتماد در ادامه نوشت: تحقیقات حوزه سلامت نیز نشان می‌دهد صدای بلند برخاسته از فرودگاه‌ها، خیابان‌ها و حتی صدای بلند موسیقی عواقب خطرناک و نامطلوبی برای سلامت انسان دارد. این سروصدا‌های زیاد باعث افزایش فشارخون می‌شود و تا حدی هم احتمال بروز بیماری‌های قلبی- عروقی را افزایش می‌دهد.
یکی از اصلی‌ترین دلایل نداشتن تمرکز، آلودگی صوتی است. حتی آلودگی صوتی بر نوزاد و دوران جنینی تاثیر می‌گذارد، یعنی تاثیر آن از پیش از تولد تا کهنسالی است. به تازگی حسین شهیدزاده مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرده که وضعیت آلودگی صوتی در محیط‌های شهری بحرانی است. به گفته او آلودگی صوتی ناشی از وسایل نقلیه موتوری، فعالیت‌های ساختمانی و عملیات عمرانی از عمده‌ترین دلایل آلودگی صوتی در شهرها هستند.
او به نتایج بررسی تراز صوتی ایستگاه‌های ثابت سنجش صوت در تهران استناد کرده و گفته است: میانگین تراز صوتی برای تمامی ایستگاه‌ها در دو دوره زمانی روز و شب برحسب ساعت‌های مختلف شبانه‌روز در سال ۹۹، از حد استاندارد کاربری تجاری و مسکونی به عنوان کاربری غالب ایستگاه‌های ثابت سنجش صوت بالاتر بوده است.
استاندارد آلودگی صوتی در ساعات شب، ۱۰ دسی‌بل آرام‌تر و کم سر و صداتر از ساعات روز است، بر اساس نتایج اندازه‌گیری آلودگی صوتی تهران در سال ۹۹، میزان تراز صدای روز و شب در این کلانشهر خیلی به هم نزدیک است که این موضوع نشان می‌دهد شدت آلودگی صوتی در دوره زمانی شب، نسبت به دوره زمانی روز بیشتر است.
به گفته شهیدزاده آلودگی صوتی یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های محیط زیستی است که سلامتی انسان را در ابعاد مختلف به خطر می‌اندازد، از جمله اثرات آلودگی صوتی بر انسان، کاهش تمرکز، اختلال در یادگیری و اضطراب است. ضمن اینکه افزایش ضربان قلب و فشار خون و زخم معده و روده نیز از آثار بلندمدت آلودگی صوتی بر سلامت انسان است.
اما راهکار‌های کاهش آلودگی صوتی چیست؟ شهیدزاده می‌گوید: یکی از شناخته‌شده‌ترین راهکار‌ها برای کنترل آلودگی صوتی، نصب دیوار‌های صوتی در بزرگراه‌ها و در مجاورت مکان‌هایی با کاربری‌های حساس به صداست که سبب کاهش آلودگی صوتی می‌شوند. نوع متحرک دیوار‌های صوتی می‌تواند برای کاهش سر و صدای ناشی از تجهیزات ساختمانی و اقدامات عمرانی مورد استفاده قرار گیرد، این نوع دیوار‌ها به‌راحتی قابل نصب و جابه‌جایی هستند و می‌توانند به عنوان یکی از ملزومات فعالیت‌های ساختمانی و عملیات عمرانی با یک‌بار خرید توسط پیمانکاردر پروژه‌های متعدد استفاده شوند.
اگر ساختمان‌های با کاربری حساس به صدا در مجاورت آلودگی‌های صوتی ناشی از تردد خودروها، حرکت قطار‌ها و پرواز هواپیما‌ها قرار داشته باشند، رعایت مبحث ۱۸ مقررات ملی ساختمان به منظور دریافت صدای استاندارد در مورد آن‌ها ضروری است، برای مثال در این‌گونه ساختمان‌ها، جانمایی مناسب اتاق‌ها و استفاده از پنجره‌های چند جداره، پرده‌های آکوستیک و مصالح مناسب دارای اهمیت بالایی است.
شهیدزاده ادامه می‌دهد: عدم استفاده از بوق به عنوان یکی از عوامل آلودگی صوتی تهران، عدم کارکرد در جای خودرو، مراجعه به موقع به مراکز معاینه فنی خودرو و عدم دستکاری اگزوز از جمله مواردی هستند که با رعایت آن‌ها می‌توانیم برای داشتن شهری آرام سهیم باشیم.
ازدحام جمعیت و حجم زیاد ترافیک در شهر پرتراکم تهران، این شهر را از نظر آلودگی صوتی در وضعیت بحران قرار داده است. اینکه مواجهه با این سطح از آلودگی اساسا می‌تواند سبب بروز بیماری‌های جسمی و روحی در میان شهروندان شود، در پژوهشی که امسال توسط مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران منتشر شده مورد بررسی قرار گرفته است.
بررسی پیامد‌های روحی و جسمی قابل انتساب به آلودگی صوتی در میان شهروندان شهر تهران در فاز نخست این پژوهش، براساس مرور سیستماتیک، کلیه پیامد‌های سلامت منتسب به آلودگی صدا شناسایی شده است. طبق نتایج مرور سیستماتیک، در دسته بیماری‌های قلبی- عروقی، فشار خون بالا، آنفارکتوس، سکته مغزی و بیماری‌های ایسکمیک قلبی، در دسته اختلال‌های روانی و رفتاری، اختلال خواب و آزردگی ناشی از خواب و در دسته بیماری‌های متابولیک، دیابت از جمله پیامد‌های سلامتی بودند که درصد بالایی از مطالعات ارتباط معنادار بین مواجهه با صدای محیطی و ابتلا به آن‌ها را تایید کرده بودند.
در سطح معناداری ۹۰ درصد، پیامد‌های چربی خون، دیابت، بیماری‌های قلبی- عروقی و اختلال خواب با میزان مواجهه ارتباط معناداری داشتند. بر این اساس، شانس ابتلا به بیماری‌های دیابت، چربی خون، قلبی- عروقی و اختلال خواب در افراد ساکن در نواحی با تراز صدای بالاتر از حد استاندارد ۵۵ دسی‌بل‌آ به ترتیب حدود ۱/۸، ۱۶، ۱/۶۵، ۱/۴ برابر بیشتر از افراد ساکن در نواحی آرام به دست آمد.
براساس بررسی‌های این پژوهش طی روز، از هر سه نفر یک نفر از صدای محیطی احساس آزردگی می‌کند و طی شب از هر پنج نفر یک نفر بر اثر مواجهه با صدای ترافیک دچار اختلال خواب می‌شود. این مواجهه مزمن با سطوح بالای صدای محیطی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی از جمله آنفارکتوس را افزایش می‌دهد. بنابراین آلودگی صوتی نه تنها یک عامل آزاردهنده محیطی بلکه تهدیدی برای سلامت عموم محسوب می‌شود.
طبق دستورالعمل پارلمان اروپا، صدای محیطی، صدای ناخواسته یا مضر در فضای باز است که بر اثر فعالیت‌های انسانی، از جمله سروصدای منتشرشده از ترافیک، راه‌آهن، هواپیما یا سایت‌های صنعتی ایجاد می‌شود.
در بیشتر کشور‌های توسعه‌یافته به آلودگی صوتی به عنوان یکی از موضوعات اساسی در بخش حفاظت محیط زیست در مدیریت شهری توجه ویژه‌ای می‌شود. در ایران نیز موضوع آلودگی صوتی مدتی است مورد توجه قرار گرفته، اما جز دیوار‌های صوتی تاکنون تلاشی برای مهار این بحران محیط زیستی برای آن نشده است.
نتایج مطالعاتی که در شهر‌های مختلف کشور ایران انجام شده از جمله قزوین، تهران، کرمان، یزد، زنجان، ساری، خرم‌آباد، یاسوج و اصفهان نشان می‌دهد در مقایسه با استاندارد‌های زیست‌محیطی، در اغلب ایستگاه‌های اندازه‌گیری این شهرها، سروصدا بیشتر از حد استاندارد است. اما متاسفانه به‌رغم گسترش آلودگی صدا در شهر‌های مختلف ایران، اهمیت و جایگاه این دسته از آلودگی‌ها در کشور مانند بیشتر آلودگی‌های محیطی چندان روشن و مشخص نیست و این عامل مخاطره‌آمیز به‌طور اجتناب‌ناپذیری در بیشتر شهرها در حال تولید و انتشار است.
آلودگی صوتی به دلیل ناملموس بودن و بی‌توجهی افکار عمومی و عادت به شنیدن صدا‌های غیراستاندارد در زندگی، به چالشی خاموش در کشور تبدیل شده است، در حالی که زندگی در محیط سالم و به دور از آلودگی، حق هر شهروند است. از این رو، با توجه به اینکه زیاد بودن میزان سروصدا در محیط‌های شهری بی‌شک عوارض جسمی و روحی- روانی زیانباری روی سلامت شهروندان دارد، باید آثار منفی این دسته از آلودگی‌ها بر سلامت افراد جامعه بررسی شود تا در صورت تایید عوارض منفی آن، بتوان نسبت به کنترل و پیشگیری از آن اقدام کرد.
در این پژوهش تاکید شده است که آثار ناشی از مواجهه با سروصدا را نباید کم‌اهمیت انگاشت. مواجهه با سروصدا نه تنها آثار زیانباری بر سیستم شنوایی انسان دارد بلکه می‌تواند در عملکرد سایر سیستم‌های حیاتی نیز اختلال ایجاد کند. عوارضی نظیر اختلال خواب، بیماری‌های قلبی- عروقی، اختلال در ترشح غدد درون‌ریز، افت عملکرد شناختی و سلامت روانی از جمله مهم‌ترین فاکتور‌هایی هستند که در مطالعات پیشین به مواجهه با سروصدای محیط نسبت داده شده‌اند.
اختلال‌های هورمونی نظیر دیابت نیز از جمله پیامد‌های قابل انتساب به مواجهه طولانی‌مدت با صدای محیطی هستند. تاکنون مقالاتی هر چند در تعداد کم در خصوص اندازه اثر و ارتباط بین میزان مواجهه و ریسک ابتلا به دیابت نوع دو گزارش شده‌اند.
تقریبا نیمی از جمعیت شهر تهران با تراز صدای غیراستاندارد روبه‌رو هستند و حدود ۷۵۸۵۶۵ نفر یعنی ۸/۶۳ درصد از جمعیت شهر در معرض تراز صدایی بیشتر از ۶۵ دسی‌بل آ قرار دارند. در گروه مورد مطالعه نیز بیشترین بخش جمعیت یعنی ۴۶/۸۴ درصد در کلاس مواجهه ۲ قرار دارند و حدود ۲۲ درصد از کل جمعیت با تراز صدایی بیشتر از ۶۵ دسی بل آ روبه‌رو هستند.
نتایج به دست آمده از تحقیقات میدانی این پژوهش نشان داد حدود ۳۵ درصد از افراد شرکت‌کننده در گروهی قرار گرفتند که احتمال ابتلا به اختلالات شدید و متوسط روانی در آن‌ها زیاد است. در این مطالعه رابطه معناداری بین مواجهه با سطوح صدا و بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، سکته قلبی، سکته مغزی و فشار خون مشاهده نشد. درصد بالایی از افراد شرکت‌کننده در این مطالعه مبتلا به اختلال خواب بودند. این بی‌کیفیتی خواب در سنین جوانی می‌تواند تاثیرات مهلکی بر کیفیت کار و کارایی افراد در جامعه بگذارد و در نهایت، تولید کشور را در زمینه‌های مختلف تحت‌تاثیر قرار دهد.
از طرف دیگر، کیفیت نامناسب خواب منشأ بسیاری از بیمار‌های روانشناختی نیز هست. همچنان که در این مطالعه نیز بین آزردگی ناشی از مواجهه با سطوح صدا و اختلالات روانشناختی رابطه معناداری ملاحظه شد. کاهش صدا در محیط‌های شهری با تاثیر بر کیفیت خواب افراد در نهایت می‌تواند نقش بسزایی در کاهش و کنترل اختلالات روانشناختی داشته باشد.
در این مطالعه، زمانی که رابطه بین بیماری‌ها و سطوح صدا آنالیز می‌شد، متغیر‌های مخدوش‌گر مختلفی همچون مصرف سیگار، سطح فعالیت بدنی و سطح اقتصادی اجتماعی نیز در آنالیز‌ها لحاظ شدند.
براساس نتیجه این پژوهش در این سال‌ها تلاش‌های خوبی طی چند سال اخیر در راستای کنترل و کاهش آلودگی صوتی انجام شده است. طرح جایگزینی موتوسیکلت‌های برقی، نصب موانع صوتی در بزرگراه‌ها، استفاده از آسفالت متخلخل، الزام خودرو‌های کار کرده به آزمون صدا در مراکز معاینه فنی، تعیین حدود مجاز و تصویب قوانین و مقرراتی که نهاد‌های ذی‌ربط را به سمت رعایت و اقدام برای کنترل آلودگی صدای محیطی سوق می‌دهند نمونه‌ای از این تلاش‌هاست.
البته، این اقدامات هنوز به‌طور کامل اجرایی نشده‌اند و موانع مالی اجرایی بر سر راه اجرای کامل و موفقیت‌آمیز آن‌ها وجود دارد که رفع آن‌ها همت و عزم جدی مسوولان را می‌طلبد و و نمی‌توان مجموع تلاش‌های انجام‌شده را کافی دانست. به‌طور کلی، کنترل آلودگی صوتی در کلانشهرها، به خصوص تهران، فقط محدود به یک یا دو استراتژی کاهشی نمی‌تواند باشد و مجموعه‌ای از اقدامات بنا بر شرایط حاکم می‌تواند اثرگذار باشد.
یکی از موارد مهم مغفول‌مانده در قوانین و مقررات مرتبط با کنترل آلودگی صوتی، بی‌توجهی به سطوح انعکاسی نظیر نمای ساختمان‌هاست، در حالی که تاثیر این عامل از خود منبع آلودگی صوتی مهم‌تر است. در خصوص تعیین حدود مجاز وسایل نقلیه، بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر چه حدود مجاز آلودگی صوتی منتشرشده از اگزوز خودرو‌های نو و کارکرده تدوین شده، اما هنوز حدود مجاز خودروها و موتوسیکلت‌های کارکرده عبوری تعیین نشده است.
در دستورالعمل چگونگی آزمون صدای منتشرشده از اگزوز خودروها و موتوسیکلت‌های نو در دو حالت ساکن و عبوری اشاره‌ای به صدای بوق یا آزمون صدای خودرو‌های سنگین نشده است. اگرچه به تازگی دستورالعمل چگونگی آزمون صدای منتشرشده از اگزوز خودرو‌های کارکرده در حالت ساکن تصویب و ابلاغ شده، اما هنوز دستورالعمل چگونگی آزمون صدای منتشر ده از اگزوز خودرو‌های کار کرده در حالت عبوری تدوین نشده است.
همچنین، اقدامات مربوط به جایگزینی موتوسیکلت‌های برقی که از حدود سال ۱۳۹۲ آغاز شده است، به دلیل قیمت زیاد تمام‌شده خرید این موتوسیکلت‌ها و کمبود زیرساخت لازم نظیر کارخانه‌های تولیدی و ایستگاه‌های شارژ مورد اقبال عموم واقع نشده است که باید در خصوص رفع این موانع تدابیر لازم اندیشیده شود. در مورد وضع قوانین بازدارنده و جریمه خودرو‌های متخلف، در آیین‌نامه اجرایی چگونگی جلوگیری از آلودگی صوتی مشخص نشده است که در صورت تکرار تخلف تا بیش از سه بار جریمه و چگونگی برخورد با متخلف چگونه خواهد بود.
همچنین مبالغ تعیین‌شده به عنوان جریمه نیز به قدری نیست که نقش بازدارندگی داشته باشد. اعمال جریمه برای ساخت‌وساز در حریم صوتی حاشیه بزرگراه‌ها، امکان‌سنجی و شناسایی نواحی اولویت‌دار برای نصب موانع و همچنین بررسی انواع مدل‌های جدید موانع صوتی از نوع جاذب با کارایی بیشتر، توجه به محدودیت ارتفاعی استفاده از موانع (تا ۶ متر) در مکان‌یابی مکان‌های اولویت‌دار، استفاده از مانع‌های طبیعی نظیر فضای سبز با رعایت نکات فنی و تخصصی لازم (مانند عرض، تراکم، اشکوب‌بندی و گونه‌های مناسب و...)، به‌روزرسانی نقشه‌های تراز صوتی و تدقیق این نقشه‌ها، همکاری نهاد‌های ذی‌ربط در تهیه داده‌های ورودی دقیق و بروز و تغذیه نرم‌افزار مدل‌ساز استفاده‌شده با داده‌های مورد وثوق، معرفی و حفاظت مناطق آرام در محدوده‌های شهری، حمایت از نما‌های ساختمانی جاذب صدا و جلوگیری از استفاده از نما‌های انعکاسی به خصوص در ساختمان‌های واقع در حاشیه بزرگراه‌ها و مکان‌هایی با کاربری حساس نظیر مراکز درمانی و آموزشی، اجباری کردن استفاده از راهکار‌های کاهشی در توقفگاه‌های اتوبوسرانی که در محیط مسکونی واقع شده‌اند، جابه‌جایی تعمیرگاه‌ها یا هر فعالیتی که منجر به ایجاد صدای زیاد می‌شوند، افزایش ارتفاع دیوار‌های پایانه از سمتی که در مجاورت مناطق مسکونی قرار گرفته‌اند و استفاده از جاذبه‌های صدا روی سطح این دیوار‌ها از جمله توصیه‌هایی است که برای بهبود وضعیت آلودگی صوتی در کلانشهرها به خصوص تهران در این پژوهش به آن اشاره شده است.
محققان این پژوهش معتقدند که کنترل آلودگی صوتی در کلانشهرها، به خصوص تهران، فقط محدود به یک یا دو استراتژی کاهشی نمی‌تواند باشد و مجموعه‌ای از اقدامات بنا بر شرایط حاکم می‌تواند اثرگذار باشد.
در تحقیقات دیگری به موضوع آلودگی صوتی و افزایش رفتار‌های خشونت‌آمیز پرداخته شده است. براساس نتایج این پژوهش آلودگی صوتی یکی از عوامل اساسی تاثیرگذار بر کیفیت زندگی انسان است که هیجانات و رفتار انسان را تحت‌تاثیر قرار داده و می‌تواند به وقوع خشونت‌های رفتاری منجر شود.
جامعه آماری این پژوهش شامل منازل مسکونی پیرامون پروژه تونل کمکی مترو خط ۳ شهر تهران- محله عباس‌آباد تا شعاع ۵۰ متر بوده که یافته‌ها حاکی از معنادار بودن ارتباط میان شدت احساس آلودگی صوتی و بروز شدت احساس رفتار‌های خشونت‌آمیز بیشتر است. سامانه برخط سنجش صوتی در تهران نقاط قرمز و قهوه‌ای که نشان از آلودگی بالای صوتی دارد بیش از نقاط زرد و سبزش است. این نشان‌دهنده زندگی ما در یک سر و صدای دایمی است و براساس تحقیقات انجام‌شده ارتباط مستقیمی با سلامت روان شهروندان این شهر دارد.