شیوع ویروس کرونا منجر به تغییرات اساسی در زندگی مردم شد که بسیاری از ساحات زندگی بشر از جمله اقتصاد و فرهنگ را با چالش جدی مواجه کرد و از جمله بسیاری از مناسک دینی و اجتماعی نیز به حالت قرنطینه و تعطیلی درآمد. این تحولات تغییرات زیادی در عادات و سبک زندگی مردم ایجاد کرد و از این رو حوزه دینداری برخی از مردم با چالش مواجه شد. اگرچه در نگاه نخست شاید تعطیلی موقت مناسک و شعائر اجتماعی به دلیل حفظ جان مسئله پیچیده‌ای نباشد، اما وابستگی به این مناسک و محوریت آن برای بسیاری از مردم، دین‌ورزی آنان را با مشکل مواجه کرد.
به گزارش ایکنا، به ویژه با نزدیکی به ایام عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) تعطیلی موقت مراسم‌های جمعی یا برگزاری مشروط و محدود عزاداری چالش‌های زیادی را برای مردم متدین و عاشقان اهل بیت (ع) ایجاد کرده است. اما از سوی دیگر کرونا، فرصتی برای بازاندیشی در جایگاه مناسک و شعائر اجتماعی دین به ویژه کارکرد‌ها و اهداف عزاداری برای امام حسین (ع) ایجاد کرده است. به همین مناسبت با سیدیحیی یثربی، مفسر و مترجم قرآن کریم و استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، به گفتگو پرداختیم.
وی در این گفتگو، با اشاره به چالش‌هایی که کرونا برای مناسک دینی مردم ایجاد کرده، بیان کرد: در اینکه کرونا برای اماکن مذهبی، مجالس دعا و ... مشکلاتی ایجاد کرده است، شکی نیست. اتفاقاً طبیعی است که چنین اتفاقی رخ دهد و باید هم پیش بیاید. برای اینکه منظور از مذهب و دین، حمایت از انسان است. نباید این طور فکر کنیم که خداوند نیازمند اعمال ماست و اگر فلان کار را نکنیم، خداوند معطل ما می‌ماند. خیر، خداوند از کل جهان بی‌نیاز است و همه نیازمند او هستند. وحی نیز دست حمایت خداوند به سوی بشر است. انبیاء (ع) هم فرستادگان خدا برای حمایت از بشر هستند و اینجا نباید قید مؤمن را آورد و تصور کرد آن‌ها فقط برای مؤمنین آمده‌اند، خیر، برای تمام بشر ارسال شده‌اند.
چالش‌های کرونا در صور دین‌ورزی است و نه حقیقت دین
وی افزود: برخی از انسان‌ها به حرف آن‌ها گوش فرامی‌دهند و برخی هم گوش نمی‌کنند، اما به هر صورت او برای همه آمده است و تعبیر «یا ای‌ها الناس»، در قرآن شاهد این مدعاست. نباید این طور فکر کنیم که اگر چند جلسه دعای ما تعطیل شد و یا نتوانستیم به زیارت برویم، چیزی از آن‌ها کم می‌شود. از طرف دیگر هم نباید فکر کنیم که چیزی از ما کم می‌شود. هیچ چیزی از ما کم نمی‌شود، بلکه اضافه هم خواهد شد.
یثربی با بیان اینکه حسن بنده در اطاعت از فرمان خداست، اظهار کرد: مثلاً دستور داده‌اند روزه بگیرید که باید بگیریم، اما وقتی به مسافرت می‌رویم، دستور این است که روزه را افطار کنیم و بنده نمی‌تواند بگوید می‌خواهم در سفر هم روزه‌ام را داشته باشم که اگر این جمله را بگوید، یعنی از دستور تمرد کرده است. پس اگر برای اینکه جان خودمان و ثانیاً جان یک یا چند مسلمان به خطر نیفتد، چند جلسه زیارت و یا دعای خود را که ترک می‌کنیم، خواست خداست.
برنامه‌ریزی خدا برای حمایت انسان است
این چهره ماندگار فلسفه گفت: برنامه‌ریزی خدا برای حمایت از انسان است، نه اینکه بگوید کرونا آمده، اما مهم نیست و همه شما مکلف هستید که جمع شوید و دعا بخوانید و جلسات را تشکیل دهید. دعا را گذاشته تا به بنده‌اش عنایت کند و الآن نیز دستورش این است که وقتی به جان خودش و دیگران خطری وارد می‌شود، این دعا را در منزل بخواند و به حضرت رضا (ع) از دور سلام کند. «بُعد منزل نبود در سفر روحانی» و این ارتباط معنوی با کیلومتر اندازه‌گیری نمی‌شود. شما دو متر با ضریح حرم امام رضا (ع) فاصله داشته باشید یا ۱۰ متر مهم نیست، چراکه ارتباط از طریق معنویت است.
وی بیان کرد: بنابراین، چون دستور خدا را اجرا می‌کنیم، انسان‌های مطیعی می‌شویم و این یک فضیلت است. نمی‌شود علما و کارشناسان یک حرفی بزنند، اما قبول نکنیم و بگوییم هرکسی هر چیزی می‌گوید برای خودش می‌گوید. در هر شرایطی برای امام حسین (ع) مجلس می‌گیریم و گریه می‌کنیم. این حرف، یعنی مخالفت کردن با شرع که باید این مسئله را برای مردم توضیح داد. متأسفانه در صداوسیمای ما، جنبه آموزشی به صورت جدی وجود ندارد و فقط به دنبال اجرای مراسم و پوشش آن هستند. در حالی‌که اجرای مراسم باید پنج درصد از برنامه‌های صداوسیما باشد و ۹۵ درصد باید به آموزش و تحلیل اختصاص داده شود.
با رعایت بهداشت آبروی تشیع را می‌خریم
یثربی افزود: دومین نکته این است که با التزام به دستورات بهداشتی، آبروی مسلمانان را حفظ می‌کنیم. الآن مانند قدیم نیست که رسانه‌ای وجود نداشته باشد. هر اتفاقی که بیفتد، در کمترین زمان مردم از آن مطلع می‌شوند؛ لذا اگر بتوانیم زودتر از دیگران این بیماری را ریشه‌کن کنیم، در دنیا سربلند خواهیم بود. اگر هم آسیب بیشتری ببینیم، در دنیا شرمنده هستیم. هر مسلمانی وظیفه دارد که به جریان‌ها و کشور‌های دیگر نیز توجه داشته باشد.
وی تأکید کرد: اگر اطاعت نکنیم و دقیق نباشیم، مملکت خود را ضعیف و مدیریت خودمان را نالایق نشان می‌دهیم و مردم ایران را نیز به عنوان انسان‌هایی که حرف‌شنوی ندارند، معرفی می‌کنیم؛ بنابراین اگر درست عمل کنیم و به دستورات ملتزم باشیم، مملکت خودمان را سربلند کرده‌ایم که فضیلت دیگری است؛ یعنی هم فرمان شرع را اجرا کرده‌ایم و هم آبروی تشیع و جمهوری اسلامی را حفظ کرده‌ایم.
این نویسنده و پژوهشگر فلسفه گفت: اما در التزام داشتن به دستورات، فضیلت سومی هم وجود دارد که بسیار ظریف و نیازمند دقت نظر است. گاهی اوقات مهم‌تر از عمل، آرزوی انجام آن عمل است. یکی پولدار است و سوار هواپیما می‌شود و به حج می‌رود، اما یک نفر بضاعت مالی ندارد و در حسرت رفتن می‌سوزد، اما این حالت، به گونه‌ای است که فضیلتش از انجام آن عمل، کمتر نیست و بلکه هم بیشتر است.
فضیلت حسرت در انجام کار خیر
وی با اشاره به داستانی از مولوی بیان کرد: مولوی داستانی دارد که روزی معاویه خوابیده بود و دید یک نفر او را برای نماز صبح بیدار می‌کند. می‌گوید تو چه کسی هستی؟ می‌گوید من شیطان هستم. می‌گوید مگر تو هم از این کار‌ها می‌کنی؟ شیطان می‌گوید تعجب ندارد، شما ما را دست‌کم نگیر. ما چنین بودیم و چنان بودیم و روزگار ما را به اینجا رسانده که شما این طور می‌گویی. معاویه گفت بالاخره راز این کارت چیست؟ شیطان پاسخ داد سِرش این است که تو نماز را مانند عادت همیشگی و معمولی می‌خوانی که معنویتی هم ندارد، اما نمازت که قضا می‌شود، از ته دل آهی می‌کشی که خیلی مهم است و من خواستم تو به آن فضیلت نرسی.
یثربی افزود: بنابراین تو یکبار زیارت نرفتی، ایرادی ندارد. فرض کنید یک نفر هر روز به زیارت می‌رود، اما شرایطی به وجود می‌آید که چند ماه نمی‌تواند به زیارت برود، اما حسرت و آهی که در دلش به وجود می‌آید خیلی ارزشمند است. اگر یک نفر صداقت دارد، راهش همین است و باید به آنچه شرع می‌گوید تن دهد، اما اگر یک نفر نمی‌خواهد زیر بار دستور شرع برود و تمرد کند کارش از روی هوی و هوس است و دیگر نمی‌شود او را کنترل کرد.
وی با اشاره به تأکید چندساله علما از چند سال پیش اظهار کرد: رئیس یکی از هیئت‌ها که در یک شهرستان مردم را جمع می‌کرد و دم می‌گرفت و مردم نیز شروع به قمه زدن می‌کردند، پس از این فتوا، در حالی که همه قمه در دست بودند، آن رئیس گفته بود که آقایان مجتهدین گفته‌اند قمه حرام است، بسیار خوب، ما هم قبول می‌کنیم، لذا برادران، امسال قمه نزنید. اما در ادامه خودش قمه را بالا برده بود و به سرش کوبیده بود و گفته بود من نوکرم به این حرام. معلوم است که این آدم اهل حساب و کتاب نیست و روی احساسات سوار است، اما در شرع آن چیزی که اهمیت دارد، اطاعت است.
رواج خرافات از ضعف در آموزش است
وی تصریح کرد: یک نکته هم مهم است و باید روی آن تأکید کنم و آن هم اینکه، برخی‌ها می‌گویند چرا در باید کرونا در مشهد که شهر امام رضا (ع) است به مردم آزار برساند؟ و چرا امام رضا (ع) اجازه می‌دهد؟ این بیماری باید برای کافران باشد و نباید به مملکت اهل بیت (ع) بیاید. حرف‌های اینچنینی که زده می‌شود، به دلیل ضعف در آموزش‌های ماست و مردم در این زمینه تقصیری ندارند. خاصیت دنیا از نظر فلاسفه ما این است که دنیا چیز‌هایی دارد که ضرر هم در آن هست، اما خیرش بیشتر است. مثلاً خداوند اگر آتش را نمی‌آفرید خیلی بد می‌شد. آتش برای ما سودمند است، اما گاهی هم دست من می‌سوزد. این آب و خاک منشأ به وجود آمدن جانداران و انسان‌هاست، اما همین آب و خاک، مار و عقرب را هم به وجود می‌آورد، همچنان که کرونا را نیز به وجود می‌آورد.
این چهره ماندگار فلسفه گفت: بنابراین نباید این گونه فکر کنیم که نباید این حوادث و مصیبت‌ها وجود داشته باشد. آن‌ها هم هستند و در گذشته بشر را تعدیل می‌کردند تا کره زمین گنجایش آن را از دست ندهد. الآن با این وضعیت بهداشتی، کاری می‌کنیم که این کره امکاناتش را از دست بدهد و امیدوارم ما جهان را نیازمند کرونا نکنیم و خودمان به افزایش جمعیت توجه داشته باشیم و برای محیط زیست ارزش قائل باشیم و قدر آن را بدانیم. این آب و خاک، مادر ماست و ما را این آب و خاک زاییده است. اما این آب و خاک، گاهی اوقات از این مسائل نیز دارد و بشر باید خودش را برای این وقایع نیز آماده کرده و با آن‌ها مبارزه کند. چه اینکه تا حالا نیز این طور بوده و این کرونا نیز برطرف خواهد شد.
وی افزود: یکی دیگر از مسائل مسئله آیین است. من در کتاب «فلسفه خرافات» مسئله اجرای آیین را نقد کرده‌ام و در این مورد مقالات متعددی هم داشته‌ام که نباید آیین را زیاد ترویج کنیم. ادیان گذشته از جمله هندی‌ها به قدری آیین دارند که شبانه‌روزِ آدم اشغال می‌شود، اما در اسلام سه‌وقت و یا حداکثر پنج وعده نماز خواسته‌اند که تمام آن از ابتدا تا انتها نیم ساعت هم طول نمی‌کشد. آن نماز نیز با معنا ارزش دارد، نه‌اینکه شما آیین اجرا کنید و خم و راست شوید. باید بفهمید که چه چیزی می‌گویید. چراکه اسلام دین عقل و اندیشه است.
امام حسین (ع) قهرمان مبارزه با ظلم و فساد
یثربی تصریح کرد:، چون محرم در پیش است این نکته را می‌گویم که امام حسین (ع) قهرمان مبارزه با ظلم و فساد است. ما به جای اینکه لباس رزم بپوشیم و در کنار این قهرمان که ندای «هَلْ مِنْ ناصِرٍ یَنْصُرُنی» سر می‌دهد بایستیم و او را تنها نگذاریم، این قهرمان جاوید و جهانی را تبدیل به یک جنازه کرده‌ایم که به دورش بنشینیم و گریه کنیم. باید آن هدف را جدی بگیریم.
وی افزود: خداوند غریق رحمت کند شهدای اوایل انقلاب و دفاع مقدس را و خداوند به جانبازانمان کمک کند. وقتی یک نفر در جبهه شهید می‌شد، نباید کار هم تعطیل می‌شد و همه مشغول به گریه می‌شدند. گریه فضیلت دارد، اما اصل آن مبارزه است و گریه زمانی فضیلت دارد که در مسیر مبارزه باشد. برای شهدا سینه می‌زدیم تا برای ادامه راهشان روحیه بگیریم؛ بنابراین کربلا یک جریان است و همیشه باید آن را زنده نگه داریم، اما الآن آن را به مراسمی برای نهار و شام دادن تبدیل کرده‌ایم.
نیمه شعبان؛ طرح ایده جهانی عدالت یا پخش شیرینی!
این محقق و نویسنده گفت: در نیمه شعبان باید از جهانی‌شدن عدالت، یک ایده جدید به دنیا عرضه کنیم، چراکه در روزگاری زندگی می‌کنیم که آدم تا حرف می‌زند، نظر او در تمام دنیا قابل پخش است، اما این را به شیرینی و شربت پخش کردن تبدیل کرده‌ایم. اما این کجای کار است؟ آیین را اگر جدی بگیریم، مسئله را از حالت طبیعی به حاشیه برده‌ایم. باید هدف‌ها، برنامه‌ها و کار‌ها را جدی بگیریم.
وی با اذعان به اینکه علت تقدم آیین این است که مردم به وسیله متفکران هدایت نشده‌اند، اظهار کرد: مردمی که به صورت خام رها شوند و آموزش نبینند، همین طور می‌شوند. مردم حوصله نمی‌کنند پای تحلیل یک دانشمند بنشینند، اما اگر جایی نذری بدهند در آنجا شرکت می‌کنند، ولی نه‌تن‌ها به تجزیه و تحلیل گوش نمی‌کنند، بلکه اگر از آنان در این زمینه پرسش کنید، می‌گویند «خیلی قشنگ حرف زد، اما فارسی بود نفهمیدم».
تبعیض‌های اجتماعی از طفولیت تا مرگ
یثربی با بیان اینکه بار‌ها منبر رفتم و الآن نیز منبری هستم، گفت: در دانشکده فنی یک برنامه‌ای بود و مسئله عقلی و تحلیلی را مطرح می‌کردم. سپس دیدم جلسه حوصله‌اش را از دست داد، اما وقتی برمی‌گشتم و دو شعر از مولوی و حافظ می‌خواندم، جلسه زنده می‌شد. این خاصیت مردم است. در حقیقت، عقلانیت سخت و توجه به احساسات برای مردم ساده است؛ بنابراین خرافات آغوش گرمی دارد، اما حقیقت به قول معروف تلخ است.
وی افزود: در جامعه از دوران جنینی تا بزرگسالی و بعد مرگ، با تبعیض مواجه هستیم. یک عده در مدرسه‌ای می‌روند که ممکن است سقفش روی سرشان خراب شود و یک عده نیز به مدرسه‌ای می‌روند که ۷۰ میلیون شهریه‌اش است. استخدام، حقوق، وکیل شدن و ... هم تبعیض است. در آخر که می‌میریم، در قبرستان هم تبعیض است. قبرستان چند میلیاردی داریم، از طرفی قبرستانی هم داریم که با نازل‌ترین قیمت قبر گیر می‌آید، اما باید این‌ها را اصلاح کنیم تا جامعه اصلاح شود.
وی در انتهای صحبت‌های خود گفت: من منکر چیزی نیستم و به روضه خوان بودم افتخار می‌کنم، اما روضه خواندن پنج درصد قضیه است و ۹۵ درصدش به شمشیر برداشتن و به زیر پرچم اباالفضل (ع) آمدن است.
آقای یثربی، این مطلبی که نوشتید هم یک تحلیل بود، تحمل کنیم یا تامل!