در پی مباحث مطرح شده اخیر در خصوص روند تصمیم‌گیری‌ها در ستاد ملی کرونا رییس دفتر رئیس جمهور در گفتگو با ارایه توضیحاتی یادآورشد که تصمیمات ستاد ملی کرونا به دلیل عبور از چند صافی تصمیم یک دستگاه و شخص نیست.
متن گفت وگوی محمود واعظی با پایگاه اطلاع رسانی دولت به این شرح است:
با توجه به برخی شبهات و مسائلی که پیرامون مذاکرات و تصمیمات ستاد ملی کرونا مطرح شده، مراحل شکل‌گیری و سازوکار تصمیم‌سازی در این ستاد را توضیح دهید.
از لحظه‌ای که موضوع کرونا در دنیا مطرح شد و پس از آن رد پای آن در ایران مشاهده گردید، دولت همواره با اولویت قرار دادن جان و سلامتی مردم و با توجه به اینکه همواره بر شفافیت و صداقت و اطلاع رسانی دقیق در همه امور تاکید کرده، با توجه به این اصول در اواخر بهمن سال ۹۸ دو مورد ابتلا به کرونا که در قم پیدا شده بود را در سریعترین زمان ممکن به اطلاع مردم رساند و سازوکار‌های مدیریت کرونا را طراحی کرد.
اما برخی گمانه‌زنی‌ها هست که این موضوع با تاخیر مطرح شده است.
اگر برای دولت مسائل سیاسی و انگیزه‌های دیگر مطرح بود و سلامت و جان مردم در اولویت اول قرار نداشت، کشف موارد ابتلا به کرونا در کشور را درست در آستانه انتخابات مجلس به مردم اطلاع نمی‌داد. اگر واقعا تصمیمی به تاخیر در اطلاع رسانی وجود داشت، دولت می‌توانست چند روز دیگر هم صبر کند و با هدف مقابله با احتمال کاهش مشارکت در انتخابات، بعد از انتخابات مسئله را با مردم در میان بگذارد. اما این کار را نکرد و این بزرگترین دلیل بر بطلان گمانه‌زنی‌هایی است که شما اشاره می‌کنید.
چطور ایده تشکیل یک ستاد فراقوه‌ای به ذهن مسئولان کشور خطور کرد، چرا اداره بحران بعهده وزارت بهداشت که دستگاه تخصصی در حوزه سلامت است، گذاشته نشد؟
با توجه به ضرورت آمادگی برای مواجهه با اپیدمی و طبق رایزنی‌های علمی دولت و وزارت بهداشت و درمان روشن بود که ابعاد بحران وسیع خواهد بود، دولت سریعا موضوع را به شورای عالی امنیت ملی برد. در شورا به درستی بر این نکته تاکید شد که مسئله کرونا، یک مسئله کاملا ملی فراتر از حدود اختیارات و تکالیف یک دستگاه، وزارتخانه و حتی یک قوه است. بر همین مبنا تصمیم گرفته شد یک ستاد ملی فراقوه‌ای برای مدیریت کرونا در کشور تشکیل شود و ریاست آن بعهده رئیس‌جمهور باشد.
این ستاد به تصریح شورای عالی امینت ملی با شرکت نمایندگانی از قوای مختلف و نهاد‌های گوناگون دولتی و حاکمیتی تشکیل شد و برای مقابله با چرخه‌های بروکراتیک که ممکن بود سبب تاخیر و تعلل در روند مقابله با بیماری شود، مصوبات آن به تصریح شورای عالی امنیت ملی – که مورد تایید رهبر معظم انقلاب قرار گرفته است- در حکم قانون و لازم‌الاجرا قلمداد شد.
بیماری کرونا یک پدیده ناشناخته بود، هنوز هم بسیاری از ابعاد آن ناشناخته مانده است. با این حال نظام سلامت درجمهوری اسلامی ایران، از یک کادر بسیار دانشمند، ورزیده و فداکار برخوردار است و در عین حال زیرساخت‌های نظام سلامت نیز در سال‌های گذشته نوسازی و ارتقا یافته بود.
به همین دلیل ایران به رغم مواجهه همزمان با تحریم‌های بسیار دشوار، به برکت ایستادگی وایثارگری‌های کادر درمان و بنیه‌های قوی نظام سلامت توانست تا اندازه قابل توجهی در کنترل بیماری موفق عمل کند.
در این میان البته رهنمود‌های مقام معظم رهبری و همراهی و همکاری تنگاتنگ همه قوا و نهاد‌ها و مراجع موثر در قالب ستاد ملی مبارزه با کرونا اهمیت بسزایی داشت و توانست صحنه‌های زیبایی از همبستگی میان همه ارکان کشور را در تاریخ به یادگار بگذارد. چیزی که باعث شد خیلی از نوع مدیریت اپیدمی در ایران حیرت و تمجید کنند.
در میانه راه مدیریت کرونا، قرارگاه عملیاتی کرونا نیز تشکیل شد، فلسفه تشکیل این قرارگاه چه بود؟
بله بعد از شکل‌گیری ستاد و تشکیل جلسات، بعد با توجه به اهمیت پیگیری مصوبات و تصمیمات ستاد و ایجاد هماهنگی میان همه عناصر دخیل در مدیریت کرونا، و همچین تجاربی که بدست آمد و دستور مقام معظم رهبری، قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مبارزه با کرونا طراحی شد و مسئولیت آن بعهده وزیر کشور قرار گرفت.
بعد از تشکیل این قرارگاه، عملا روند تصمیم‌سازی در ستاد ملی، منسجم‌تر و حرفه‌ای‌تر شد. در حقیقت روند به گونه‌ای ارتقا یافت که همه دستگاه‌های دخیل در مدیریت بحران، بتوانند در یک فرایند علمی و کم‌خطا پیشنهادات و نظرات خود را مطرح کنند و این نظرات بعد از عبور از فیلتر‌های چندگانه، نهایتا بعنوان صورتجلسه ستاد ملی، در جلسات مطرح و در باره آن‌ها تصمیم گیری شود.
سازوکار تصمیم‌گیری در ستاد ملی چگونه است؟ با توجه به برخی اظهارات از برخی اعضای ستاد، امکانش هست که این سازوکار را شفاف و دقیق برای مردم توضیح دهید.
ابتدا باید به این نکته تاکید کنم که ستاد فقط اعضایی که روز‌های شنبه در ساختمان حافظیه دور میز می‌نشینند نیست. ستاد در حقیقت مجموعه‌ای از تمام مدیران کشور است.
استانداران، روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی و مدیران مختلف در بخش‌های گوناگون کشور جزئی از ستاد هستند. حتی این هم همه ستاد نیست. ستاد متشکل از کمیته‌های متعددی است که این کمیته‌ها مسئولیت حوزه‌های مختلف را بعهده دارند. بعنوان مثال کمیته رسانه وتبلیغات، کمیته امنیتی-انتظامی، کمیته بهداشت و درمان، کمیته حمل و نقل، کمیته آموزش، کمیته اقتصادی و ... هر کدام مسئولیت یکی از ابعاد مدیریت کرونا را بعهده دارند.
دلیل این امر هم این است که اساسا مقابله با کرونا یک پدیده تک ساحتی نیست و چند ساحتی است. این پدیده پیچیده، طبعا یک مدیریت چندلایه و چندبعدی می‌طلبد. هر کدام از کمیته‌ها نیز کارگروه‌ها و کمیسیون‌های تخصصی مختلفی دارند.
فرایند تصمیم‌سازی به این شکل است که موضوعات ابتدا در کمیسیون‌های تخصصی مطرح می‌شود، بعد به کمیته‌ها می‌آید و اگر بعد از بررسی‌های فنی و تخصصی نهایتا روی آن اجماع شود، موضوع در قرارگاه عملیاتی مطرح می‌شود. بعد از اینکه در قرارگاه با حضور نمایندگان کمیته‌های مختلف در خصوص مطالب جمع‌بندی و هماهنگی شد، نهایتا پیشنهادات در جلسات روسای کمیته‌ها که به صورت هفتگی پیش از جلسه ستاد اصلی با حضور رییس جمهور برگزار می‌شود، مطرح می‌گردد.
اگر پیشنهادات در این جلسه هم مورد موافقت اعضا قرار بگیرند، نهایتا در جلسه ستاد ملی مطرح و آنجا بررسی می‌شود؛ لذا تصمیماتی که از ستاد ملی کرونا بیرون می‌آید پیش از طرح در این ستاد از چهار پنج صافی عبور می‌کنند و به همین اعتبار به هیچ عنوان نمی‌توان آن را تصمیم یک دستگاه خاص یا حتی یک شخص خاص قلمداد کرد.
تا بحال رئیس‌جمهور که رئیس ستاد ملی است، موضوعی را شخصا بدون کار کارشناسی ابلاغ نکرده یا بدون موافقت و اجماع اعضای ستاد ملی مصوب نکرده است. غالبا مصوبات ستاد ملی، با اتفاق آرا و اجماع نظر اعضای ستاد ملی ابلاغ شده است.
با چنین فرایندی، چرا شاهد اظهارنظر‌های متفاوت و بعضا متعارض از جلسات ستاد از سوی افراد مختلف هستیم؟
جامعه ما ۱۴ ماه است با یک بحران بسیار فراگیر و پیچیده و فرسایشی دست به گریبان است. فشار بسیار بالایی روی دوش مسئولان و مردم است و باید توجه کنیم که ستاد ملی باید یک جامعه ۸۰ میلیونی را در مواجهه با چنین بحرانی مدیریت و ساماندهی کند. روشن است که در چنین شرایطی نمی‌توانیم با تشنج‌آفرینی، تشتت آرا و چندگانگی با مردم صحبت کنیم.
کسانی که از ضرورت یک صدایی در ستاد ملی کرونا انتقاد می‌کنند و بعضا با ادبیات خاص آن را به سخره می‌گیرند، شاید فراموش کرده‌اند که این تک‌صدایی و هماهنگی، تاکید و دستور اکید رهبر معظم انقلاب است. ایشان در دیدار با اعضای ستاد ملی کرونا صریحا فرمودند که همه صدا‌ها از ستاد ملی باید در هماهنگی کامل با یکدیگر باشند و با شفافیت کامل و دقیق به مردم اطلاع‌رسانی شود. تعدد آرا و نظرات در مدیریت کرونا منجر به سردرگمی مردم می‌شود. سردرگمی مردم در مسئله‌ای که با جان و سلامت آن‌ها ارتباط دارد، قطعا به صلاح نیست.
اطلاع‌رسانی غلط، می‌تواند منجر به سلسله‌اشتباهات دیگری در فرایند مدیریت بیماری شود و به همین دلیل از تمامی اعضای ستاد در هر دستگاه و مقام و مسئولیتی خواسته شد، بحث اطلاع‌رسانی را صرفا به سخنگوی ستاد ملی کرونا که معاون وزیر محترم بهداشت هستند، واگذارند.
سوالی که امروز در افکار عمومی پرتکرار است، این است که چرا دولت مانع سفر‌های نوروزی نشد؟
در موج سوم کرونا وقتی با افزایش آمار بیماری در کشور مواجه شدیم، وزارت بهداشت با همکاری قراردگاه عملیاتی ستاد کرونا، پیشنهادی را به ستاد ملی ارائه دادند و در این پیشنهاد مقرر شد شهر‌های کشور با در نظر گرفتن فاکتور‌ها و متغیر‌های مشخص، در چهار وضعیت آبی، زرد، نارنجی و قرمز تقسیم‌بندی شوند و به تناسب این رنگ‌بندی پروتکل‌های اختصاصی برای کسب‌وکارها، مشاغل و شئون اجتماعی مردم نوشته شد.
در این پیشنهاد که به تصویب ستاد رسید و اجرایی شد، مناسبت‌های زمانی و موقعیت‌های مختلف که ممکن بود از طریق افزایش سفر، برگزاری آئین‌های مذهبی یا ... منجر به تغییر روند شیوع بیماری شوند، نیز لحاظ شده بود.
در خصوص سفر‌های نوروزی که بیان کردید، در حقیقت در ستاد ملی کرونا پیشنهاد جدیدی برای این موضوع مطرح و مصوب نشد، بلکه مقرر شد همین طرح که موسوم به محدودیت‌های هوشمند بود ادامه داشته باشد و ملاک قرار گیرد. چیزی که البته از قبل نیز ستاد تاکید کرده بود که تا پایان کرونا ملاک عمل خواهد بود.
بر اساس این طرح سفر به شهر‌های قرمز و نارنجی ممنوع و به شهر‌های زرد و آبی آزاد بود. البته در ستاد تاکید شد مسئولان همه از مردم بخواهند که با وجود آزادی سفر به مناطق زرد و آبی از سفر خودداری کنند.
توجه داشته باشید که در آستانه نوروز، وضعیت کشور نسبتا عادی و عمده‌ی جغرافیای کشور در وضعیت آبی و زرد قرار داشت. طبق شاخص‌هایی که ما از قبل به مردم اعلام کرده بودیم، و به روز رسانی منظم رنگ‌بندی مناطق، مردم اطلاع کامل از وضعیت داشتند و به همین دلیل زمینه برای اعمال محدودیت در شهر‌های زرد و آبی وجود نداشت.
اگر به آمار توجه شود ورودی به بیمارستان‌ها از روز‌های ابتدایی سال شروع شد که هنوز سفر‌ها شکل نگرفته بود و یا اینکه همه کشور قرمز
یا نارنجی شد که مقصد سفر نبودند. اثر سفر قاعدتا باید این روز‌ها یا چند روز آینده باشد، ولی پیک چهارم از هفته اول فروردین شروع شد: نکته دیگر کشور‌های اروپایی و همسایگان ما که عید و سفر نداشتند آن‌ها چرا افزایش شدید بیماری دارند ضمن اینکه برخی از آن‌ها درصدی از جمعیت کشورشان را نیز واکسن زده بودند. پس عامل اصلی بر خلاف تبلیغات جهت دار سفر نیست ویروس جهش یافته، خرید‌های عیدانه و دورهمی‌ها و رعایت کمتر دستور العمل‌ها می‌باشد، ولی سفر‌ها می‌تواند یکی از فاکتور‌ها باشد.
حالا که تعطیلات تمام شده و شاهد پیک چهارم بیماری در سراسر کشور هستیم، قبول دارید که این مصوبه نادرست بوده است؟
ببنید در شکل‌گیری موج چهارم بیماری، اولین متغیر مهم جهش ویروس بود. پس از آن نیز متغیر‌هایی مثل خرید شب عید، دورهمی‌های خانوادگی، عیددیدنی و دیدبازدید‌ها و نهایتا سفر‌های نوروزی در شکل‌گیری موج نقش داشتند. مهم‌تر از همه این‌ها تاثیر روانی کاهش تعداد مرگ‌ومیر و ثبات ۱۸ هفته‌ای آمار بیماری در کشور بود که منجر به عادی انگاری شرایط و کاهش محسوس رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سوی مردم شد. نمی‌شود همه این‌ها را نادیده گرفت و بروز موج چهارم رو فقط به سفر‌های نوروزی نسبت داد. باید واقع‌بینانه تحلیل کنیم.
و نکته پایانی؟
در همه موج‌های قبلی که ما توانستیم آن‌ها را مهار و وضعیت را مدیریت کنیم، همبستگی، در کنار یکدیگر بودن، هماهنگی و انسجام وحدت نقش حیاتی داشت. در حقیقت عامل اصلی توفیق کشور، این‌ها بود. عصبیت‌ها و هیجانات و بین نکاتی که بسیاری از آن نیز با واقعیت‌ها مطابقت ندارد، جز اینکه روان جامعه را دچار آسیب می‌کند و اختلال به وجود می‌آورد، هیچ کارکرد دیگری ندارد.
همه ما باید در این نوع بحران‌ها آرامش خود را حفظ کنیم و از تناقض‌گویی، اتهام‌افکنی و سیاسی‌کاری و فرافکنی دوری کنیم. مردم شاهد و ناظر رفتار‌های ما هستند و دوگانگی‌ها و ریاکاری‌ها را تشخیص می‌دهند.
نباید تصور کنیم که به صرف بیان موضوعات از طرف ما، اقناع عمومی صورت می‌گیرد و انگشت‌های اتهام به سوی دیگران کج می‌شود، اینطور نیست. به همین دلیل بهتر است همه با جان و دل از قایقی که همگی در آن نشسته‌ایم حفاظت کنیم و در هیچ کجای آن به بهانه‌های واهی و انگیزه‌های شخصی و سیاسی منفذ ایجاد نکنیم. نباید اینطور شود که توفیقات در کرونا متعلق به یک دستگاه و در زمان خیزش بیماری دستگاه‌های همکار را مقصر قلمداد کنیم. همه با هم در توفیقات و مشکلات شریک هستیم.