فرارو- احتمالاً کم‌تر کسی وجود دارد که با ماساژ و حتی ماساژ درمانی آشنا نباشد و یا چیزی در این‌باره نشنیده باشد. جالب است بدانید که ماساژ سابقه‌ای چندین هزار ساله دارد و انسان‌ها قرن‌هاست که با روش‌هایی مختلف از ماساژ برای کسب آرامش و درمان برخی عارضه‌ها استفاده می‌کنند. نکته جالب‌تر آن است که علم پزشکی امروز نیز تأثیرات مثبت ماساژ بر بدن را تأیید کرده است و از آن برای درمان برخی عارضه‌های فیزیکی و روحی بهره می‌گیرد. در این میان باید خاطرنشان کرد که انواع مختلفی از ماساژ وجود دارد که هرکدام به روشی خاص صورت می‌گیرد و مزایای خاصی نیز دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.
ماساژ چیست و از کجا آمده است؟
به گزارش فرارو، ماساژ به معنی «مالیدن» و «ورز» دادن عضلات و مفاصل بدن با دست است. ریشه واژه ماساژ را به زبان‌های متعددی همچون سانسکریت، یونانی، عبری، پرتغالی و عربی نسبت می‌دهند؛ اما نکته جالب این است که تقریباً در تمام زبان‌ها این ریشه لغوی به مفهوم ورز دادن و فشردن است. در بین‌النهرین باستان معتقد بودند که با ماساژ دادن می‌توانند ارواح خبیثه را از بدن خارج کنند. در تمام فرهنگ‌های باستانی جهان ازجمله یونان، مصر، ایران، هند، چین و ژاپن آموزه‌هایی از ماساژ را می‌توان یافت که نشان می‌دهند این روش در همه فرهنگ‌های باستانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بقراط، حکیم باستانی یونان، پزشکان باستانی چین و حتی بوعلی سینا نیز در کتاب‌های خود به مباحث ماساژ پرداخته‌اند.
زکریای رازی در کتاب «الحاوی فی‌الطب» نیز برای درمان بسیاری از بیماری‌های مغز و اعصاب و قلب و عروق ماساژ دلک (نوعی ماساژ ایرانی) را توصیه کرده است. در دهه‌های اخیر نیز از ماساژ برای درمان بیماری‌های گسترده‌ای همچون دیابت، افسردگی، اوتیسم، آرتریت، فشار خون، آسم، سرطان پستان، پارکینسون و سیاتیک استفاده می‌شود. اگرچه هنوز به‌درستی مشخص نیست که ماساژ از کجا نشأت گرفته است، به نظر می‌رسد کارکرد‌های مفید آن به حدی بوده که توانسته است از هزاران سال قبل تا به امروز در همه فرهنگ‌ها ادامه پیدا کند.
انواع روش‌های ماساژ
ماساژ با حرکت‌ها و روش‌های گوناگونی انجام می‌گیرد که عبارت‌اند از:
۱. کوبش: ماساژ دهنده در این روش ماساژ با حرکت‌های دست خود ضربه‌هایی یکسان و طولانی مدت بر بدن فرد وارد می‌کند. این ضربات با روش‌های کف هر دو دست، کف یک دست، مفاصل انگشت‌ها، سر انگشت شصت و نوک انگشتان انجام می‌گیرد. این سبک از ماساژ سبب افزایش گردش خون، بهبود و کاهش تحلیل پوست بدن و آرامش سیستم عصبی بدن می‌شود.
۲. مالش: در این روش از ماساژ حرکات به صورت دایره‌ای شکل با کمک سر انگشتان ماساژ دهنده انجام می‌شود که به سمت مفاصل یا اطراف آن منتهی می‌گردد. این روش به انعطاف ماهیچه‌ها، حذف مواد زائد از بدن، کاهش تورم اعصاب و ... می‌انجامد.
۳. پتریساژ: این روش از ماساژ با روند مشت و مال دادن، وارد کردن فشار و حرکات دایره‌ای شکل با هر دو دست یا انگشتان شصت انجام می‌گیرد. در این سبک ماساژ دهنده فشار سنگینی به بدن وارد می‌کند که سبب از بین رفتن مشکلات ماهیچه‌ای، افزایش مواد مغذی در بدن، حذف سموم بدن، افزایش فعالیت‌های عصبی و ... می‌شود.
۴. تاپوتمان: این سبک از ماساژ به حرکات ساطوری شکلی اطلاق می‌شود که با دست به شکل سریع یا سبک به بدن وارد می‌شود. این روش افزایش گردن خون، آرامش اعصاب و تقویت ماهیچه‌ها را به دنبال دارد.
۵. لرزش: لرزش در ماساژ با کف دست یا انگشتان دست انجام می‌شود، به این صورت که تکان‌های سریع و فشاری سبب ایجاد لرزش می‌شوند. این روش در درمان درد اعصاب، درمان التهاب عصبی، کمک به حرکات روده و... موثر است.
انواع مختلف ماساژ
ماساژ‌ها عمدتا به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند و هر کدام از این دسته‌ها نیز دارای زیر مجموعه‌هایی هستند.
ــ ماساژ از نوع ملایم
ــ ماساژ‌های استخوانی
ــ ماساژ‌هایی به صورت شدید
ــ ماساژ برای نقاط حساس
به عبارت دیگر انواع مختلف ماساژ در یکی از چهار دسته فوق دسته‌بندی می‌شوند که به ترتیب زیر هستند:
۱. ماساژ سوئدی و ماسلای
این ماساژ از محبوب‌ترین و شایع‌ترین انواع ماساژ است که در آن از روغن برای ملایم کردن ماساژ استفاده می‌کنند. این ماساژ شامل متد‌هایی براساس فیزیولوژی و آناتومی طب غربی است که در آن از پنج تکنیک دست‌ورزی بافت‌های نرم بدن استفاده می‌شود. با این ماساژ می‌توانید اسپاسم‌های عضلانی و تنش‌های عصبی را از بین ببرید؛ همچنین در این روش عضلات و اندام‌ها با هدایت خون به سمت قلب پرورش می‌یابند و این امر سبب خروج اسید لاکتیک و سایر سموم از بدن می‌شود. ماساژ سوئدی در درمان بیماری‌های اعصاب نیز مفید است.
۲. ماساژ تای
ماساژ تای یا توان‌بخشی حرکات منظم پرفشار با انگشتان دست بدون استفاده از روغن روشی است که با جریان انرژی در بدن آزادانه‌تر حرکت می‌کند. ماساژ تای انعطاف‌پذیری بدن را افزایش و تنش‌های ماهیچه‌ای را تسکین می‌دهد؛ درنتیجه مواد سمی از مفاصل و ماهیچه‌ها دفع می‌شوند. این ماساژ انرژی حبس شده در بافت‌های بدن را شناسایی و آزاد می‌کند و در نتیجه آن احساس سبکی و آرامش حاصل می‌شود. در ماساژ تای خلاف ماساژ سوئدی که با ضربه‌های پی در پی روی بدن انجام می‌شود، ماساژ از روی لباس فشار‌های ملایم و کشش‌های ماهیچه‌ای را به صورت آرام و ریتمیک روی پوست شما وارد می‌کند، به طوری که تمام گرفتگی عضلانی شما برطرف خواهد شد.
۳. یومیهو تراپی
یومیهو تراپی یکی از شیوه‌های موفق درمانی طب جایگزین است که در سرزمین‌های شرقی برای درمان بسیاری از بیماری‌های جسم و ذهن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیوه امروز به همت درمان‌گران شرقی در سراسر جهان به شیوه‌ای شناخته شده و کارآمد تبدیل شده است که توانایی درمان بیماری‌های مختلف از قبیل دیسک، تنگی کانال نخاعی، سردرد، گرفتگی و اسپاسم عضلانی، شب ادراری کودکان و... را دارد. این شیوه درمانی درحقیقت تلفیقی از چند شیوه درمانی مختلف است که شخصی به نام ماسایوکی آن را با عنوان یومیهوتراپی نام‌گذاری کرده است.
۴. دیپ تیشو
یک ماساژ عمیق و محکم است که ماساژور‌ها با استفاده از تکنیک‌های مختلف و حرکات محکم ساعد و آرنج و با فشار دست‌ها برای رفع گره‌های عصبی و عضلانی انجام می‌دهند. این ماساژ معمولاً با درد شدیدی همراه است و به افرادی که نخستین بار ماساژ را تجربه می‌کنند، توصیه نمی‌شود.
۵. آیروودا (زیبایی)
ماساژ صورت یکی از بهترین دستاورد‌های زیبایی پوست است. بهبود جریان خـون و لنف پوست با هدف بهبود قوام پوست و کشش عضلانی صورت، ریلکس شدن عضلات صورت و اطراف چشم، از بین رفتن سردرد، کاهش استـرس و نگرانی از اهـداف ماساژ صورت است. یکی از مهم‌ترین فواید ماسـاژ صورت پیش‌گیـری از پیری پوست و حفظ جوانی و شادابی آن است.
۶. ماساژ سنگ داغ
امروز ماساژ سنگ داغ جزء ماساژ‌های شناخته شده در دنیا محسوب می‌شود که تاثیر درمانی بسیار زیادی روی بافت‌های عمیق، سیستم عصبی، غدد درون‌ریز، برون‌ریز و... دارد. این ماساژ با استفاده از سنگ، گرما و روغن انجام می‌شود و با افزایش گردش خون موجب دفع سموم موجود در بدن از طریق سطح پوست خواهد شد. ماساژ سنگ ترکیبی از تکنیک‌های اویل ماساژ (ماساژ با روغن) و رفلکسولوژی است که در کنار خواص درمانی سنگ، گرما و روغن سبب باز شدن مسیر‌های انرژی بدن (مریدین‌ها) می‌شود و آرامش فرد را بیش‌تر می‌کند.
۷. ماساژ صندلی
ماساژی که روی صندلی انجام می‌شود و به نام‌های ماساژ همراه و ماساژ آغوش نیـز شناخته می‌شود. صندلی‌های ماساژ معمولا در محیط‌هایی با فضـای کم کاربـرد دارند و دارای وزن سبک و قابلیت حمل آسان هستند. این ماساژ باتوجه به هـزینه و زمـان کم نسبت به انـواع دیگر ماسـاژ طرفداران بیش‌تری را به خود جلب کرده است. در ماسـاژ روی صندلی چـون فرد در وضعیت بدنی مطلوب قرار می‌گیرد، احساس رضایت بیش‌تری وجود دارد.
۸. ماساژ ورزشی
این نوع ماساژ بخش مهمی از روند تمرینی ورزش‌کاران و برنامه‌های باشگاه‌های ورزشی را تشکیل می‌دهد. این ماساژ برنامه‌های آماده‌سازی ورزش‌کاران را غنی‌تر و آنان را برای شرکت در رقابت‌ها آماده می‌کند؛ همچنین بازگشت به حالت اولیـّه پس از فعالیت آنها را بهبود می‌بخشد، درصد آسیـب‌دیدگی را کاهش می‌دهد و به توان‌بخشی آنها کمک خواهد کرد.
۹. رفلکسولوژی
نوعی درمان تکمیلی است که با استفاده از ماساژ به منظور یافتن مناطق حساس که با ضربه عکس‌العمل نشان می‌دهند، در دست‌ها و پا‌ها انجام می‌شود. البته د این ماساژ بیش‌تر پا‌ها به عنوان مناطق تحت درمان استـفاده می‌شوند.
۱۰. ماساژ کودک
ماساژ همان اندازه که برای بزرگ‌سالان مفید و لذت بخش است، برای کودکان نیز خوشایند است که باعث افزایش گردش خون؛ نیز افزایش سطح سلامت بدن کـودک و هضم راحت‌تر غذا می‌شود. در ماساژ کودکان پیوند عاطفی میان کودک و ماساژور برقرار می‌شود.
انواع ماساژ‌های ایرانی
دانشمندان طب ایرانی از ماساژ برای مقابله با اختلالاتی مانند غلبه سردی، ازدیاد مواد ریحی؛ یعنی نفخ و باد، تغییر جریان گردش مواد در بدن و تحلیل رطوبت‌های ضروری بدن استفاده می‌کردند. این ماساژ‌ها به سبک‌های متفاوتی برای درمان انواع بیماری‌ها به صورت پرفشار، طولانی مدت، ملایم و ضعیف، متناسب با سن، تفاوت‌های بدنی و نوع بیماری انجام می‌شود و از مواد مختلفی مانند انواع روغن‌های درمانی و گیاهان دارویی برای تسریع روند درمان ماساژ استفاده می‌کنند. در ادامه با دو نوع معروف ماساژ ایرانی آشنا خواهیم شد.
۱. دلک: دلک سبک‌های متفاوتی از ماساژ در طب ایرانی است که با روش‌های پرفشار، طولانی مدت، ملایم و ضعیف برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. این نوع ماساژ را افراد ماهری که در این کار تخصص داشتند و دلاک نامیده می‌شدند، انجام می‌دادند و از آن‌جایی که نیاز بود بیماران بدون لباس باشند و در بعضی مواقع برای درمان از انواع روغن‌های گیاهی و یا حیوانی برای بهبود درد بیمار استفاده می‌کردند، از حمام‌های عمومی برای انجام دلک استفاده می‌شد. در کتاب «قانون» بوعلی سینا دسته‌بندی مختلفی برای دلک نوشته شده است که بنا به نوع بیماری، سن و بنیه بیمار انجام می‌شد.
۲. غمز: این واژه به معنای فشردن نقاط خاصی از بدن برای هدف درمانی خاص با فشار انگشتان است. غمز را می‌توان به طب سوزنی هم نزدیک دانست، با این تفاوت که در طب سوزنی وارد کردن سوزن در نقاط خاصی از بدن باعث تحریک و تبادل اختلال در توازن یین و یان می‌شود؛ ولی غمز با فشار نقاطی که گره‌های عصبی در آنها وجود دارد و آزاد کردن بار الکتریکی در این نقاط باعث توازن یون‌های مثبت و منفی در بدن می‌شود. این روش هم جنبه درمانی و هم جنبه تشخیصی دارد. از تأثیر غمز در درمان بیماری‌ها در کتاب قانون نوشته بوعلی سینا و «ذخیره خوارزمشاهی» اثر اسماعیل جرجانی چندین مطلب وجود دارد.
ماساژ چگونه بر بدن اثر می‌گذارد؟
ماساژ با سه مکانیسم عمده بر بدن انسان اثر می‌گذارد که عبارت‌اند از:
۱. درگیری پوست و سیستم عصبی-هورمونی
قسمت‌هایی که در انواع مختلف ماساژ درگیر می‌شوند، عبارت‌اند از: پوست، بافت هم‌بند، عضله، تاندون، مفاصل، عروق خونی، اعصاب و احشا. شاید همه این بافت‌ها در ماساژ‌های مختلف به طور یکسان درگیر نشوند؛ اما پوست تنها بخشی است که در همه انواع ماساژ درگیر می‌شود. گیرنده‌های مختلف حسی، حس سرما، گرما، لرزش، فشار، درد و لذت را از طریق اعصاب مختلف به قسمت‌های مختلف مغز مخابره می‌کنند. حس گرما، درد، خارش، حرکت و لرزش به بخش احساسات مغز می‌رود و نتیجه آن دریافت پاسخ‌های لذت‌بخش و آرامش است.
در واقع تحریکات رسیده سیستم تسکین‌بخشی مغز را فعال می‌کند و این سیستم نیز به دو طریق باعث مهار درد می‌شود: ۱) با مهار سیگنال‌های رسیده ۲) از طریق ترشح ترکیبات شبه مرفین که مسیر درد را غیر فعال می‌کند. این امر می‌تواند به کاهش اضطراب، بالا رفتن آستانه درد، خواب راحت، ایجاد ریلکسیشن و افزایش جریان خون منجر شود.
۲. تأثیرات مکانیکی و فیزیکی
مالش پوست بدن و فشار فیزیکی ناشی از ماساژ جریان گردش خون و لنف را بهتر می‌کند. باتوجه به این‌که حرکت خون در ورید‌ها به علت وجود دریچه‌های لانه کبوتری یک طرفه است، فشار فیزیکی اعمال شده در این مسیر نیز می‌تواند از تجمع خون در ورید‌ها و بالطبع در اعضاء جلوگیری کند؛ همچنین فشار فیزیکی با تخلیه لنف (مایع دستگاه لنفاوی) اندام فوقانی از طریق ایجاد مکش و خلأ باعث کشاندن لنف و مایعات اندام تحتانی به سمت فوقانی می‌شود و ورم اندام تحتانی را کاهش می‌دهد.
۳. تأثیر بر التهاب و سیستم ایمنی
تحقیقات نشان می‌دهند که ماساژ بر تغییرات ایمنی بدن نیز اثرگذار است. با وجود این‌که ماساژ بر متابولیت‌های عضلانی اثری ندارد، برکاهش التهاب تأثیر مفیدی دارد.
ماساژ چه فوایدی دارد؟
۱. کاهش استرس: ازجمله فواید ماساژ کاهش استرس و اضطراب است؛ همچنین می‌تواند بدن را به نرمال‌ترین حالت برساند و آرامش روانی ایجاد کند.
۲. کاهش درد‌های عضلانی: از دیگر مزایای ماساژ می‌توان به کاهش و از بین بردن درد‌های عضلانی اشاره کرد. در حین ماساژ درمانی بدن شروع به تولید ماده‌ای شیمیایی به نام سروتونین می‌کند که ازجمله خواص آن کاهش درد است.
۳. افزایش جریان خون در بدن: یکی دیگر از مهم‌ترین مزایای ماساژ افزایش جریان خون در بدن است. این مورد هنگامی رخ می‌دهد که بدن در بهترین شرایط و ریلکس‌ترین حالت باشد که با یک فرد متخصص می‌توان به این مورد دست یافت؛ همچنین عملکرد سیستم دفاعی بدن را بهبود می‌بخشد و آرامش و احساس راحتی بی‌نظیری را در فرد ایجاد می‌کند.
۴. کاهش سردرد و میگرن: یکی از مزایای ماساژ کاهش سردرد و میگرن است؛ حتی در مواردی می‌تواند سردرد‌های خفیف را کاملا از بین ببرد. یکی از دلایل آن مالش سر است که با ترکیب مالش و ورز قسمت‌های دیگر بدن به ریلکس شدن فرد کمک می‌کند و سبب کاهش سردرد می‌شود.
۵. بهبود آسیب‌های ورزشی: در بسیاری موارد افراد به دلیل استفاده غلط از وسایل یا بر اثر برخورد ضربه در حین ورزش آسیب می‌بینند. برای مثال فردی در بازی فوتبال زانویش آسیب می‌بیند. در این شرایط با انجام یک سری حرکات ویژه و ماساژ نقاط آسیب‌دیده می‌توان به بهبود این آسیب کمک کرد. به یاد داشته باشید که حتماً از افراد متخصص و با تجربه در این زمینه کمک بگیرید؛ زیرا در اثر حرکات غلط ممکن است آسیب بیش‌تر شود.
۶. بهبود حرکت عضلات: ازجمله مهم‌ترین فواید ماساژ می‌توان به بهبود و افزایش حرکت عضلات اشاره کرد. شما می‌توانید با یک ورز درست عضلاتتان را قوی کنید و دامنه حرکت آن را افزایش بدهید. این مورد به‌خصوص برای ورزش‌کاران حرفه‌ای بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا همواره به دنبال قوی‌تر کردن عضلات و بدنشان هستند.
عوارض جانبی و خطرات ماساژ
همان‌طور که می‌دانید اگر درمان‌گران ماهر ماساژ درمانی را انجام بدهند، ریسک بسیار کمی در مقابل سایر روش‌های درمانی دارد. عوارض جانبی ماساژ درمانی ممکن است شامل درد‌های موقتی، احساس کوفتگی، کبودی، ورم و حساسیت پوستی به روغن‌های ماساژ باشد. افرادی که به اختلالات انعقاد خون مبتلا هستند، تعداد پلاکت‌های خون آنها کم است و افرادی که دارو‌های رقیق‌کننده خون مانند «وارفارین» مصرف می‌کنند، نباید تحت درمان با ماساژ‌های شدید قرار بگیرند. باید از ماساژ دادن بعضی از نواحی بدن مانند قسمت‌هایی که لخته خون، شکستگی، زخم باز یا زخم درحال خوب شدن، عفونت‌های پوستی یا استخوان‌های ضعیف (بر اثر پوکی استخوان یا سرطان) دارند یا اخیرا تحت عمل جراحی قرار گرفته است، اجتناب کرد.
با وجود این‌که به‌نظر می‌رسد ماساژ درمانی برای بیماران مبتلا به سرطان ایمن است، این بیماران قبل از این‌که تحت درمان ماساژ قرار بگیرند که شامل فشار‌های عمیق و شدید است، باید با پزشک سرطان‌شناس مخصوص خود مشورت کنند و اجازه بگیرند. هرگونه فشار مستقیم روی تومورها معمولا نتایج ناخوشایندی به دنبال دارد. بیماران مبتلا به سرطان باید درمورد نگرانی‌ها و موارد مهمی که ممکن است در مورد جلسه ماساژ درمانی به آن نیاز پیدا کنند، با پزشک مخصوص خود مشورت کنند. زنانی که در دوران بارداری هستند، قبل از این‌که از خدمات ماساژ درمانی استفاده کنند، باید با پزشک خود مشورت کنند.
کدام روغن برای ماساژ مناسب است؟
در مورد روغن‌مالی و استفاده از روغن‌های گیاهی و حیوانی نکته بسیار مهم استفاده از روغن مناسب برای هدف درمانی است. نکته قابل توجه در استفاده از روغن در نظر گرفتن فصول سال است. در فصل‌های سرد سال مانند اوایل بهار و اواخر پاییز و زمستان که هوا سرد است، بهتر است از روغن‌های گرم کننده مانند سیاه دانه، اسپند و... استفاده کرد و در فصول گرم سال از روغن‌هایی با طبع معتدل و خنک مانند روغن زیتون، بنفشه و... بهره برد. در فصول خشک سال از روغن بیش‌تر در ماساژ و در فصولی که رطوبت بیش‌تری در هوا موجود است، از روغن کم استفاده کرد. اگر عضلات بدن سخت و محکم باشند، باید میزان روغن کم باشد و اگر بدن نرم و عضلات شل باشند، روغن زیادی برای ماساژ استفاده می‌شود تا آرام آرام عضلات بدن و پوست با کمک روغن قوام پیدا کنند. سه مورد از روغن‌های مناسب ماساژ را در ادامه معرفی خواهیم کرد.
۱. روغن بادام شیرین: روغن بادام شیرین برای چرب کردن و ماساژ دادن بدن بسیار مناسب است. روغن بادام به‌سرعت جذب پوست می‌شود و التهاب و خشکی پوست را درمان می‌کند. بهترین زمان برای به کار بردن این روغن برای مو‌ها نیم ساعت قبل از حمام کردن است. یادآوری می‌کنیم این روغن برای ماساژ سر و تقویت مو‌ها نیز استفاده می‌شود.
۲. روغن نارگیل: از فواید روغن نارگیل می‌توان به از بین بردن ترک‌های پوستی و کاهش خشکی، برطرف کردن پینه‌های دست‌ها، آرنج، کف پا و قوزک و کاهش اثرات آفتاب سوختگی اشاره کرد.
۳. روغن زیتون: یکی از بهترین روغن‌ها برای ماساژ دادن روغن زیتون است. ماساژ با روغن زیتون برای پا‌ها، مچ دست و کمر عالی است و درد را تسکین می‌دهد؛ همچنین روغن زیتون برای درخشندگی و نرمی پوست، لایه‌برداری پوست و بهتر شدن وضعیت گردش خون در بدن مناسب است.