سازمان دامپزشکی در روز‌های ابتدایی آذرماه، مرگ پرندگان مهاجر به دلیل ابتلا به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان را در تالاب‌های سه استان مرکزی، اردبیل و مازندران تایید کرد. آنفلوآنزای پرنده‌ها که در زبان عامیانه به آن (Avian flu or Bird flu) گفته می‌شود، اشاره به طیفی از آنفلوآنزا‌ها دارد که به وسیله ویروس‌های سازگار با پرنده‌ها ایجاد می‌شوند.
اعتماد در ادامه نوشت: آنفلوآنزا‌ها صرفا محدود به یک تیپ خاص نیستند و تحت تیپ‌هایی دارند که اتفاقا آن تحت تیپ‌ها گاه بسیار خطرناک ظاهر می‌شوند. تحت تیپ‌های مختلفی می‌توانند باعث آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان شوند و به این دلیل به آن‌ها فوق حاد گفته می‌شود که اغلب تلفات بالایی بدون داشتن علایم زیادی ایجاد کنند. ذکر این نکته مهم است که آنفلوآنزای فوق حاد تنها محدود به H۵N۱ نیست و این تحت تیپ خاص موردی بود که از پرنده‌ها به انسان منتقل شد و اپیدمی خطرناکی را برای انسان‌ها ایجاد کرد.
به‌طور ساده اگر بخواهیم بگوییم، آنفلوآنزای فوق حاد یک نوع ویروس آنفلوآنزاست که منجر به عفونت‌های خیلی حاد و بیماری‌های تنفسی شدید در پرندگان می‌شود، اما در شرایط حاد است که مرگ پرندگان یا حتی تلفات شدید در برخی جمعیت‌های آسیب‌پذیرتر رخ می‌دهد. علایم این بیماری آن‌طورکه پیش‌تر هم اشاره شد، مشخص نیست، اما در مورد پرندگان آبزی و کنار آبزی علایم می‌تواند به شکل علایم عصبی بروز کند. برخی از پرنده‌ها صرفا ناقل بیماری هستند و علایم در آن‌ها به هیچ‌وجه بروز نمی‌کند، اما برخی دیگر به سرعت تلف می‌شوند و فرصت حتی به مشاهده علایم هم نمی‌رسد.
پرندگان وحشی آبزی در اصل نقش مخازن گسترده خاموش را برای این ویروس ایفا می‌کنند و درست به همین دلیل است که هشدار‌های سازمان دامپزشکی کل کشور در این زمینه باید جدی تلقی شود. اما متاسفانه بار‌ها دیده شده که به‌رغم هشدار‌ها بازار‌های خرید و فروش پرندگان این مهم را نادیده گرفته و همین عدم توجه‌ها بوده که مشکل را چند برابر کرده.
ایمان معماریان، دامپزشک که مشاور دامپزشکی در امور گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت IUCN و مشاور دامپزشکی سازمان جهانی نجات حیوانات را در کارنامه داشته در این باره می‌گوید: اولین کار در این زمینه این است که جلوی رفت‌وآمد‌ها را به مناطقی مانند تالاب میقان بگیرند و تنها افراد متخصصی که با رعایت نکات بهداشتی برای نمونه‌گیری یا پایش به منطقه می‌روند، حضور داشته باشند. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
مهم‌ترین موضوعی که باید در مورد آنفلوآنزای فوق حاد پرنده‌ها مدنظر داشت، چیست؟
زمانی که آنفلوآنزای فوق حاد در منطقه‌ای شیوع پیدا می‌کند، مهم‌ترین کاری که باید صورت بگیرد این است که رفتوآمدهای انسانی محدود شود. درست است که این سویه آنفلوآنزای فوق حاد که مشاهده شده به انسان منتقل نمی‌شود، اما رفتوآمدهای انسانی می‌تواند باعث پخش شدن ویروس به جا‌های دیگر شود در نتیجه اولین کار این است که جلوی رفت‌وآمد‌ها را به مناطقی مانند تالاب میقان بگیرند و تنها افراد متخصصی که با رعایت نکات بهداشتی برای نمونه‌گیری یا پایش به منطقه می‌روند، حضور داشته باشند.
صیادی چطور؟
نکته مهم دیگر این است که تحت این شرایط باید برداشت از طبیعت به‌طور کامل متوقف شود. شکار، خرید و فروش و حتی جابه‌جا کردن پرنده‌ها می‌تواند باعث تشدید بیماری و انتقال آن به جا‌های دیگر شود.
راهکار پیشگیری و ایمنی به چه صورت است؟
این نکته مهم است که امنیت زیستی Biosafety (or) Biosecurity خاصی باید اعمال شود مخصوصا در مراکز پرورش طیور صنعتی ضرورت این امر بیشتر احساس می‌شود. یک نکته فاصله این مراکز با جاده است که باید رعایت می‌شده، اما متاسفانه در اکثر مواقع شاهد هستیم که این مساله با رعایت استاندارد‌ها نبوده. ورود و خروج پرنده‌های آزاد باید کنترل شود، جدای از آن ورود و خروج پستانداران کوچک و بزرگ‌جثه باید تحت نظارت باشد تا از انتقال بیماری به فارم‌های صنعتی هم بتوان جلوگیری کرد.
طیور پرورشی سنتی چطور؟
در مورد طیور پرورشی سنتی شاید خیلی کنترل امکان‌پذیر نباشد، بنابراین در نقاطی که حضور دارند، باید به مردم توصیه اکید شود که در زمان شیوع آنفلوآنزا اجازه خروج پرنده‌ها از لانه را ندهند، چراکه امکان دارد به نوعی با پرنده‌های آزاد ارتباط برقرار کنند و بیماری به سرعت گسترش پیدا کند. البته باز هم تکرار می‌کنم که انجام این مهم خیلی سخت است و باید توجه داشته باشیم که از این طیور سنتی هم به وفور در کشورمان داریم.
در مجموع رعایت پروتکل‌ها در زمان شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرنده‌ها مهم است؟
بله کاملا همین طور است، رعایت پروتکل‌های امنیت زیستی (biosecurity) بالاخص در استان‌هایی که با این مشکل درگیر شده‌اند، بسیار مهم است.
غذارسانی دستی توسط عوامل انسانی به هیچ عنوان نباید انجام شود، چراکه کلونی‌های غیرطبیعی ایجاد می‌کند و اگر در شرایط عادی بنا باشد که یک دسته ۱۰۰ تایی تلف شود، در صورت حضور کلونی غیرطبیعی می‌تواند ۱۰۰۰ یا بعضا حتی ۱۰ هزار پرنده تلف شوند. علاوه بر آن غذارسانی سیستم ایمنی پرنده‌ها را تضعیف می‌کند و به تبع آن مشکلات دیگری هم برای پرنده‌ها ایجاد می‌شود. فراموش نکنیم که در صورت غذادهی و شکل‌گیری کلونی‌های غیرطبیعی انتقال بیماری آنفلوآنزای فوق حاد به پرنده‌ها خیلی خیلی آسان‌تر خواهد شد.
در کنار این موارد برداشت از طبیعت و صید پرنده هم تحت هر عنوانی باید کاملا متوقف شود. هر گونه خرید و فروش یا جابه‌جایی پرنده در این شرایط به دلیل احتمال گسترش بیماری می‌تواند صدماتی به بار بیاورد که چه از نظر اقتصادی و چه از نظر زیست‌محیطی به معنای واقعی کلمه جدی هستند.