۱۶ آذر روزی است که به نام روز دانشجو نامگذاری شده است. هرچند ١٦ آذر امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا در کشور با شرایطی متفاوت‌تر از سال‌های پیش روبه‌رو هستیم و از آن هیاهو و سروصدای میتینگ‌های دانشجویی خبری نیست. کرونا مناظره‌های داغ و تریبون‌های آزاد دانشجویی را که با جمعیت بالای دانشگاهیان برگزار می‌شد به تعطیلی کشانده است. در این میان حتی تشکل‌های دانشجویی هم اعلام کردند که به خاطر کرونا تمام فعالیت‌های خودشان را در فضای آنلاین انجام می‌دهند.
ایران در ادامه نوشت: در واقع مناظرات و تریبون‌های دانشجویی ۱۶ آذر امسال در اینستاگرام برپا خواهد شد. با تمام این اوصاف، برخی از فعالان دانشجویی از مطالبات خود در این روز می‌گویند؛ از اینکه در شرایط کرونا، از پویایی و تحرک دانشگاه‌ها نباید کاسته شود و به سمت رخوت و رکود حرکت کند. آن‌ها معتقدند که نقادی و پرسشگری دانشجویان باید ادامه پیدا کند و صدای مطالبات دانشجویان حتی در شرایطی که کرونا محدودیت‌هایی ایجاد کرده باید شنیده شود.
مناظره‌های اینستاگرامی برای دانشجویان
توحید تقی‌زاده دبیر کل اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان در این باره گفت: دانشجویان در این سال‌ها رسالت سنگینی برعهده دارند و داشتند؛ از نگاه مردم و سیاستمداران دانشجویان باید نسبت به مسائل کشور و مردم حساس باشند و تمام جریانات را زیر نظر بگیرند و البته در شرایط لازم هم واکنش نشان دهند.
فکر می‌کنم در این سال‌ها اکثر تشکل‌های دانشجویی واکنش‌های بسیار جریان سازی نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی کشور از خود نشان دادند. آن‌ها در زمان‌های مختلف مطالبات مردم را به گوش مسئولان رساندند و سعی کردند که دغدغه مردم را درک کنند؛ از نگاه من تشکل‌های دانشجویی، یک پل ارتباطی بین مردم و مسئولان بودند و در برخی مواقع هم موفق عمل کردند. همه این مسائل نشان می‌دهد که دانشجو به عنوان یک مطالبه‌گر در این سال‌ها شناخته شده است.
با این حال به نظرم چند موضوع مهم مطالبه اصلی جریانات دانشجویی است؛ با توجه به شرایط کشور مطالبه اصلی جنبش‌های دانشجویی معیشت و مشکلات اقتصادی مردم است. ما در این سال‌ها شاهد افزایش قیمت‌ها بوده‌ایم و همین موضوع سفره مردم را هم کوچک‌تر کرده است؛ در مناظرات مختلفی که برگزار کرده‌ایم، این موضوع را به گوش مقامات کشور رسانده‌ایم؛ موضوع دیگر دوقطبی‌سازی فضای کشور است و ما همواره از جریانات سیاسی خواستیم از این فضا پرهیز کنند.
با این همه امسال هم در ١٦ آذر مطالبات اصلی جریان‌های دانشجویی را به گوش مسئولان می‌رسانیم. ما در طول یک سال گذشته محتوای تصویری و صوتی را تولید کردیم و سعی داریم مناظره‌هایی اینستاگرامی را به صورت لایو برگزار کنیم.
ضرورت پویایی فضای کنونی دانشگاه‌ها
حسام جنتی سخنگوی انجمن اسلامی دانشگاه تهران نیز گفت: روز دانشجو در واقع بزرگداشت سه مقام شاخصی است که در چنین روزی درست چهار ماه بعد از کودتای ۲۸ مرداد و در بحبوحه اعتراضاتی که با سفر ریچارد نیکسون، همزمان شده بود، در دانشگاه تهران به دست عوامل رژیم شاهنشاهی به شهادت رسیدند. اما باید پرسید در چنین روزی که به نوعی یادآور دینداری، استقلال و آزادی دانشجویانی است که در مبارزه با استبداد و استکبار از جان خود گذشتند، مهم‌ترین مطالبه دانشجویان چیست؟ دانشجویان نیز در کنار مردم و در شرایط امروز جامعه، با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند که به نوعی تداعی‌گر حضور فعالانه آن‌ها در کنار دیگر اقشار است.
کاهش تورم، غلبه بر رکود و افزایش تولید و اشتغال از جمله انتظاراتی بود که با روی کار آمدن دولت آقای روحانی مورد توجه قرار گرفت، اما با تحریم و برخی مشکلات داخلی، سطح معیشت و قدرت خرید مردم پایین آمد و بر این اساس به نظر می‌رسد بازگشایی اقتصادی مهم‌ترین مطالبه حال حاضر همه ما باشد.
در این میان البته باید صدای نقد و انتقادات دانشجویان هم شنیده شود، چراکه صدای دانشجو پویاست و آینده این کشور به‌دست همین دانشجویان ساخته می‌شود، اما شاید مهم‌ترین دغدغه اغلب دانشجویان، پویایی فضای فعلی دانشگاه‌ها باشد. فضایی که با آمدن کرونا، بیشتر دچار رخوت شده است.
پیش از آمدن کرونا البته حرکت‌هایی صورت می‌گرفت تا فضای دانشگاه‌ها، سیاست‌زدایی شود، همین نگاه هم موجب کاهش سطح فعالیت‌های سیاسی در سطح دانشگاه‌ها شد. اما اینکه دانشجو فقط درس بخواند تا فارغ‌التحصیل شود، فضای دانشگاه را به دوران دبیرستان تقلیل می‌دهد و اجازه تحرک و عرض‌اندام را از دانشجویان فعال می‌گیرد.
حضور تشکل‌های دانشجویی در فضای مجازی هم متأسفانه با محدودیت‌هایی از جمله دریافت مجوز روبه‌رو شده که معلوم نیست بر چه مبنایی درحال انجام است. برخی استناد‌ها نیز درحالی که باید به نفع دانشجویان باشد، به نظر می‌رسد که همسو با بسته شدن پویایی فضای دانشجویی است که البته با اعتراضاتی هم در این زمینه مواجه شده است و شاید این روز فرصت مناسبی باشد تا تحول جدی در این حوزه رخ دهد.
دانشجو مؤذن جامعه است
علیرضا اسعدی دبیر مجمع دانشجویان حزب‌الله دانشگاه علم‌وصنعت ایران هم در این باره گفت: «دانشجو مؤذن جامعه است و اگر اذان نگوید نماز جامعه قضا می‌شود.» این سخن دکتر شهید بهشتی است و تلقی ما از این جمله این است که دانشجو نباید نسبت به وضعیت جامعه بی‌اطلاع و ناآگاه باشد. باید درد مردم را بداند و نسبت به مسائل جامعه واکنش نشان دهد.
فکر می‌کنم جنبش‌های دانشجویی در این سال‌ها بسیار زنده و فعال بودند و ما در این سال‌ها واکنش‌های بسیاری نسبت به مسائل کشور داشتیم و در آخرین واکنش، نسبت به ترور شهید محسن فخری‌زاده واکنش نشان دادیم و تا آنجایی که توانستیم پویا عمل کردیم. با این حال ما مشکلاتی هم در داخل دانشگاه داریم با توجه به کرونا وضعیت رفت و آمد در دانشگاه محدود شده است و کرونا دانشگاه را نیمه تعطیل کرد و دانشجویان کمی در دانشگاه‌ها حضور داشتند تشکل‌ها آنچنان نمی‌توانستند فعالیت کنند و کرونا کار تشکل‌های دانشجویی را سخت کرد. در همین شرایط سخت مسئولان دانشگاه دست از اقدامات بوروکراسی برنمی‌داشتند و حتی برای گرفتن برخی از مجوز‌ها ما باید با مسئولان دانشگاه کاغذبازی می‌کردیم.
موضوع دیگر اردو‌های معارفه دانشجویان بود که به خاطر کرونا برگزار نشد و غرفه معرفی تشکل‌ها را هم امسال نداشتیم که باز هم دانشگاه در این‌باره راهکاری ارائه نکرد و حتی نشریه‌ای که آماده کرده بودیم به دست دانشجویان ورودی جدید نرسید. در حوزه شورای صنفی شاهد هستیم که حداقل بالغ بر یک سال است که دانشجویان دانشگاه شورای صنفی ندارند و صدای دانشجویان به مسئولان نمی‌رسد. این‌ها مشکلات اساسی تشکل‌ها در دانشگاه است و ما بار‌ها و بار‌ها خواستیم تا بوروکراسی در دانشگاه کمتر شود و برنامه‌های تشکل‌ها در سایت دانشگاه قرار گیرد که این اتفاق رخ نداد.
کرونا و شکاف در فعالیت‌های دانشجویی
غلامرضا ظریفیان استاد دانشگاه نیز در این راستا گفت: جنبش دانشجویی یکی از دیرپاترین جنبـــــش‌هـــــــــای اجتماعی در ایران است که عمرش به ٨٠ سال می‌رسد، این در حالی است که در ۱۰۰ سال اخیر ما شاهد تحولات بسیاری بودیم و جنبش‌های مختلفی هم شکل گرفتند؛ از جنبش کارگری گرفته تا جنبش‌های قومی و جنبش‌های پارلمانی. هر کدام از این جنبش‌ها دوران کوتاهی فعالیت کردند، این جنبش‌ها آمدند و تأثیرات محدودی گذاشتند و رفتند.
در این میان تنها جنبشی که تقریباً از سال ١٣٢٠ به‌طور جدی وارد عرصه شد و فعالیتش تا یک دهه اخیر هم بسیار تأثیرگذار بود جنبش دانشجویی است. در ارتباط با جنبش دانشجویی گفته می‌شود که این جنبش، یک جنبش آماتوری است که بازیگرانش در دوره‌ای محدود وارد دانشگاه می‌شوند و بعد از خروج از دانشگاه در فعالیت‌های مختلف دیگری قرار می‌گیرند.
اما علیرغم آماتوری بودن به‌دلیل ضعف نهاد‌های مدنی در ایران، احزاب و سندیکا‌ها این جنبش یک نقش پیشتاز و تأثیرگذار در جریان‌های سیاسی و اجتماعی کشور داشته است؛ بنابراین می‌شود جنبش دانشجویی را از پایه‌ای‌ترین جنبش‌های ایران به‌شمار آورد. طبیعتاً در این سال‌ها فعالیت‌های دانشجویی، گفتمان‌های مختلفی را تجربه کردند؛ گفتمان چپ، گفتمان ملی و گفتمان مذهبی و گفتمان مسلط بر جنبش دانشجویی که همان نگاه ضد امپریالیسم بود و در دوره‌ای هم نگاه عدالت خواهی داشتند. اگر بخواهیم این جنبش را بعد از انقلاب واکاوی کنیم، باید بگویم که این جنبش در زمان انقلاب و جنگ با تمام نیروهایش وارد دفاع از کشور شد.
در زمان سازندگی البته دولت سخت به‌دنبال بازسازی و رونق اقتصادی بود. در این دوران دولت به‌دنبال رونق اقتصادی بود و مسئولان در آن زمان به سراغ بخش خصوصی و کسانی می‌رفتند که سرمایه داشتند. در اینجاست که جنبش دانشجویی بشدت با دولت سازندگی مشکل پیدا کرد. در زمان اصلاحات جنبش دانشجویی به اوج رسید. از ابتدای تشکیل دولت اصلاحات، دانشگاه در عرصه جدی فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی وارد شد. تشکل‌های دانشجویی بیشتر شد و نشریات دانشجویی گسترش یافت. جنبش‌های دانشجویی در آن زمان بیشتر روی مسأله آزادی فعالیت می‌کردند.
در زمان دولت احمدی‌نژاد اساساً با یک انسداد عظیم روبه‌رو شدیم و تشکل‌ها اجازه فعالیت آنچنانی نداشتند. جنبش دانشجویی در دولت مهرورزی به حاشیه کشیده شد. اما دوره روحانی وضعیت تغییر کرد، جنبش‌های دانشجویی این فرصت را پیدا کردند تا خودشان را بازسازی کنند و همین تشکّل‌ها بودند که نقش مهمی در روی کار آمدن دولت تدبیر و امید داشتند. تشکل‌ها در این دوره توقع داشتند که دوباره به رسمیت شناخته شوند و فعالیت‌های آن‌ها در رأس دانشگاه قرار گیرد. بخشی از این مطالبات در دانشگاه پاسخ داده شد و بخشی دیگر نه.
با این حال در این دو دهه با گسترش دانشگاه‌ها و رشد دانشجویان ما شاهد نوعی تغییر در فضای جنبش دانشجویی بودیم، دانشگاه نخبه محور تبدیل به دانشگاه توده محور شد ما با ٤ میلیون دانشجو روبه‌رو شدیم که جمعیت دانشگاه را شبیه به جامعه کردند. جنبش دانشجویی در این دوران در عرصه سیاسی ضعیف شد و به سمت مطالبات جامعه محور حرکت کرد.
ما در مجموعه دانشجویی با مجموعه‌ای از شورای صنفی و کانون‌های متعدد فرهنگی روبه‌رو شدیم و فصای جنبش دانشجویی به سمت جنبش‌های اجتماعی حرکت کرد. در این راه هم هزینه‌های زیادی پرداخت کرد و همین هزینه‌ها عامل جدی برای به حاشیه رفتن فعالیت‌های سیاسی دانشجویی بود.
حالا این پرسش مطرح است که اساساً ما پدیده‌ای به‌نام جنبش دانشجویی داریم؟ یک عده بر این باورند که ما موضوعی به‌نام جنبش دانشجویی دیگر نداریم و جنبش دانشجویی دیگر آن کارکرد‌ها و کنش‌های سیاسی، اجتماعی خودش را انجام نمی‌دهد. برخی‌ها هم می‌گویند نگاه دانشجو به عالم تغییر کرده است و به‌خاطر همین نگاه مأموریت دانشجویان هم تغییر کرده و این جنبش خودش را با همین تغییرات منطبق کرده است. با این همه در این دوران بویژه با شیوع کرونا فضای جنبش دانشجویی تضعیف شد.
ما از جنبش دانشجویی انتظار داشتیم که در فضای مجازی با قدرت بیشتری حضور داشته باشد که فعالیت خاصی در این مدت ندیدیم و حتی در این دوران با کاهش محسوس فعالیت‌های دانشجویی روبه‌رو شدیم. متأسفانه کرونا یک شکاف عظیم در فعالیت‌های دانشجویی به‌وجود آورد.