شب عاشورا از جمله شب‌های مهمی است و سید در کتاب «اقبال» برای این شب دعا‌ها و نماز‌های بسیار بافضیلت روایت کرده، از جمله «صد رکعت» نماز که در هر رکعت پس از سوره «حَمد»، «سه مرتبه» سوره «توحید» خوانده و بعد از پایان صد رکعت «هفتاد مرتبه» بگوید: سُبْحانَ اللّٰهِ، وَالحَمْدُ للّٰهِ، وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَاللّٰهُ أَکْبَرُ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا باللّٰهِ العَلِیِّ العَظِیمِ.
منزّه است خدا و سپاس خدای را و نیست معبودی جز خدا و خدا بزرگ‌تر است و جنبش و نیرویی نیست مگر به خدای برتر بزرگ؛ و در روایت دیگر پس از «العَلِیِّ العَظِیمِ» استغفار هم ذکر شده؛ و نیز چهار رکعت نماز در آخر شب که در هر رکعت پس از سوره «حَمد»، هرکدام از «آیت‌الکرسی» و سوره‌های «توحید» و «فلق» و «ناس» را «ده مرتبه» بخواند و پس از سلام «صد مرتبه» سوره «توحید» را قرائت کند؛ و دیگر چهار رکعت نماز، در هر رکعت سوره «حَمد» و «پنجاه مرتبه» سوره «توحید» و این نماز برابر است با «نماز امیرالمؤمنین» (علیه‌السلام) که فضیلت بسیار دارد و فرموده: پس از نماز، بسیار ذکر خدا کند و صلوات بسیار بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرستد و هرچه می‌تواند بر دشمنان ایشان لعن کند؛ و در فضیلت اِحیای این شب روایت کرده: مانند آن است که عبادت کرده باشد به عبادت جمیع فرشتگان و عبادت در آن، برابر هفتاد سال عبادت است و اگر کسی را توفیق دست دهد، در چنین شبی در کربلا باشد و امام حسین (ع) را زیارت کند و نزد آن حضرت تا صبح بیتوته کند، خدا او را آغشته به خون امام حسین (ع) در زمره شهدا با آن حضرت محشور فرماید.
اعمال روز عاشورا
روز شهادت سیدالشهداء و روز مصیبت و حزن ائمه طاهرین و شیعیان ایشان است و در این روز سزاوار است شیعیان مشغول کاری از کار‌های دنیا نگردند و برای خانه خود چیزی ذخیره نکنند و مشغول گریه و نوحه و مصیبت باشند و عزاداری حضرت امام حسین (ع) را بر پا کنند و اشتغال به ماتم داشته باشند به صورتی که در ماتم عزیزترین اولاد و اقوام خود اشتغال می‌ورزند و آن حضرت را به «زیارت عاشورا» که پس از این در باب زیارات بیاید، زیارت کنند و در نفرین و لعن بر قاتلان آن حضرت سعی نمایند و یکدیگر را در مصیبت آن وجود مقدّس به این جملات تعزیت گویند:
أَعْظَمَ اللّٰهُ أُجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، وَجَعَلَنا وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الطَّالِبِینَ بِثارِهِ مَعَ وَلِیِّهِ الْإِمامِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ.
خدا مزد‌های ما را به خاطر سوگواری‌مان برای حسین (درود بر او باد) بزرگ گرداند و قرار دهد ما و شما را از خونخواهانش به همراه، ولی اش امام مهدی از خاندان محمّد (درود بر ایشان باد).
سزاوار است در این روز مقتل [کتاب‌هایی که پیرامون واقعه کربلا نگاشته شده است]بخوانند و یکدیگر را بگریانند؛ روایت شده: که، چون حضرت موسی به ملاقات خضر و فرا گرفتن بعضی از حقایق از آن جناب مأمور شد، اول چیزی که در هنگام ملاقات بین ایشان مذاکره شد، این بود که خضر برای حضرت موسی مصائب و بلا‌هایی را که بر آل محمّد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) وارد می‌شود ذکر نمود و هر دو گریستند و گریستن ایشان شدّت گرفت.
از ابن عباس روایت شده است: در ذی‌قار خدمت حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) رسیدم، صحیفه‌ای به خط خود و املاء پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بیرون آورد و از آن صحیفه برای من خواند، در آن صحیفه مقتل امام حسین (علیه‌السلام) بود و اینکه چگونه شهید می‌شود و چه کسی او را به شهادت می‌رساند و چه کسی او را یاری می‌کند و چه کسی با او شهید می‌شود، پس آن حضرت گریه کرد گریه‌ای سخت و مرا به گریه انداخت.
فقیر گوید: اگر مقام را گنجایش بود، مختصر مقتلی در اینجا ذکر می‌کردم، امّا محل را گنجایش آن نیست؛ هرکه بخواهد به کتاب‌های ما درزمینهٔ مقتل رجوع کند.
در هر صورت اگر کسی در این روز نزد قبر مطهّر آن حضرت باشد و مردم را آب دهد، مانند کسی است که لشگر آن جناب را آب داده باشد و با آن حضرت در کربلا حاضر بوده و خواندن «هزار مرتبه» سوره «توحید» در این روز فضیلت بسیار دارد و روایت شده: که خدای رحمان به‌سوی او نظر رحمت کند و سید برای این روز دعایی نقل کرده شبیه به «دعای عشرات»، بلکه موافق بعضی روایات، ظاهراً خود آن دعا باشد.
شیخ طوسی از عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه‌السلام) چهار رکعت نماز و دعایی نقل کرده است که باید در این روز در وقت چاشت بجا آورد، ما به خاطر اختصار ذکر نکردیم؛ هرکه طالب است به «زاد المعاد» رجوع کند.
و نیز شایسته است که شیعیان در این روز بی‌آنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک نمایند؛ و در آخر روز، پس از عصر افطار کنند به غذایی که اهل مصیبت می‌خورند، مانند ماست یا شیر و امثال آن‌ها، نه مثل غذا‌های لذیذ و جامه‌های پاکیزه بپوشند و به هیئت صاحبان مصیبت دگمه‌ها را بگشایند و آستین‌ها را بالا بزنند.
و علامه مجلسی در «زاد المعاد» فرموده: بهتر آن است که روز نهم و دهم را روزه نگیرد، زیرا بنی‌امیه این دو روز را برای برکت و شماتت بر قتل آن حضرت روزه می‌داشتند و به دروغ، احادیث بسیار در فضیلت این دو روز و روزه آن‌ها را به حضرت رسول (ص) نسبت داده‌اند و از طریق اهل‌بیت احادیث بسیاری در مذمّت روزه این دو روز به ویژه روز عاشورا وارد شده و نیز بنی‌امیه (علیهم اللعنه) برای برکت، آذوقه سال را در روز عاشورا ذخیره می‌نمودند!
به این خاطر از حضرت رضا (علیه‌السلام) روایت شده: هرکه کوشیدن در حوائج خود را در روز عاشورا ترک کند و به دنبال کاری نرود، حق‌تعالی حوائج دنیا و آخرت او را برآورد و هرکه روز عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه او باشد، حق‌تعالی روز قیامت را روز شادی و سرور و خوشحالی او گرداند و دیده‌اش در بهشت به ما روشن شود؛ هرکه روز عاشورا را روز برکت نامد و در آن روز برای منزل خود چیزی ذخیره نماید خدا آن ذخیره را برای او مبارک نکند و روز قیامت با یزید و عبیدالله بن زیاد و عمر بن سعد (علیهم اللعنه) محشور گردد.
بنابراین انسان باید در روز عاشورا مشغول کاری از کار‌های دنیا نگردد، بلکه در گریه و نوحه و مصیبت باشد و اهل خانه خود را دستور دهد که عزای آن حضرت را بپا دارند و مشغول ماتم و سوگواری باشند، چنان‌که در سوگ عزیزترین اولاد و اقوام خود مشغول می‌شوند و در آن روز بی‌آنکه قصد روزه کنند، از خوردن و آشامیدن امساک ورزند و در آخر روز پس از عصر افطار کنند گرچه به جرعه آبی باشد و روزه کامل نگیرند، مگر آنکه در خصوص آن روز روزه واجب داشته باشد که به نذر یا مثل آن بر او واجب شده باشد و در آن روز در خانه خود آذوقه ذخیره نکند و لب به خنده نگشاید و به لهو و لعب نپردازد و «هزار مرتبه» قاتلان آن حضرت را لعنت کند و بگوید:
اللّٰهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ. خداوندا بر قاتلان حسین (درود بر او باد) لعنت فرست.
مؤلف گوید: از کلام این بزرگوار معلوم می‌شود که احادیثی که در فضیلت روز عاشوراست همه جعلی است و به دروغ به حضرت رسول (ص) نسبت داده‌اند.
در هر صورت در پایان روز عاشورا سزاوار است یاد کردن حال اهل حضرت سیدالشهدا و دختران و اطفال آن حضرت که در این وقت، در سرزمین کربلا اسیر دشمنان گشته و به حزن و گریه مشغول بودند و مصائبی بر ایشان گذشت که در خاطر هیچ آفریده‌ای خطور نکند و قلم را تاب نوشتن آن نباشد.
پس برخیز و به رسول خدا و علی مرتضی و فاطمه زهرا و امام مجتبی و سایر امامان از ذُریه سیدالشهدا (سلام الله علیهم) سلام کن و ایشان را بر این مصائب جانکاه با دل سوخته و چشم گریان تعزیت بگو و این زیارت که در مفاتیح الجنان آمده است را بخوان.