پخش سریالی بر مبنای بازی شطرنج باعث شد این ورزش در ماه‌های پایانی سال ۲۰۲۰ بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد. سریال «The Queen’s Gambit» منجر به این شد که برخی زندگی شخصیت اول داستان را با یودیت پولگار، شطرنج‌باز مجارستانی مقایسه کنند و بر این باور باشند که این داستان زندگینامه اوست. اگرچه اینچنین نبوده و داستان سریال از یک رمان الهام گرفته شده، اما به این بهانه نگاهی به زندگی پولگار می‌اندازیم.
یودیت پولگار کیست؟
یودیت پولگار، شطرنج‌باز اهل مجارستان قوی‌ترین بازیکن زن شطرنج در تمام تاریخ به حساب می‌آید که از سپتامبر ۲۰۱۵ دیگر در رقابت‌های ورزشی فعالیت نکرد. وقتی تنها ۱۵ سال و ۴ ماه داشت لقب استاد بزرگ شطرنج را از آن خود کرد تا جوانترین بازیکن در زمان خودش باشد که به این مقام نائل می‌آید. رکورد قبلی در دستان باب فیشر معروف بود. در ژانویه ۱۹۸۹ و در سن دوازده سالگی با کسب جایگاه پنجاه و پنجم، به عنوان جوانترین ورزشکار تمام طول تاریخ نامش در لیست صد شطرنج‌باز برتر FIDE (فدراسیون بین‌المللی شطرنج) قرار گرفت. او تنها زنی است که در سال ۲۰۰۵ توانست شایستگی ورود به مسابقات قهرمانی جهانی را کسب کند و تنها زن در کل جهان است که از امتیاز ۲۷۰۰ پیشی گرفت، به امتیاز ۲۷۳۵ رسید و رتبه هشتم جهان را هم از آن خود کرد. از ژانویه ۱۹۸۹ تا زمان بازنشستگی‌اش در تاریخ ۱۳ آگوست ۲۰۱۴ زن شماره یک جهان بود.
پولگار‌ها و شطرنج
پولگار در تاریخ ۲۳ جولای ۱۹۷۶ در بوداپست و در خانواده یهودی مجارستانی به دنیا آمد. پدرش لاشلو پولگار معتقد بود که اگر کودکان از سنین خیلی پایین در موضوعی تخصصی به طور صحیح آموزش ببینند می‌توانند موفقیت‌های استئنائی کسب کنند. البته موفقیت‌های یودیت به همراه دو خواهر بزرگتر از خودش (سوزان که استاد بزرگ است و سوفیا که استاد بین‌المللی است) این نکته را به خوبی ثابت کرده است. عقیده لاشلو این بود که، نوابغ ساخته می‌شوند، به دنیا نمی‌آیند. او و همسرش کلارا شطرنج را در خانه به سه دخترانشان آموزش می‌دادند. لاشلو همچنین زبان بین‌المللی اسپرانتو را هم به دخترانش یاد داد. آن‌ها از سوی مقامات مجارستان هم تحت فشار بودند چرا که آموزش کودکان در خانه را برخلاف قوانین سوسیالیستی می‌دانستند. مفسران غربی هم از اینکه این سه خواهر از داشتن دوران معمولی کودکی دور شده بودند آن‌ها را به باد انتقاد می‌گرفتند.
کلاً شطرنج یک ورزش مردانه به حساب می‌آمد و جامعه در آن زمان زنان را بازیکنانی ضعیف می‌دانست که مثل مردان توانایی کسب موفقیت آنچنانی در این ورزش را ندارند. اما لاشلو از همان ابتدا اصلاً موافق نبود که دخترانش فقط اجازه شرکت در یک سری ورزش‌های محدود به زنان را داشته باشند. او در مقاله‌ای در همین باره نوشت: «زنان هم می‌توانند در رقابت‌های ذهنی نتایجی مشابه با مردان کسب کنند. شطرنج هم بازی ذهنی‌ست. ما به طور کلی هر نوع تبعیضی را رد می‌کنیم.» همین موضوع باعث درگیری‌هایی هم بین پولگار‌ها و فدراسیون شطرنج مجارستان در آن زمان شد. سیاست این فدراسیون این بود که زنان باید فقط در رقابت‌های مخصوص زنان شرکت کنند. اول از همه سوزان که خواهر بزرگتر یودیت بود این قانون را با شرکت در مسابقات مردان و امتناع از شرکت در رقابت‌های بانوان زیر پا گذاشت. سوزان ۱۵ ساله در سال ۱۹۸۵ استاد بین‌المللی شد و گفت به خاطر همین قوانین و درگیری‌ها بود که به من لقب استاد بزرگ را ندادند.
زندگی حرفه‌ای
پولگار هرگز قبول نکرد که در رقابت‌های جهانی بانوان حاضر شود. در این باره می‌گفت: «من همیشه می‌گویم که زنان باید بدانند که به اندازه ورزشکاران مرد خوب هستند، فقط باید این کار را مثل مردان جدی بگیرند و تلاش کنند.» لاشلو پولگار بهترین مربی شطرنج بود، با این حال حرفه‌ای‌ترین بازیکنان شطرنج را برای آموزش به دخترانش استخدام کرد. سوزان پولگار که بزرگترین دختر این خانواده بود پیروزی‌های چشمگیری در شطرنج بدست آورد و در سال ۱۹۸۶ بهترین شطرنج‌باز زن در جهان شد. اوایل، یودیت را که از بقیه کوچیکتر بود زمان تمرین خواهر‌ها در اتاق جداگانه می‌گذاشتند و این کار فقط حس کنجکاوی یودیت را بیشتر و بیشتر می‌کرد. بعد از اینکه قوانین را به او آموختند متوجه شدند که یودیت می‌تواند مسائل زیادی را حل کند، و اینگونه شد که او را هم به گروه خواهران راه دادند. یک شب وقتی سوزان با مربی‌اش مشغول تمرین بود نتوانست برای مسئله‌ای راه حل پیدا کند. یودیت را که خواب بود بیدار کردند و به اتاق تمرین آوردند و او در حالی که که نیمه بیدار بود به راحتی مسئله را حل کرد و بعد دوباره خوابید. تلاش و تمرین‌های لاشلو پولگار باعث شد که در خانواده دو استاد بزرگ و یک استاد بین‌المللی داشته باشد و به دنیا نشان بدهد که زنان هم می‌توانند استاد بزرگ شوند.
کودک اعجوبه
یودیت که در سن خیلی پایین از خواهرش سوزان آموزش‌های لازم را می‌دید نشان داد که اعجوبه است. در ۵ سالگی بدون اینکه به تخته نگاه کند دوست خانوادگی‌شان را شکست داد. بعد از بازی دوستشان به شوخی گفت: «تو در شطرنج خوبی و من در آشپزی.» یودیت جواب داد: «شما بدون اینکه به اجاق گاز نگاه کنید آشپزی می‌کنید؟» با این حال سوزان معتقد بود که یودیت در بین خواهران از همه بااستعدادتر نبود، خیلی کند شروع کرد، اما بسیار سخت‌کوش بود. یودیت در ۱۰ سالگی دلفی دیمر که استاد بین‌المللی بود را شکست داد و در ۱۱ سالگی لو گاتمن را که استاد بزرگ بود. ۶ ساله بود که بازی در رقابت‌ها را شروع کرد و در ۹ سالگی امتیازش در فدراسیون شطرنج مجارستان به ۲۰۸۰ رسید. عضو کلوپ شطرنج بوداپست شد و در آنجا با بازی با بازیکنان حرفه‌ای تجربیات زیادی کسب کرد. در سال ۱۹۸۴ در بوداپست، سوفیا و یودیت که ۹ و ۷ ساله بودند در دو بازی شطرنج با چشم بند با دو استاد بازی کردند و برنده شدند. دختران از این شاکی بودند که یکی از رقیبان‌شان خیلی آهسته بازی می‌کرد و پیشنهاد دادند که از ساعت موقع بازی استفاده شود.
بحث و جدال با کاسپاروف
در لینارس ۱۹۹۴، پولگار در مسابقه‌ای بحث‌برانگیز در مقابل قهرمان جهان گری کاسپاروف شکست خورد. اولین باری بود که پولگار ۱۷ ساله برای رقابت با قوی‌ترین بازیکن جهان دعوت شد. بعد از ۴ بازی، ۲ امتیاز بدست آورد. در دور پنجم کاسپاروف از رقیبش پیشی گرفت و بعد از ۳۵ حرکت برتری قابل توجهی به‌دست آورد. قهرمان جهان در سی و ششمین حرکتش نظرش را در مورد حرکت دادن اسب تغییر داد و مهره را به مربع متفاوت برد. طبق قوانین شطرنج، وقتی بازیکنی مهره را برداشت باید حرکت ثابت بماند بنابراین اگر کاسپاروف دستش را برداشته باشد باید حرکت اصلی را انجام میداد. پولگار در آن لحظه اعتراض نکرد، چون طبق گفته خودش: «من داشتم با قهرمان جهان بازی می‌کردم و نمی‌خواستم در اولین حضورم در چنین رقابت مهمی باعث ناخشنودی شوم. همچنین ترسیدم که اگر اعتراضم رد شود از زمانم کم شود.» با این حال پولگار با تعجب به داور مسابقه کارلوس فالکون که این صحنه را دید و واکنشی نشان نداد نگاه کرد. این اتفاق توسط خبرنگاران تلویزیونی ضبط شد و در فیلم کاملا مشخص است که انگشتان کاسپاروف مهره اسب را تکان داد. اما داور زیر بار نرفت و طبق قوانین تصمیم اولیه داور مهم است و قابل تغییر نیست. طبق درخواست اسپانسر برنامه این فیلم هرگز در معرض دید عموم قرار نگرفت. پولگار در لابی هتل به کاسپاروف گفت که چطور توانستی این کار را با من بکنی؟ کاسپاروف هم به خبرنگاران گفت: «او در ملاءعام به من تهمت تلقب زد. فکر کنم باید اول به دختری به این سن و سال رفتار درست را یاد بدهند.» بعد از این جریان هم کاسپاروف به مدت سه سال از حرف زدن با پولگار امتناع کرد. پولگار در شش دور بعدی کمی افت کرد و فقط موفق به کسب نیمی از امتیاز شد. این اتفاق احتمالاً روی کاسپاروف هم تاثیر گذاشت چراکه عملکردش در آن تورنمنت افت کرد.
زندگی شخصی
پولگار در اوت ۲۰۰۰ با جراح دامپزشک مجارستانی به نام گوستاو فونت ازدواج کرد. آن‌ها دو فرزند پسر و دختر به نام‌های اولیور و هانا دارند. یودیت در مجارستان ماند، اما بقیه اعضای خانواده همگی مهاجرت کردند. سوفیا و پدر و مادرش به اسرائیل و سپس کانادا رفتند و سوزان به آمریکا. چندین نفر از اعضای خانواده پولگار در هولوکاست جان خود را از دست دادند و مادربزرگش از بازماندگان اردوگاه آشویتس بود.
بنیاد شطرنج پولگار
بنیاد شطرنج یودیت پولگار دو برنامه آموزشی را توسعه می‌دهد. یکی از آن‌ها قصر شطرنج برای کودکان دبستانی است و دیگری پارک شطرنج برای کودکان پیش دبستانی. هدف این بنیاد بهبود مهارت‌های مختلف بچه‌ها از جمله توانایی حل مسئله، تفکر استراتژیک و ... با کمک شطرنج است. از قوانین سیستماتیک شطرنج برای پردازش دانش دروسی مثل ریاضی، زبان و ... استفاده می‌شود. این برنامه در مجارستان بسیار موفق است و بخشی از برنامه درسی ملی مجارستان به شمار میرود. سری کتاب‌های قصر شطرنج در نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سال ۲۰۱۵ جایزه ویژه بهترین محصولات آموزشی اروپا (BELMA) را دریافت کرد.
منبع: خبرورزشی