فراروـ بعد از اینکه شخص فوت می‌کند، ممکن است اموالی داشته باشد که وارثان ایشان بعد از گرفتن گواهی انحصار وراثت می‌توانند آن اموال را بین خود تقسیم کنند. ارث در زمره وقایع حقوقی است؛ یعنی اراده اشخاص در آن تاثیری ندارد و ناشی از حکم قانون است. نکته مهم در خصوص ارث این است که اموال بازمانده از متوفی به تمامی بازماندگان وی نمی‌رسد؛ بلکه قواعدی در این میان وجود دارد که براساس آن اموال بین وراث تقسیم می‌شود. در این نوشتار می‌خواهیم بررسی کنیم که در چه شرایطی نوادگان متوفی از وی ارث می‌برند.
موجبات ارث
موجبات ارث یعنی عواملی که موجب پیدایش رابطه توارث بین دو شخص می‌شود، به گونه‌ای که در صورت فوت هریک از ایشان دیگری از وی ارث می‌برد. افراد به دو دلیل از همدیگر ارث می‌برند: نسب یا سبب. زن و شوهر همواره به واسطه رابطه سببیت از یکدیگر ارث می‌برند. در کنار آن‌ها افراد خانواده و نزدیکان متوفی نیز به واسطه رابطه نَسبیت از ارث برخوردار می‌شوند. اشخاصی که به موجب نسب از هم ارث می‌برند، سه طبقه هستند و هر طبقه درجاتی دارد. با وجود طبقه اول، طبقه دوم و با وجود درجه اول درجه دوم ارث نمی‌برند. این طبقات به شرح ذیل است:
طبقه اول
درجه نخست: پدر، مادر و اولاد
درجه دوم: نوادگان
طبقه دوم
درجه نخست: پدربزرگ، مادربزرگ، برادر و خواهر
درجه دوم: اجداد پدربزرگ و مادربزرگ، اولاد برادر و خواهر
طبقه سوم
درجه نخست: عمو، عمه، خاله و دایی
درجه دوم: اولاد عمو، عمه، خاله و دایی
نکته‌ای که در مورد این طبقات و درجات وجود دارد، این است که هر طبقه، طبقه دیگر و هر درجه، درجه دیگر را از ارث محروم می‌کند. برای نمونه هرگاه متوفی هم فرزند و هم نوه داشته باشد، تنها فرزندان از او ارث می‌برند و نوادگان از ارث محروم می‌شوند. توجه به این نکته ضروری است که زن و شوهر همواره از یکدیگر ارث می‌برند و با سایر وراث جمع می‌شوند. به عبارت دیگر نه زن و شوهر مانع از ارث بردن سایر افراد می‌شوند و نه سایرین می‌توانند زن و شوهر را از ارث محروم کنند.
شرط ارث‌بری نوادگان
به موجب ماده ۹۱۱ قانون مدنی اگر متوفی هم فرزند و هم نوه داشته باشد، هیچ‌یک از نوادگان او ارث نمی‌برند. به عبارت دیگر اگر حتی یکی از فرزندان متوفی زنده باشد و دیگران همه قبل از متوفی فوت کرده باشند، هیچ‌یک از نوادگان ارث نمی‌برند و ارث به فرزند متوفی می‌رسد.
اگر متوفی ۲ فرزند داشته باشد که یکی از آن‌ها قبل از فوت وی فوت کرده باشد، حال اگر قبل از تقسیم ارث فرزند دیگر هم فوت کند، باز هم ارث به نوادگان متوفی نمی‌رسد؛ بلکه ارث فقط به همان فرزندی که در زمان فوت متوفی زنده بوده است، می‌رسد. اگر متوفی در طبقه اول هم پدر و مادر و هم نوه داشته باشد، پدر و مادر مانع ارث بردن نوادگان نمی‌شوند. از این‌رو پدر و مادر سهم خود را می‌برند و نوادگان نیز همان سهمی را که به فرزندان می‌رسد، می‌برند.
در ابتدا گفتیم که هر طبقه، طبقه دیگر و هر درجه، درجه دیگر را از ارث محروم می‌کند. ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که چرا پدر و مادر متوفی مانع ارث بردن نوادگان وی نمی‌شوند؟
درست است که نوادگان درجه دوم از طبقه اول و پدر و مادر درجه اول از طبقه اول هستند؛ اما پدر و مادر مانع ارث بردن نوادگان نیستند. فرزندان مانع ارث بردن نوادگان هستند؛ زیرا پدر و مادر جزء اقربای صعودی هستند و فرزندان و نوادگان جزء اقربای نزولی هستند؛ بنابراین پدر و مادر متوفی مانع ارث بردن نوادگان نیستند.
شیوه ارث‌بری نوادگان
به موجب ماده ۹۱۱ قانون مدنی هر نسل سهم کسی را می‌برد که به واسطه او به متوفی متصل است؛ یعنی نوادگان پسری سهمی را می‌برند که در صورت زنده بودن پدرشان به وی می‌رسید و نوادگان دختری هم سهمی را می‌برند که در صورت زنده بودن مادرشان به وی می‌رسید. در تقسیم ارث بین نوادگان چه نوادگان پسری و چه نوادگان دختری باشند، هر پسر ۲ برابر هر دختر ارث می‌برد؛ یعنی هر نوه‌ای که پسر باشد، ۲ برابر خواهر خود ارث می‌برد.
به عنوان مثال اگر زنی فوت کند که فرزندانش قبل از او فوت کرده‌اند و یک دختر و پسر داشته است و درحال حاضر نوه‌های دختری و پسری دارد، هریک از نوه‌های دختری به میزان سهم‌الارث دختر متوفی و سهم هریک از نوه‌های پسری به میزان سهم‌الارث پسر متوفی است. حال وقتی نوه‌ها بخواهند ارث را بین خود تقسیم کنند، به نسبت پسر ۲ و دختر ۱ بین خود تقسیم می‌کنند.