فرارو- با جاری شدن صیغه نکاح بین پسر و دختر و رسمیت یافتن ازدواج هریک نسبت به یکدیگر دارای حقوق و تکالیفی می‌شوند که رعایت نکردن این حقوق و تکالیف بعضا جرم محسوب شده و مجازات‌هایی را به همراه دارد. یکی از وظایفی که زوجین در قبال یکدیگر دارند، بحث تمکین است. آنچه در عرف از مفهوم تمکین (به معنای خاص کلمه و در نظام خانواده) به ذهن متبادر می‌شود، عبارت است از: اطاعت خانم از خواسته‌های همسرش. تمکین دو مفهوم عام و خاص دارد که در ادامه با این دو مفهوم آشنا می‌شویم.
اما قبل از بررسی تمکین لازم است بدانید که تمکین یک حکم مطلق و بی‌چون و چرا نیست و یک سری استثنائاتی در قانون برای آن پیش‌بینی شده که به موجب آن زن می‌تواند از شوهرش اطاعت نکند و درعین حال از تمام حقوقی که دارد، برخوردار شود. یکی از موارد مشروع عدم تمکین زوجه نداشتن امنیت جانی او در کنار شوهر است. در این نوشتار می‌خواهیم به بررسی این موضوع بپردازیم که در چه شرایطی زوجه می‌تواند با استناد به عدم امنیت جانی از شوهر تمکین نکند؛ اما قبل از بررسی این موضوع لازم است با دو مفهوم عام و خاص تمکین و مفهوم عدم تمکین آشنا شویم.
تمکین در معنای عام
تمکین به معنای عام عبارت است از اینکه خانم وظایف خود را نسبت به همسر انجام بدهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت نماید و ریاست شوهر را در خانواده پذیرا باشد. به موجب ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است؛ بنابراین تمکین عام عبارت است از خوش رفتاری یا حسن معاشرت همسر با شوهر خویش و اطاعت از خواسته‌های مشروع او. البته اگر آقایی از همسرش توقعات نامشروع یا نامتعارفی داشته باشد، خانم مکلف به اطاعت از او نیست. به عنوان مثال اگر آقا برخلاف عرف از خروج همسر خود از منزل و بازدید خانواده و دوستان جلوگیری کند، رفتارش سوءِ معاشرت تلقی می‌شود.
تمکین در معنای خاص
منظور از تمکین خاص اطاعت زن از نیاز‌های غریزی مرد است. در واقع منظور از تمکین خاص این است که زن باید همیشه برای رابطه جنسی با شوهر آماده باشد. البته تمکین خاص امر مطلقی نیست و زن موظف به انجام این امر طبق زمان، مکان و عرف است؛ بنابراین مواردی هم وجود دارد که زن مجاز است تمکین نکند. برای مثال در شرایطی که شوهر به یکی از بیماری‌های مقاربتی جنسی مبتلا باشد یا اینکه زن بیمار باشد و رابطه جنسی برای سلامتی او مضر باشد و همچنین در مواردی هم که مانع شرعی وجود داشته باشد، زوجه مجاز به عدم تمکین خواهد بود.
لازم به ذکر است که این وظیفه فقط مخصوص زن نیست و مرد هم در حد معمول باید با همسر خود رابطه جنسی برقرار کند؛ اما همان طور که گفته شد این تمکین یک حکم همیشگی و بی‌چون و چرا نیست و یک‌سری استثنائاتی در قانون پیش‌بینی شده است که در آن شرایط زن می‌تواند از شوهرش اطاعت نکند و درعین حال از همه حقوقی که دارد، برخوردار شود.
مفهوم عدم تمکین
همان‌طور که در ابتدا اشاره شد، هنگامی که عقد ازدواج میان دو نفر منعقد شود، هریک از طرفین دارای حقوق و تکالیفی نسبت به یکدیگر می‌شوند. برخی از این تکالیف مشترک و برخی از آنها اختصاصی هستند. دو تکلیف مشترک میان زوجین که در قانون مدنی به آن اشاره شده، عبارت است از: حسن معاشرت و معاضدت در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد. منظور از حسن معاشرت این است که زن و شوهر باید با خوش رویی، مسالمت و احترام با یکدیگر رفتار کنند.
منظور از معاضدت در تشیید مبانی خانواده این است که زوجین یکدیگر را یاری کنند. برای مثال معمولاً تأمین هزینه‌های زندگی و کسب درآمد برعهده مرد و اداره امور داخلی منزل برعهده زن است. در این حالت انجام هر یک از این امور از جانب زن و مرد به معنای معاضدت خواهد بود و در صورتی‌که هریک از آنها از انجام این امور خودداری کنند، می‌توان گفت که به تکلیف خود در خصوص معاضدت عمل نکرده‌اند.
افزون‌بر این تکالیف مشترک که در قانون مدنی برای زن و شوهر ذکر شده است، هریک از زوجین دارای تکالیف اختصاصی نیز هستد. برای مثال مطابق قانون مدنی ریاست بر خانواده از حقوق مرد است و زن باید تکالیف قانونی مرتبط با این حق مرد را ایفا کند. مثلاً اگر در امور مربوط به خانواده و تربیت فرزندان اختلاف نظری میان زن و شوهر وجود داشته باشد، چون ریاست خانواده برعهده مرد است، زن باید از نظر شوهر پیروی کند.
پس هرگاه هریک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا و تمکین نکند، نشوز کرده است. عدم تمکین یا به عبارتی عدم ایفای هریک از وظایف و تکالیف زناشویی خواه از نوع تکالیف مشترک باشد و خواه از نوع تکالیف اختصاصی از سوی هر یک از زوجین می‌تواند اتفاق بیافتد.
عدم تمکین زوجه به دلیل نداشتن امنیت جانی
تا اینجا با مفهوم تمکین و نشوز آشنا شدید؛ اما لازم است بدانید که گاهی اوقات خودداری زوجه از تمکین مستند به وجود معاذیر مشروع و قانونی است. در این موارد با اینکه زوجه به وظایف زناشویی خود عمل نمی‌کند، ناشزه محسوب نمی‌شود. یکی از موارد موجه بودن امتناع از تمکین عدم امنیت جانی زوجه است که در ادامه به بررسی ابعاد آن می‌پردازیم.
به موجب ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی در صورتی که ماندن در خانه شوهر جسم، مال و یا آبروی زوجه را در خطر قرار بدهد، زوجه می‌تواند مسکن جداگانه انتخاب نماید و منزل شوهر را ترک کند. به موجب ماده فوق اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می‌تواند مسکن جداگانه اختیار کند و در صورت ثبوت ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر را نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است، نفقه برعهده شوهر خواهد بود.
منظور از خوف ضرر بدنی ترس زن از اذیت و آزار از جانب شوهر است که ممکن است به صورت مستقیم یا غیر مستقیم اتفاق بیافتد. همچنین خوف ضرر شرافتی عبارت است از اینکه زن بیم داشته باشد که در اثر داد و فریاد شوهر یا فحش‌های ناموسی از سوی او توجه دیگران جلب شود و آبروی زن برود یا اینکه شوهر با افراد ناشایستی رفت و آمد داشته باشد و زن بیم داشته باشد که این رفت و آمد‌ها منجر به هتک ناموس وی گردد.
به موجب ماده ۱۱۱۶ قانون مدنی درصورتی‌که اختلاف زوجین در این خصوص در دادگاه مطرح شود، مادام که محاکمه بین زوجین خاتمه نیافته باشد، محل سکنای زن به تراضی طرفین معین می‌شود و در صورت عدم تراضی محکمه با جلب نظر اقربای نزدیک طرفین منزلی را معین خواهد کرد و درصورتی‌که اقربایی نباشد، خود محکمه محل مورد اطمینانی را معین خواهد کرد.
تصمیم دادگاه در جهت تعیین محل سکونت موقت برای زوجه تا زمان صدور رای دادگاه به صورت دستور موقت صادر می‌شود؛ زیرا این‌گونه موارد با سلامت و حیثیت اشخاص ارتباط دارد. بنابراین فوریت داشته و نمی‌توان تا پایان دادرسی و صدور حکم صبر کرد. (در مواردی که رسیدگی به امری فوریت دارد، از نهاد دستور موقت استفاده می‌شود.)