بنا به گفته دکتر محمدصادق حسنوند رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران، مطالعات نشان می‌دهد هر سال حدود ۴۰ هزار نفر در کشور به دلیل مواجهه با غلظت آلایندگی ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM ۲.۵) در هوا جان خود را از دست می‌دهند که این تعداد تقریبا معادل ۱۰ درصد کل موارد فوتی‌ها است. آلودگی هوا معضلی است که بسیار خطرناک است و چندین سال است که سلامت مردم ما را نشانه رفته. حال سوال اینجاست که تا چه زمانی باید منتظر رفع این معضل باشیم؟
به گزارش شفقنا، دکتر محمدرضا زاهدپور انارکی، متخصص ریه و دانشیار بازنشسته دانشگاه تهران درباره تاثیرات مخرب آلودگی هوا بر سلامت بدن به ویژه ریه‌ها اظهار داشت: خطرات ناشی از آلودگی هوا فوق العاده زیاد است، خطرات اقتصادی و جانی زیادی وجود دارد و آمار بیماری و مرگ و میر در مکان‌های آلوده بسیار بالا است. وی همچنین افزود: آلاینده‌ها می‌توانند احتمال انتقال بیماری کرونا را بیشتر کنند. ویروس کرونا به آلاینده‌ها می‌چسبد و موجب انتقال بیماری می‌شود. توصیه ماسک به همین دلیل است. عفونت ویروسی در هوا وجود دارد خصوصا در جا‌هایی که شلوغی و ترافیک وجود دارد ویروس به سرعت منتقل می‌شود.
دکتر زاهدپور انارکی در پاسخ به این سوال که اگر آلودگی هوا به همین منوال پیش برود بحث هوای ناسالم چه وضعیتی برای ریه‌ها ایجاد می‌کند و موجب بروز چه بیماری‌هایی خواهد شد؟ گفت: هوای ناسالم برای افرادی که بیماری‌های مزمن ریوی و قلبی دارند و همچنین برای کودکان مشکل ایجاد می‌کند. البته به این صورت نیست که برای افراد سالم مشکلی ایجاد نکند.
به هر حال آلودگی هوا باعث بروز علایم بیماری می‌شود و سردرد و بی حوصلگی ایجاد می‌کند و در بیماران قلبی و ریوی باعث تنگی نفس و علایم آسم و برونشیت می‌گردد و بیماری آن‌ها را تشدید می‌کند. این وضعیت هم در آلودگی هوای بیرون از خانه و هم به دلیل هوای داخل خانه ایجاد می‌شود؛ خصوصا در مورد خانه‌هایی که با وسایل گرمایشی، چون بخاری گازی و نفتی گرم می‌شوند. در جا‌هایی که از سوخت‌های فسیلی، چون زغال سنگ و … استفاده می‌شود و در مورد وسایل نقلیه بنزین و گازوئیل می‌سوزد با آزاد شدن گاز so۲ ریه‌ها بسیار آسیب می‌بینند و کار بیماران قلبی و ریوی به بیمارستان می‌کشد.
پدیده وارونگی که معمولا در زمستان پیش می‌آید خود مزید بر علت است. خطرات ناشی از آلودگی هوا فوق العاده زیاد است، خطرات اقتصادی و جانی زیادی وجود دارد و آمار بیماری و مرگ و میر در مکان‌های آلوده بسیار بالا است.
وی در خصوص اینکه تاثیر آب و هوای آلوده بر افراد سالم چیست؟ اظهار داشت: قطعا بر افراد سالم هم تاثیر دارد؛ اما افراد سالم ذخیره بیشتری دارند. افراد سالم و جوان مشکلات حادی را تجربه نخواهند کرد، ولی این وضعیت برای بیماران قلبی و ریوی و آسمی بخصوص برای بچه‌ها خطرناک خواهد بود. آلودگی هوا نه تنها روی ریه بلکه روی اعصاب و روان و چشم هم تاثیر دارد و حالت‌هایی از سردرد و خستگی ایجاد می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد آلودگی هوا آسم را در کودکان شدت می‌دهد. در بزرگسالان نیز در افرادی که بیماری قلبی و ریوی دارند از عوامل تشدید کننده بیماری خواهد بود.
انارکی در مورد اینکه یکی از تاثیرات مخرب شیوع بیماری کرونا بر ریه مبتلایان بود آیا آلودگی هوا می‌تواند این آسیب را تشدید کند؟ تصریح کرد: مسلم است. صددرصد تشدید کننده است، حتی آلاینده‌ها می‌توانند احتمال انتقال بیماری را بیشتر کنند. ویروس به آلاینده‌ها می‌چسبد و موجب انتقال بیماری می‌شود. توصیه ماسک به همین دلیل است. عفونت ویروسی در هوا وجود دارد خصوصا در جا‌هایی که شلوغی و ترافیک وجود دارد ویروس به سرعت منتقل می‌شود.
بیماران کرونایی خود التهاب دارند و محرک هایی، چون گاز so۲ که منشا سوخت فسیلی دارد، گوگرد به اسید تبدیل می‌شوند و با پارتیکل‌هایی که در هوا وجود دارند آلایندگی ثانویه ایجاد می‌کنند و در فردی که به کرونا مبتلا است و یا در هر فردی که سرماخوردگی آنفولانزا و یا ذات الریه یا عفونت‌های دیگری دارد علایم بیماری ریوی را تشدید کند.
متخصص ریه در مورد اینکه اگر آلودگی هوا به عنوان معضلی ادامه دار در کشور ما وجود داشته باشد و این مشکل حل نشود چه وضعیتی را در آینده برای سلامت افراد پیش بینی می‌کنید؟ گفت: بیماری‌های نو پدیدی و عفونت‌های ویروسی مساله‌ای متفاوت است و برطرف شدن آلودگی هوا عامل پیشگیری از آن‌ها نیست. اما آلودگی هوا موجب تشدید آسم در کودکان می‌شود و بیماری‌های ریوی و قلبی و عروقی را در شهر‌ها تشدید می‌کند.
وی درباره اینکه برای کاهش آلاینده‌ها در منازل چه پیشنهادی دارید و چه می‌شود کرد؟ اظهار داشت: کار خاصی نمی‌توان انجام داد. در خانه‌هایی که بخاری گازی استفاده می‌شود بد نیست از یک کتری استفاده شود تا هوای داخل خانه خشک نشود. ولی معمولا نمی‌توان کار خاصی کرد. دستگاه‌های تصفیه هوا وجود دارند که تا حدودی پارتیکل‌های هوا را می‌گیرد. یک مورد آلودگی‌های شیمیایی هستند و دیگری گرد و غبار. برخی از دستگاه‌های تصفیه هوا می‌توانند این موارد و حتی برخی از گاز‌های سمی را بگیرند. ولی استفاده از این دستگاه‌ها عمومیت ندارد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا این گاز‌های سمی عموما توسط خودرو‌ها تولید می‌شوند؟ گفت: معمولا توسط سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. گاز منواکسید کربن است که معمولا در شهر‌های شلوغ زیاد است. گاز so۲ است که بعدا خود به اسید تبدیل می‌شود. گاهی در خوزستان باران‌های اسیدی می‌آید که به دلیل وجود پالایشگاه‌ها و سوخت‌های فسیلی است و باعث تشدید بیماری‌های ریوی و مشکلاتی در دستگاه تنفس می‌شود.
یک استاد دانشگاه و فعال محیط زیست درباره آلودگی هوا و تصمیمات و راهبرد‌های لازم برای کاهش آن اظهار داشت: تا اراده‌ای کلی در سطح کشور ایجاد نشود و نهضت ضد هوای آلوده ایجاد نشود و به تشکیلات و کارخانجات فشار نیاورند این کار شدنی نیست. ما حواسمان نبود و توسعه غلط دادیم و کار به اینجا رسید و به جایی رسیدیم که گیر افتادیم.
دکتر مهدی بصیری، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در پاسخ به این سوال که معضل آلودگی هوا هر سال در کلان شهر‌های ایران وجود دارد و متوقف نشده است. به نظر می‌رسد اقدامات انجام شده کارساز نبوده و راغب کردن مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی نیز تاثیری نداشته است. این معضل چگونه برطرف خواهد شد؟ اظهار داشت: مشکل اینجاست که نه تنها اقدامی انجام نشده بلکه به میزان زیادی اتومبیل تولید و وارد شهر‌ها شده است. کارخانجات اطراف شهر‌ها توسعه پیدا کرده و هیچ کنترلی بر خروجی کارخانجات و اتومبیل‌ها نیست. تنها کار در مورد اتومبیل‌ها معاینه فنی است که مقداری کنترل کننده است.
کارخانه‌ها نیز زیاد شده و کارخانجات آلاینده زیادی اطراف شهر‌ها داریم خصوصا در اطراف شهری مثل اصفهان کارخانجات فولاد و ذوب آهن و پالایشگاه و پتروشیمی و نیروگاه برق که جایابی این‌ها واقعا درست نبود و نزدیک به شهر‌ها هستند. بیشتر آلایندگی شهر‌ها از این مراکز است. این کارخانه‌ها بعضا سوخت مازوت می‌گیرند و این فاجعه‌ای برای سلامت مردم است.
وی افزود: ظاهرا در تهران آلودگی خودرو‌ها بیشتر است، چون کارخانجات نزدیک شهر نیست و اینهمه کارخانجات آلاینده در اطرافشان نیست. جا‌های دیگر را نمی‌دانم، ولی هر شهری که در جوار خود کارخانجات از جمله تولید فولاد و آهن و نیروگاه و پتروشیمی‌ها را دارد آلودگی اش زیاد است. تا اراده‌ای کلی در سطح کشور ایجاد نشود و نهضت ضد هوای آلوده ایجاد نشود و به تشکیلات و کارخانجات فشار نیاورند این کار شدنی نیست. ما حواسمان نبود و توسعه غلط دادیم و کار به اینجا رسید و به جایی رسیدیم که گیر افتادیم.
دکتر بصیری در خصوص تجربه کشور‌های دیگر در حوزه محیط زیست و کاهش آلاینده‌ها تصریح کرد: کشور‌های دیگر سال‌های زیادی است که وارد این حوزه شده اند، ولی بحث آلودگی هوا آنجا هم مطرح است. مکزیکوسیتی بسیار آلوده است شهر‌هایی مثل پکن آلودگی بالایی دارند البته آن‌ها هم به تدریج و با سرعتی آهسته کار‌هایی انجام می‌دهند، ولی در اروپا بیشتر به این کار پرداخته شده و حمل و نقل عمومی به صورت مترو و تراموا و دوچرخه و ماشین‌های برقی با تشویق بیشتر شده است. کاربرد اتومبیل در خیابان‌ها کم شده است. کارخانجاتی که داخل شهر‌ها بودند تعطیل شده و بعضا با فشار زیاد آن‌ها را مجبور به فیلتر گذاری کرده اند که کاری بسیار پر هزینه است، ولی سعی شده آلاینده‌ها کاهش پیدا کنند.
قوانینی از جمله خوداظهاری وجود دارد و مدیر کارخانه باید بگوید که در خروجی دودکش‌ها این مواد به این مقدار وجود دارد و اگر آن‌ها زیر استاندارد باشد قابل قبول است در غیر این صورت باید درست شود. اگر تست شود و مشخص شود اظهار دروغ بوده مدیر عامل مستقیما به زندان می‌رود. ولی در ایران دروغ گویی جرم نیست. ما در شرایط نامساعد کنونی چنین کار‌هایی را لوکس می‌دانیم و گفته می‌شود مشکلی نیست و کار‌های مهمتری وجود دارد.
وی در مورد اینکه آیا آمار‌هایی از تبعات بد این وضعیت به دست آمده است؟ گفت: کسی نمی‌تواند تبعات ناشی از آلودگی هوا را احصا کند این‌ها سخت و غیر قابل اندازه گیری است، ولی قابل بررسی است. می‌توان آمار بیماری‌های ریوی را برآورد کرد و این وضعیت را در شهر‌ها و روستا‌ها مقایسه کرد. اما من چنین کار جامعی را در ایران سراغ ندارم. اما چنین کاری لازم است و باید بررسی و مطالعه صورت بگیرد و اندازه گیری‌های آماری و مطالعاتی صورت بگیرد تا بدانیم چه اتفاقی می‌افتد. قطعا هزینه‌های آن از نظر سلامتی بسیار بالا است.
باید دقت کرد و دید که چقدر بیمار داریم و چه میزان دارو وارد می‌کنیم و مردم ما چقدر زود از کار افتاده و مریض می‌شوند. همه این‌ها خسارت است. وقتی مساله ریزگرد‌ها را می‌بینیم بیشتر حساس می‌شویم این موارد هم به انسان و صنایع دقیق و ظریف خسارت وارد می‌کنند.
این استاد دانشگاه در خصوص اینکه به عدم رشد متوازن توسعه اشاره کردید ادامه این روند چه تاثیری خواهد داشت؟ افزود: مرتبا کار بدتر می‌شود همانطور که تا حالا اتفاق افتاده است. زمانی در تهران در بخاری‌ها و آب گرم کن‌ها نفت می‌سوزاندند و دوده زیادی در هوا بود وقتی گاز کشی شد تغییر بسیار بزرگی اتفاق افتاد. از نفت که دوده زیادی ایجاد می‌کرد به گاز منتقل شد. به جای توسعه گاز کشی و این همه ایجاد خطر باید به برق منتقل می‌شدیم و برای خانه‌ها و ادارات و صنایع کوچک از برق استفاده می‌کردیم و آلودگی در شهر‌ها بسیار کم می‌شد. گاز وقتی می‌سوزد co۲ تولید می‌کند. یک خودرو سواری بزرگ اکسیژن ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر را مصرف می‌کند.
در خیابانی که هزار اتومبیل در آن حرکت می‌کنند اکسیژنی باقی نمی‌ماند و فقط گاز‌های سمی هستند و مردم در چنین جایی زندگی می‌کنند و راه می‌روند و نفس می‌کشند این‌ها بسیار خسارت بار است. وقتی باد می‌آید هوا خوب می‌شود و در زمستان با وارونگی هوا بالانس نیست و این هوا انباشه می‌شود و بسیار خطرناک است.
دکتر بصیری در مورد اینکه تولید خودرو‌ها باید به چه سمتی برود؟ آیا می‌توان با واردات خودرو از خودرو‌های با کیفیت استفاده کرد گفت: خودروسازی ما مشکل عجیب و غریبی دارد، هم رقابتی نیست و خودرو گران در می‌آید و هم پیشرفتی در خودرو‌ها ایجاد نشده و مصرف بنزین آن‌ها زیاد است. وقتی موتور پیشرفته نباشد co بیشتری ایجاد می‌کند و سوخت کامل انجام نمی‌شود. اگر این مسیر به طرف تولید خودرو‌های برقی برود خیلی مفید است. گفته می‌شود یک موتور سیکلت به اندازه دو تا چهار تا ماشین سواری آلودگی ایجاد می‌کند حال از آلودگی صوتی هم بگذریم که خطرناک است و خسارت ایجاد می‌کند.
موتور سیکلت‌ها باید برقی شوند. من چند سال پیش در اصفهان پیشنهاد کردم تا تدریجا موتور بنزینی را شماره گذاری نکنند تا موتور برقی جا بیفتد و برای این وسیله یارانه بدهند، اما انجام نشد. باید در این موارد تصمیم گیری کرد و اجرا داشت، ولی این طرح‌ها مدتی فشار ایجاد می‌کند و بعد رها می‌شود و ادامه پیدا نمی‌کنند.
وی در مورد اینکه استفاده گسترده از خودرو برقی چقدر می‌تواند در کاهش آلودگی هوا موثر باشد؟ اظهار داشت: به همان میزان آلودگی که ایجاد می‌کند کاهش می‌دهد، چون سوخت نمی‌سوزد، ولی باید برای تامین برقش فکری کرد. تامین برق از طریق انرژی خورشیدی و باد میسر بود. همچنین گازی که در خانه‌ها می‌سوزد می‌توانست وارد نیروگاه‌ها شود و برف تولید کند. کاربرد و کارایی برق بیشتر است و کمتر هدر رفت دارد.
لوله کشی گاز در خانه‌ها و مجتمع‌ها و در شهر می‌تواند ایجاد انفجار کند. این سیستم بر اثر فرسودگی می‌تواند نشت ایجاد کند و خطر انفجار وجود دارد. همچنین خطر گازگرفتگی و گاز تا اینجا تلفات زیادی داشت. اما برق مزایای زیادی دارد و فقط باید تولید آن را ارزان کرد.