فرارو- گستردگی و پیشرفت فضای مجازی مانند سایر دستاورد‌های بشر در کنار منافع غیرقابل انکار آن مشکلاتی را هم ایجاد می‌کند که بسیاری از این موارد در اکثر کشور‌ها با عنوان جرائم رایانه‌ای جرم‌انگاری شده‌اند. متأسفانه چند سالی است که برخی افراد سودجو و هنجارشکن با انتشار تصاویر و فیلم‌های خصوصی دیگران در صفحات اجتماعی موجب از بین رفتن امنیت اجتماعی شده‌اند.
بسیار اتفاق افتاده است که عکس‌های خصوصی و خانوادگی اشخاص به‌نحوی در اختیار دیگران قرار می‌گیرد و بدون رضایت صاحب عکس در فضای مجازی منتشر میشود یا آن‌که یابنده صاحب عکس را به انتشار عمومی آن‌ها تهدید می‌کند و از این طریق از او اخاذی می‌کند. سؤال این است که آیا عمل انتشاردهنده تصاویر خصوصی جرم است یا خیر و اگر جرم است، نحوه تعقیب آن چگونه است؟
مطابق ماده ۱۷ قانون جرائم رایانه‌ای هرکس با سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت و تصویر، فیلم خصوصی و خانوادگی و اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار بدهد، به‌نحوی که منجر به ضرر یا هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ مجازات محکوم خواهد شد.
این مجازات برای کسانی است که بدون تغییر در تصاویر نسبت به انتشار آن اقدام می‌کنند. قانون‌گذار برای کسانی که با تصویرسازی درصدد مخدوش کردن آبروی افراد هستند؛ نیز مجازات جداگانه‌ای در نظر گرفته است. براساس ماده ۱۶ قانون مزبور هرکس با سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر بدهد یا تحریف کند و آن را نشر بدهد یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به‌نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ مجازات محکوم خواهد شد. همچنین اگر تصاویر مستهجن باشد، در این صورت مرتکب به حداکثر هر ۲ مجازات محکوم میشود.
نحوه طرح شکایت
در مواردی که انتشار تصاویر جرم است، جرایم یاد شده اصولاً جنبه خصوصی دارد؛ یعنی فقط در صورت شکایت شاکی خصوصی قابل تعقیب است و اگر صاحب تصاویر شکایتی نکند، پرونده‌ای تشکیل نمی‌شود و موضوع مسکوت می‌ماند. درصورتی‌که بزه دیده قصد شکایت داشته باشد، باید به دادسرای شهرستان خود (در تهران، دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم رایانه‌ای) مراجعه و شکایت خود را به همراه مدارک و مستندات موجود تقدیم کند. همچنین شاکی می‌تواند شکایت خود را ابتدا در درگاه خدمات الکترونیک قضایی قوه قضاییه ثبت کند و سپس حضوراً به دادسرا مراجعه کند.
اگر تصاویر یا فیلم‌ها یا اصوات منتشر شده در فضای مجازی از نوع مبتذل یا مستهجن باشد، عمل انتشار دهنده حتی در فرض رضایت صاحب تصاویر نیز جرم است و تعقیب آن نیازی به شکایت شاکی خصوصی ندارد و کافی است که مرجع قضایی از هر طریق مثلاً از طریق گزارش‌های مردمی یا گزارش پلیس فتا از وقوع جرم مطلع شود، در این صورت مرتکب جرم را شناسایی و تعقیب می‌کند. مجازات منتشرکننده در این مورد طبق ماده ۱۴ قانون پیش گفته حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر ۲ مجازات خواهد بود و اگر مرتکب اعمال مذکور در این ماده را حرفه خود قرار داده باشد یا به طور سازمان یافته مرتکب شود، چنان‌چه مفسد فی‌الارض شناخته نشود، به حداکثر هر ۲ مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
محتویات مستهجن به تصویر، صدا یا متن واقعی یا غیر واقعی اطلاق میشود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است؛ بنابراین دامنه محتویات مستهجن از صدا و تصویر فراتر است و نوشته‌های منافی عفت و اخلاق را نیز دربر می‌گیرد. به موجب قانون هیچ فردی حق انتشار تصاویر مستهجن از خود و دیگران را در فضای مجازی ندارد و اگر فردی به نوعی با انتشار عکس یا فیلم عفت عمومی را جریحه‌دار کند، تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد.
به موجب تبصره ٣ ماده١٤قانون جرایم رایانه‌ای چنان‌چه شخص اعمال مذکور در این ماده را حرفه خود قرار داده باشد یا به طور سازمان یافته مرتکب شود؛ چنان‌چه مفسد فی‌الارض شناخته نشود، به حداکثر هر ۲ مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد؛ بنابراین در صورتی که فردی این اعمال را به طور حرفه‌ای و سازمان‌یافته انجام بدهد، ممکن است مفسد فی‌الارض شناخته شود و مجازات مفسد فی‌الارض بر او اعمال میشود.
ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که منظور از افساد فی‌الارض چیست؟ برای پاسخ به این سوال لازم است ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی را مورد بررسی قرار دهیم. به موجب ماده مذکور هرکس به‌طور گسترده علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایرکردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها مرتکب شود، به‌گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع باشد، مفسد فی‌الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد.
مطابق ماده مذکور رفتار‌های مجرمانۀ ذکرشده در صدر ماده باید دو ویژگی داشته باشند
۱- ارتکاب این رفتار مجرمانه به‌طور گسترده باشد.
۲- این رفتار مجرمانه موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی یا اموال خصوصی و عمومی یا سبب اشاعۀ فساد یا فحشا در حد وسیع شود. درواقع یکی از این نتایج باید رخ بدهد تا بتوان کسی را مفسد فی‌الارض دانست.
تهدید به انتشار اطلاعات و تصایر خصوصی دیگران و سوء استفاده از آن‌ها
تهدید به انجام عملی که ممکن است موجب ضرر آبرویی یا شرافتی یا افشای اسرار خانوادگی شود، خواه تهدید کننده به این واسطه تقاضای مال به قصد اخاذی کرده و یا نکرده باشد، جرم مستقلی است که براساس ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده است؛ بنابراین کافی است کسی شما را تهدید به افشای اطلاعات خصوصی (شامل عکس‌ها، چت‌ها، صدای ضبط شده، فیلم و ...) کرده باشد؛ حتی اگر هرگز آن عمل را انجام ندهد، مرتکب جرم شده است و شما می‌توانید از او شکایت کنید.
بر همین اساس به موجب ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضرر‌های نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال، تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از ۲ماه تا ۲ سال محکوم خواهد شد.
همان طور که ملاحظه شد، تهدید به انتشار عکس‌های خصوصی جرم است. درصورتی‌که با چنین تهدیدی مواجه شدید، برای شکایت نیازمند این هستید که بتوانید انجام تهدید را اثبات کنید. برای اثبات چنان‌چه فرد تهدید کننده از سیم‌کارت خود به شما پیامک‌های حاوی تهدید ارسال کرده است، با پرینت گرفتن همان پیامک‌ها می‌توانید به دادسرای محل زندگی خود رجوع کنید و شکایتی مبنی‌بر دریافت پیامک‌های تهدید‌آمیز را تنظیم کنید. چنان‌چه تهدید‌ها از سوی نام‍‌برده به صورت شفاهی بود، شما باید به تعداد کافی شاهد برای اثبات ادعای خود داشته باشید؛ همچنین اگر صدای ایشان را نیز ضبط کنید، به شما در اثبات ادعایتان کمک خواهد کرد.