سال گذشته صادرات خاویار با رای روسیه متوقف شد و این ممنوعیت برای سال 2010 نیز به منظور حفظ ذخایر این آبزیان در دریای خزر ادامه یافت.
با وجود آنکه در اجلاس منابع زنده دریای خزر (سایتس) کشورهای ایران، ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان موافق صادرات خاویار بودند اما بنا به رای مخالف روسیه این ممنوعیت اعمال شد.
علت موافق بودن ایران با ادامه صادرات نیز در سال 2009 از سوی مسوولان شیلات کشور اینگونه اعلام شد که ما به دلیل استحصال 5/4 تن خاویار در سال 1388 نیاز به بازارهای هدف و صدور این محصولات داریم لذا با ممنوعیت صادرات، خاویار استحصال شده روی دستمان باقی خواهد ماند.
اما این ممنوعیت موجب شد بر مسند نشستگان دولت وعده کاهش قیمت خاویار و آمدن آن بر سر سفره های ایرانی را بدهند چراکه حالا دیگر ناگزیر بودند به هر طریق ممکن موجودی خاویار را قبل از فاسد شدن در بازار داخل به فروش رسانند.
در عین حال از آنجا که قیمت این محصول در حد و اندازه های سبد مصرفی خانوار ایرانی نیست کاهش اندک قیمت نیز امکان حضور خاویار در سفره ایرانی را فراهم نمی کند.
از سوی دیگر، تا زمانی که راه های گریز برای فروش با قیمت های بالاتر وجود دارد سفره ایرانی در بازار عرضه جایگاهی نخواهد داشت.
بنابراین مسیر داستان خاویار تغییر کرد و به سمت بازارهایی که قوانین سایتس در آن حاکم نیست متمایل شد.
به گفته یک منبع آگاه، در حال حاضر خاویار تولید شده به کشورهایی فروخته می شود که قوانین سایتس برای آنها لازم الاجرا نیست.
در حالی که در گذشته مقصد اصلی صادرات این محصول با ارزش ژاپن، فرانسه، آلمان و آمریکا بود اکنون به کشورهایی همچون چین تغییر مسیر داده است.
همچنین به رغم ممنوعیت صید و صادرات اندک ذخایر دریای خزر، همچنان صید غیر مجاز ادامه دارد و تولیدات به صورت قاچاق به سمت کشورهای مزبور ارسال می شود که این به منزله دور زدن قوانین و صادرات غیرقانونی است.
کشورهایی هم که چندان به مقررات سایتس مقید نیستند در آشفته بازاری که روز به روز عرضه خاویار کمتر و قیمت آن بیشتر می شود؛ محصول ایرانی را با استقبال بیشتری طلب خواهند کرد. بنابراین حال که استقبال در بازار جهانی با قیمت های مناسب وجود دارد، سفره ایرانی معنایی نخواهد داشت.
نتیجه این داستان آن خواهد بود که برخلاف قوانین وضع شده در اجلاس منابع زنده دریای خزر (سایتس) صادرات خاویار کماکان انجام می شود.
در عین حال در این وضعیت و با ادامه روند صید غیرمجاز ته مانده ذخایر آبزیان که با امید به بازسازی در سایتس درباره آن تصمیم گیری شد به این شیوه به اتمام می رسد و همانگونه که مرکز پژوهش های مجلس اعلام کرد میزان تولید خاویار از 88 تن در سال 1380 به 18 تن در سال 1386 و 10 تن در سال 1387 کاهش یافته و ظرف 10 سال آینده ذخایر خاویار دریای خزر به صفر خواهد رسید. اما گویا نقطه صفر ذخایر نزدیک تر از پیش بینی مرکز پژوهش هاست و در زمانی نزدیک تر به آن خواهیم رسید.
صید ماهی خاویاری 79 درصد کاهش یافت
یک منبع آگاه گفت: «صید ماهیان خاویاری از 870 تن در سال 1380 به 178 تن در سال 1387 رسید که نشان دهنده کاهش 79 درصدی است.»
او با بیان اینکه از 178 تن ماهی صید شده در سال 1387 تنها 64 تن به صورت مجاز و 114 تن غیرمجاز صید شده، متذکر شد: «این امر بیانگر آن است که 64 درصد صید در این سال به شکل قاچاق صورت گرفته و به طور میانگین در سال های قبل از آن که ذخایر دریا بیشتر بود این رقم بین 60 تا 80 درصد صید در نوسان بوده است.» به گفته وی از آنجا که صیادانی که برداشت غیرمجاز از دریا داشته اند به قوانین سایتس اهمیتی نمی دهند لذا افت شدید برداشت و نداشتن صید در سال جاری این حقیقت را نشان می دهد که ذخایر خاویار دریای خزر به اتمام رسیده و چیزی برای صید باقی نمانده است وگرنه کماکان از طریق صیادان غیرمجاز روند برداشت ادامه پیدا می کرد. این منبع آگاه توضیح داد: «روند استحصال خاویار در سال های گذشته نیز این ادعا را ثابت می کند چنانکه تولید خاویار از 18 تن در سال 1383 به 10 تن در سال 1385 و 5/4 تن در سال 1387 رسیده است.»
وی افزود: «کاهش 75 درصدی استحصال خاویار نیز با توجه به آنکه قریب 60 درصد از آن قاچاق است بر نظریه پاک شدن دریای خزر از ماهیان خاویاری صحه می گذارد.»
او خاطرنشان کرد: «این به منزله آن است که ذخایرمان بسیار زودتر از آنچه کارشناسان پیش بینی کرده بودند به اتمام رسیده است.»
10 میلیون تومان ارز حاصل از هر ماهی
خاویار از با ارزش ترین محصولات صادراتی است که به طور میانگین از هر ماهی صید شده 10 میلیون تومان ارز عاید صادرکنندگان می کند.
این درآمد قابل توجه همواره ماهیگیران را وسوسه کرده به رغم ممنوعیت ها و اقدامات تنبیهی و جزایی دولت، از صید خاویار چشم پوشی نکنند.
اما شاید این افراد گمان نمی کردند با این کارشان روزی دیگر ماهی برای صید آنها باقی نماند.
در این بین ضعیف عمل کردن مراکز مبارزه با صید قاچاق نیز صیادان را بیشتر ترغیب کرد تا این منابع عظیم را اینگونه تخلیه کنند.
ورود سالانه پنج میلیون تن مواد آلاینده از استان های شمالی کشور به دریای خزر، تخلیه ذخایر به دلیل صید بی رویه و عدم مشارکت کشورهای همجوار دریای خزر در حمایت از ماهی های خاویاری از دیگر دلایل کاهش ذخایر ماهیان خاویاری عنوان می شود. تخم ماهیان خاویاری از گران ترین غذاهای جهان است. گونه های مختلف ماهی موجود در منطقه دریای خزر به ویژه ماهی های خاویاری سبب شده این دریا مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گیرد همچنین با توجه به ارزش بالای آن یکی از منابع بالای درآمدی برای صادرکنندگان باشد.
همین مساله سبب شد حجم تجارت غیرقانونی ماهی های خاویاری و خاویار در این کشورها ارتقا یابد. این تجارت غیرقانونی باعث شد مجمع بین المللی گونه های در حال انقراض سازمان ملل، صادرات خاویار و ماهی های خاویاری را محدود و اجلاس منابع زنده دریای خزر آن را متوقف کند.
اما اصرار در ادامه برداشت و صادرات غیرقانونی فقط در کوتاه مدت سودی نصیب صادرکنندگان می کند درحالی که در آینده ای نه چندان دور کشورهای حاشیه خزر را از ارز حاصل از این ماهی گرانبها و دنیا را از چشیدن طعم خاویار محروم خواهد کرد. شاید در چند سال اخیر هرگاه صحبت از کاهش ذخایر ماهیان خاویاری به میان آمده مسوولان شیلات پرورش این نوع آبزیان را اقدامی جهت جبران از دست رفته ها عنوان می کنند اما طبق اسناد و تایید برخی منابع آگاه در شیلات تعداد ماهیان پرورش داده شده از چند ده ماهی تجاوز نمی کند و این آبزیان پرورشی نیز تاکنون به مرحله باروری نرسیده اند و مشخص نیست در آینده بتوان از این تعداد اندک هم خاویاری حاصل کرد یا نه.