فرارو- مناظره‌های تلویزیونی میان نامزد‌های انتخابات ریاست جمهوری در ایران سابقه ۱۲ ساله دارد. اما در این سه دور تاثیرات قابل توجهی بر تحولات انتخابات داشته است. البته برخلاف دوره‌های پیشین تحلیلگران سیاسی پیش بینی می‌کنند که مناظره‌های انتخاباتی تاثیر چندانی بر نتیجه و میزان مشارکت نداشته باشد. اما در طرف مقابل بخشی از فعالان سیاسی می‌گویند که مناظره‌های تلویزیونی در ایجاد موج رقابت و هیجان در انتخابات ۱۴۰۰ نقش ایفا خواهند کرد و احتمالا برنده رقابت را تعیین می‌کند.
به گزارش فرارو، ایده مناظره‌های تلویزیونی میان کاندید‌های ریاست جمهوری نخستین بار ۶۱ سال قبل در آمریکا اجرایی شد. مناظره‌ای که در آن سال میان «جان اف، کندی»، سناتور و نامزد حزب دموکرات برای ریاست جمهوری، با «ریچارد نیکسون» معاون رئیس جمهوری و نامزد جمهوری خواه ریاست جمهوری در شیکاگو و در استودیوی خبری سی، بی، اس رو در روی هم نشستند. مناظره‌ای که جان، اف، کندی در آن پیروز شد.
در ایران نیز این ایده اولین بار در انتخابات ریاست جمهوی در سال ۱۳۷۶ و جدی‌ترین مناظره در سال ۱۳۸۸ اجرا شد. ایده‌ای که منتج به جنجال ها و هیجان‌های سیاسی در آن سال شد. پس از آن نیز شیوه اجرای مناظره‌ها تغییر کرد و در سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ دو بار دیگر مناظره‌های انتخاباتی برگزار شد.
به عقیده تحلیلگران سیاسی، در سه دور گذشته مناظره های تلویزیونی نقش اساسی در تعیین برنده و مشارکت عمومی ایفا کرده است.
با این حال پژوهشگران حوزه ارتباطات معتقدند که مناظره‌های تلویزیونی میان نامزد‌های انتخاباتی، نقش بسیار مهمی در چگونگی برداشت بینندگان از هر یک از نامزد‌ها در طول سه دوره گذشته داشته است. در نهایت نیز مناظره‌های تلویزیونی بر چگونگی رأی دادن مردم تأثیرگذار بوده است.
در شرایط کنونی نیز میان تحلیلگران و فعال سیاسی در زمینه تاثیرگذاری مناظره‌های تلویزیونی بر نتیجه انتخابات پیش رو و میزان مشارکت عمومی اختلاف نظر دارند.
به عقیده پژوهشگران حوزه علوم سیاسی در یک تحقیق‌های علمی خود در این رابطه می‌گوید: پوشش رسانه‌ای انتخابات، بـه ویژه پوشـش تلویزیونی، توجه و علاقه به مباحث سیاسی را تقویت می‌کند و سبب افزایش مشارکت مردم در رأی گیری می‌شود.
اما در مقابل نتیجه نظرسنجی‌ها و تحلیل کارشناسان سیاسی مبنی بر پایین بودن مشارکت وعدم تاثیر عوامل مختلف بوده است. در این میان کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان نیز در گفتگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس به مسئله کاهش مشارکت در انتخابات پیش رو پرداخت است. او در این رابطه گفته «مشارکت احتمالی پایین در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ هیچ مشکل حقوقی ایجاد نخواهد کرد و اعتبار و مشروعیت آن همچنان پابرجاست.»
با این اوصاف تحلیلگران سیاسی معتقدند که نتیجه کاهش مشارکت پیروزی جریان اصولگرایی خواهد بود و اگر تلویزیون با منظره‌ها بتواند شور انتخاباتی ایجاد کند شانس اصلاح طلبان و میانه رو‌ها افزایش می‌یابد.
مناظره در جلب و جذب آراء مردم موثر است، اما مشروط!
محمدرضا خباز، استاندار سابق خراسان شمالی و سمنان و فعال سیاسی اصلاح طلب در گفتگو با فرارو در مورد نقش مناظره‌های انتخاباتی بر نتیجه رقابت‌ها و نقش آن در میزان مشارکت گفت: «یکی از اتفاقات بسیار خوبی که ممکن است موجب دلگرمی و امیدواری مردم باشد و مردم را به سوی صندوق‌های رای دعوت کند، مناظره‌های تلویزیونی است. البته اگر کنترل نشود، عیوب آن بیشتر خواهد بود. بدین معنا که مناظره فی نفسه خوب نیست، مگر آنکه مناظره هدفمند باشد و در آن تخریب، توهین و اهانت به دیگران در آن وجود نداشته باشد. مناظره‌ای که در آن زخم زبان و زیر سوال بردن فرد و یا مجموعه نباشد.»
او همچنین می‌گوید: «اما چگونه ممکن است که هم مناظره داشته باشیم و هم درآن تخریب، توهین، غلو و شایعه پراکنی وجود نداشته باشد؟ کاندید‌اها به جای این که یکدیگر را نقد کنند برنامه‌های هم را نقد کنند. یعنی کاندیدای الف می‌گوید کاندیدای ب برای حل مشکلات اقتصادی این راه حل را ارائه کرده است. اما من معتقدم که این راهکار عملیاتی نیست، این امکان اجرایش در کشور وجود ندارد و این نوع برنامه‌ها توقعات مردم را افزایش می‌دهد و چیزی هم به مردم نمی‌رسد. یا کاندیدای دیگری پیرامون سیاست خارجی ما برنامه خود را ارائه می‌دهد و می‌گوید که من برای رفع مشکلات کشور و ارتباط با همه جهان به جز اسرائیل برنامه خود را بدین شکل انجام می‌دهم. این کاندیدا می‌گوید که این سری از برنامه‌ها را در سال اول تا چهارم انجام می‌دهم. کاندیدای دیگری که رقیب اوست این برنامه را نقد می‌کند و می‌گوید که این برنامه شما امکان پذیر نیست. به این دلیل که شما سیاست گذار در حوزه سیاست خارجی نیستید. سیاست خارجی ما در کشور توسط شورای عالی امنیت ملی طراحی و تصویب می‌شود و پس از تایید رهبری برای اجرا به رئیس جمهور و وزیر امورخارجه ابلاغ می‌شود. در چنین شرایطی چگونه شما به عنوان رئیس جمهور می‌توانید با وجود این همه موانعی که بر سر راه شماست همه را دور بزنید و رای شورای امنیت ملی را که اکثرا نظامی هستند را جلب کنید و قص علی هذا.»
خباز تصریح کرد: «در چنین مناظره‌ای کاندید‌ها به دنبال تخریب یکدیگر نیستند. اما مناظره‌ای که در آن تخریب و توهین باشد حتما براساس شرع مقدس اسلام حرام است. ما حق نداریم زبان به تخریب یکدیگر باز کنیم. اما زمانی که در مناظره برنامه فرد نقد می‌شود، نگاه و منویات او و دیدگاه‌های اجرایی او و سابقه مدیریت او هم دربرنامه او نهفته است. بررسی این برنامه‌ها نشان خواهد داد که کاندید‌ها چه در چنته دارد. از طرفی مشخص خواهد شد که این کاندیدای ریاست جمهوری خانم یا آقا عملیاتی است یا صرفاً جنبه شعاری دارد. آیا اصلاحی است یا نگاه پوپولیستی؟ و با هدف اغوای مردم گفته می‌شود. همچنین مشخص می‌شود که آیا این فرد از طریق این حرف‌ها و مناظرات به دنبال گل آلود کردن آب است تا هیجان بی حاصلی را در مردم به وجود بیاورد و طعمه خود را بگیرد. این موضوعات پس از آن مشخص می‌شود که برنامه‌های کاندید‌های نقد شود. در واقع این نه تخریب است، نه توهین است و نه اهانت است.»
این فعال سیاسی اصلاح طلب گفت: «در نهایت پس از اینکه یکی از کاندید‌اها به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد، دیگر نامزد‌ها می‌توانند در داخل کشور مسئولیت دیگری را بپذیرند. ولی وقتی یکدیگر را تخریب می‌کنند و یکدیگر را دزد خطاب می‌کنند. همین فرد که کاندیدا بوده و دزد خطاب شده در جای دیگر مسئولیت بر عهده می‌گیرد. پس از آن مردم به چشم دزد به آن فرد نگاه می‌کنند. این اصلا درست نیست، این برای همه بد است، مخصوصا برای ما که ادعای انقلاب و اسلام می‌کنیم بدتر است.»
استاندار اسبق خراسان شمالی می‌گوید: «برای اینکه امید در دل مردم ایجاد شود و ۴۳ درصدی که برای حضور در انتخابات اعلام آمادگی کردند، افزایش یابد. به نظر بنده یکی از راه‌ها این است که کاندید‌ها هم برنامه‌های یکدیگر را نقد کنند تا مشخص شود برنامه قوی‌تر کدام است. در چنین شرایطی وقتی مردم می‌بینند که برنامه‌های یک کاندیدای قوی تر، عملیاتی‌تر و اجرایی‌تر است، امید در دل شان زنده می‌شود و می‌گویند که پس رای دادن ما موثر است پس چرا پای صندوق نرویم. می‌رویم به این فرد با این برنامه‌ها رای می‌دهیم تا با این برنامه کشور را از این گرفتاری‌ها نجات بدهد و مردم را از این مشکلات رهایی بخشد؛ بنابراین حتما مناظرات خوب و تاثیرگذار خواهد بود، مشروط بر اینکه توهین، تخریب و اهانت نباشد.»
خباز افزود: «اینکه ما به جای نقد برنامه‌ها بگوییم گذشته شما این بوده، از کدام دیوار بالا رفته اید، فلان کار را انجام داده اید اصلا درست نیست. خشت غلط اول مناظره‌ها در سال ۱۳۸۸ میان آقای احمدی نژاد و آقای موسوی گذاشته شد. در آن مناظره آقای احمدی نژاد عکس همسر آقای موسوی را دست گرفت و بگم بگم را باب کرد، این بدعت او در مناظرات ۱۳۹۶ نیز ادامه یافت. کاندید‌اها در آن مناظرات یکدیگر را به تخلف مالی متهم می‌کردند و در نهایت نیز هر سه نفر رئیس سه قوه شدند. با این وجود مردم حق دارند بگویند این حرف غلط و یا درست بوده است. اگر این حرف‌ها درست بوده این اشخاص شایستگی ریاست جمهوری ندارند. اما اگر غلط بوده، به دلیل اینکه دروغ گفته اند باز هم شایستگی دارند. مناظره‌ای که در آن توهین و تهمت و افترا باشد، خاصیتی و فایده‌ای برای مردم نخواهد داشت.»
او معتقد است که مناظره در جلب و جذب آراء مردم موثر است مشروط بر اینکه خلاف شرع نباشد. او می‌گوید: «ما وقتی می‌گوییم آزادی بیان یعنی هر چه به دهن مان رسید بگوییم، اینکه آزادی بیان نیست هرج و مرج است. ما مسلمان هستیم، مسلمان باید هر حرف حساب و مشروع را بزند. نه اینکه هر حرفی را بزند و بگوید که آزادی بیان دارم.. این آزادی بیان نیست، این توهین و تخریب دیگران است و پسندیده نیست.»