پکن یکی از آلوده‌ترین شهر‌های جهان است، اما در روز‌هایی که یک نشست مهم سیاسی یا یک رویداد جهانی پر اهمیت در این شهر جریان دارد، تقریبا هیچ ابری در آسمان نیست و خورشید در حال تابیدن است و این البته اتفاقی نیست.
به گزارش بی‌بی‌سی، دولت چین که سال‌هاست از برنامه‌های دستکاری آب‌وهوا استفاده می‌کند، ماه دسامبر یک قدم هم فراتر رفت و اعلام کرد قصد دارد از ظرفیت عملیاتی خود در سراسر کشور بهره ببرد.
هدف مسئولان این است که تا سال ۲۰۲۵ نزدیک به ۵/۵ میلیون مترمربع یعنی تقریبا ۶۰ درصد از خاک کشور را تحت پوشش برنامه‌های باران یا برف مصنوعی قرار دهند.
اما اجرای این طرح آن هم در بحبوحه ابهام‌های موجود در رابطه با تاثیر فناوری و همین‌طور تنش‌های منطقه‌ای، نگرانی برخی کشور‌های همسایه از جمله هند را به دنبال داشته است.
چین از روشی به نام «بارورسازی ابرها» استفاده می‌کند که در سراسر جهان شناخته شده است.
در این روش با پخش ذرات مواد شیمیایی نظیر یدید نقره روی ابرها آن‌ها را به شکل مصنوعی وادار به بارش می‌کنند. این تکنیکی است که برای ایجاد تغییر در آب‌وهوا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
داناسری جایارام، کارشناس آب‌وهوا از آکادمی آموزش عالی مانیپال در ایالت کارناتاکای هند گفت: «کشور‌های زیادی از این فناوری استفاده می‌کنند و چین از مدت‌ها پیش استفاده از آن را آغاز کرده است. هند هم از آن استفاده کرده است. این روش علاوه بر این در کشور‌های آفریقای سیاه و مناطق شمال غربی این قاره که با خشکسالی‌های شدید روبرو هستند یا استرالیا به عنوان مثال، مورد استفاده قرار گرفته است.».
اما او می‌گوید اقدامات صورت گرفته در این کشور‌ها در مقایسه با طرحی که پکن قصد انجامش را دارد بسیار کوچک هستند.
بارورسازی ابرها تاریخی طولانی دارد و اولین بار در دهه ۱۹۴۰ میلادی و عمدتا در ایالات متحده به اجرا درآمد، هر چند هنوز هم شک و شبهه زیادی در رابطه با نتایج این روش وجود دارد.
جان سی. مور پژوهشگر از دانشگاه پکن گفت: «مقالات علمی بسیار کمی در رابطه با کارآمدی این روش نوشته شده‌اند. روش بارورسازی ابرها بدون هیچ نوع تایید علمی شکل گرفت و توسعه پیدا کرد.»
او می‌گوید دستکاری آب‌وهوا از طریق بارورسازی ابرها در چین یک «مسأله عملیاتی» است: «این نه یک تمرین تحقیقاتی است و نه حتی ذره‌ای به علم ربط دارد. این کار اساسا در سطح محلی در شهر‌های بزرگ و کوچک انجام می‌شود.»
این طرح وقتی پکن میزبان رویداد‌های بزرگ است به اجرا در می‌آید. البته در برخی موارد خاص از جمله زمان برگزاری جلسات سالانه پارلمان معمولا کارخانه‌ها هم تعطیل می‌شوند تا به کاهش آلودگی هوا کمک کنند.
به گفته مور به منظور جلوگیری از آسیب دیدن زمین‌های زراعتی عملیات بارورسازی ابرها به طور مرتب در ۵۰ هزار شهر کوچک و بزرگ چین به اجرا در می‌آید.
او می‌گوید: «هدف از این کار اساسا جلوگیری از طوفان‌های تگرگ است که محصولات کشاورزی را تخریب می‌کنند؛ بنابراین سعی بر این است که پیش از خطرناک شدن اوضاع ابرها وادار به بارش شوند.»
اما به گفته این پژوهشگر بارورسازی ابرها در چین تنها «یک یا دو ماه در سال» به طور موثر عمل می‌کند.
مجله نیوساینتیست در فوریه ۲۰۲۰ یک گزارش در رابطه با مطالعه پژوهشگران آمریکایی روی ابر‌های کوهستانی بارورشده منتشر کرد. ابر‌های کوهستانی زمانی شکل می‌گیرند که هوا به بالای کوه‌ها رانده می‌شود.
پژوهشگران این مطالعه دریافتند که بارورسازی ابرها می‌تواند باعث افزایش بارش شود، اما تاثیر آن کمتر از ۱۰ درصد است.
طرح گسترش عملیات‌های مربوط به دستکاری آب‌وهوا روز ۲ دسامبر در بیانیه شورای دولتی جمهوری خلق چین، یعنی بالاترین نهاد اجرایی کشور به اطلاع عموم رسید.
طبق بیانه شورای دولتی این برنامه به امدادرسانی در بلایای طبیعی، تولیدات کشاورزی، واکنش به آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، همین‌طور مدیریت افزایش غیرطبیعی درجه حرارت یا خشکسالی‌ها کمک خواهد کرد. البته مسئولین جزئیات بیشتری در این رابطه ارائه نداده‌اند.
ییتسینگ وانگ، خبرنگار بی‌بی‌سی در پکن می‌گوید: «عنوان این سند که 'نظری در رابطه با توسعه' نام گذاشته شده عمدتا به این مسأله اشاره دارد که دولت مرکزی چارچوب کلی را تنظیم می‌کند و وزارت‌خانه‌های مختلف و دولت‌های محلی اقدام‌های عملی را انجام می‌دهند. آن‌ها معمولا برای این اقدامات بودجه‌ای سخاوتمندانه دریافت می‌کنند.»
وانگ به عنوان مثال به استان گانسو که بلافاصله از «اهداف بلندپروازانه» و برنامه‌های خود برای استفاده از هواپیما‌های بدون سرنشین غول‌پیکر در اجرای این طرح خبر داد، اشاره می‌کند.
هنوز یک ماه از انتشار این بیانیه نگذشته بود که خبرگزاری شین‌هوا از آغاز برنامه تغییر آب‌وهوا در‌ای استان و انجام اولین پرواز پهپاد گانلین-۱ (در چینی به معنای باران شیرین) به منظور بارورسازی ابرها خبر داد.
اما شک و شبهه‌ها در رابطه با تاثیر این روش مانع از سرمایه‌گذاری‌های عظیم چین برای اجرای برنامه‌اش نشده و این موضوع نگرانی کشور‌های همسایه را به دنبال داشته است، آن هم در زمانی که مشاجره‌های جغرافیایی سیاسی در منطقه رو به افزایش است.
داناسری جایارام می‌گوید: «یکی از نگرانی‌ها این است که این فناوری روی باران‌های موسمی (مونسون) تابستان در هند که برای تمامی منطقه اهمیت دارد، تاثیر بگذارد. اما مطالعات زیادی در این رابطه انجام نشده است.»
او می‌گوید اگر هند و چین روابط بهتری با یکدیگر داشتند، ممکن بود این بیانیه در هند چندان مورد توجه قرار نگیرد. اما تنش‌های موجود و از جمله درگیری‌های مرزی میان سربازان این دو کشور باعث افزایش احساسات ضد چینی در هند شده است.
پژوهشگران دانشگاه ملی تایوان سال ۲۰۱۷ در گزارش خود به این نکته اشاره کردند که نبود هماهنگی در فعالیت‌های مربوط به دستکاری آب‌وهوا می‌تواند باعث شود کشور‌های همسایه یکدیگر را به «سرقت باران» متهم کنند.
مور می‌گوید هیچ مدرک علمی برای تأیید این اتهام‌ها وجود ندارد، با این حال باران‌های موسمی آسیایی اوضاع را حساس‌تر هم می‌کنند.
او می‌گوید: «یکی از محرک‌های باران‌های موسمی اختلاف دما میان فلات تبت و اقیانوس هند است. به این ترتیب ایجاد تغییرات چشمگیر در فلات تبت، همانطور که عده‌ای در حال برنامه‌ریزی برای آن هستند، به نظر من می‌تواند تاثیری بسیار جدی به دنبال داشته باشد.»
مور می‌گوید طرحی که مهندسان چینی در سطح استانی ریخته‌اند قرار است به شکل پروژه بارورسازی ابرها در مقایسی بزرگ و در سراسر فلات تبت به اجرا درآید. او به این نکته هم اشاره می‌کند که این طرح نه از حمایت ملی برخوردار است و نه پیش از اجرا تحقیقاتی در موردش صورت گرفته است.
«درست مثل این است که گروهی از سازندگان ناشی (متخصصین غیرماهر) با کپی‌برداری از ایلان ماسک یک کشتی فضایی یا چیزی شبیه به آن بسازند. بیشتر دانشمندان چینی که با آن‌ها کار می‌کنم از این رویکرد وحشت دارند.».
اما آن‌طور که جایارام می‌گوید نگرانی بزرگ در منطقه فراتر از بارورسازی ابرها است و این ترس وجود دارد که چین بدون مشورت با سایر کشور‌ها فناوری‌های بلندپروازانه بیشتری را در زمینه مهندسی آب‌وهوا (از جمله مدیریت یا کنترل تابش خورشید) به اجرا درآورد. به ویژه در شرایطی که روابط چین با همسایگان خود مثل آنچه در حال حاضر با هند در جریان است، چندان خوب نیست.
«به نظر من این فناوری به خودی خود نگران‌کننده نیست. بلکه می‌تواند مفید باشد … و هر کشوری هم اختیار سرزمین خودش را دارد. اما مشکل زمانی بوجود می‌آید که کار یک‌جانبه صورت می‌گیرد … به عنوان مثال اگر این نوع فناوری به مشکل بخورد، چه پیش خواهد آمد؟ چه کسی تاوانش را خواهد پرداخت؟»
جایارام می‌گوید باید فورا یک چارچوب جهانی برای نظارت بر این اقدامات و مناقشه‌های احتمالی بوجود بیاید و مور هم با او موافقت دارد.
اما مور که مدیریت پروژه مهندسی آب‌وهوای چین را برعهده دارد، ما را به آرامش دعوت می‌کند. او می‌گوید: «چین بسیار علاقمند است که یکی از آدم‌های خوب داستان باشد.»